راهنمای جامع اگزمای تناسلی در مردان و زنان: از علل تا درمان
ناظر علمی
دکتر یاسر عسکری سبزکوهی
اگزمای تناسلی بیماری بی‌خطر اما آزاردهنده‌ای است که موجب قرمزی، التهاب، خشکی و خارش پوست ناحیه تناسلی می‌شود. اگرچه ممکن است این بیماری قدری شرم‌آور به نظر برسد، اما شناخت و توجه به آن ضروری است. در ادامه اطلاعات جامعی درباره اگزمای تناسلی در مردان و زنان، از علل تا درمان و پیشگیری در اختیارتان قرار می‌دهیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
منظور از اگزمای تناسلی چیست؟
اگزمای تناسلی نوعی بیماری پوستی شایع است که یک نفر از هر ده نفر را درگیر می‌کند. این عارضه موجب ایجاد بثورات (راش) پوستی به صورت دانه، خارش و تکه‌های قرمز پوستی در نواحی تناسلی زن و مرد می‌شود. این بیماری مسری نیست و به دیگران منتقل نمی‌شود. اگزمای تناسلی با اینکه عارضه خطرناکی نیست، اما می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد.
انواع اگزمای تناسلی
انواع مختلف اگزما که می‌توانند نواحی تناسلی (ژنیتال) را درگیر کنند، عبارت است از:
- درماتیت آتوپیک: نوعی از اگزمای پوستی همراه با خارش و بثورات (راش) پوستی است. برخی افراد مبتلا به این نوع از اگزما فقط لکه‌های کوچک خشک‌شده دارند، اما در برخی دیگر ممکن است التهاب پوستی گسترده دیده شود. پوست ملتهب در کسانی که پوست روشن دارند می‌توان به رنگ قرمز و در کسانی که پوست تیره دارند به رنگ‌های قهوه‌ای تیره، ارغوانی یا خاکستری باشد.
- اگزمای سبورئیک: این نوع بیشتر نواحی چرب پوست را درگیر می‌کند (مثل اگزمای پوست سر)، اما می‌تواند در نواحی ژنیتال نیز ایجاد شود. نوع تناسلی این اگزما اغلب زنان را درگیر می‌کند.
- اگزمای تماسی: اگزمای تماسی ناشی از تماس پوست با ماده آلرژن یا یا حساسیت‌زاست. معمولا این واکنشی پوستی بین ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از تماس با ماده محرک رخ می‌دهد. موادی مثل محصولات بهداشتی، عطرها، اسپرم‌کش‌ها، کاندوم و حتی ترشحات بیشازحد واژن می‌توانند منجربه این نوع اگزما شوند.
- درماتیت تماسی تحریککننده: این نوع اگزما زمانی رخ می‌دهد که یک ماده تحریککننده مثل یک ماده شیمیایی یا فیزیکی به سطح پوست آسیب وارد می‌کند؛ سریع‌تر از این رخ می‌دهد که پوست بتواند خود را ترمیم کند و موجب ازبینرفتن چربی و رطوبت پوست می‌شود. در نتیجه ماده محرک بیشتر به درون پوست نفوذ می‌کند و آسیب شدیدتر می‌شود.
علائم اگزمای تناسلی
علائم اگزمای تناسلی بسته به نوع اگزما می‌تواند متفاوت باشد. در ادامه به علائم انواع اگزمای تناسلی می‌پردازیم:
۱. اگزمای بیضه
اگزمای بیضه موجب ایجاد خشکی، پوسته‌های خشک و سخت روی زخم، پوسته‌پوسته و پولکی شدن پوست، تورم، ایجاد برآمدگی و ناهمواری، خارش و بثورات (راش) بر پوست بیضه می‌شود.
اگزمای بیضه برحسب شدت علائمش به چهار نوع تقسیم می‌شود:
- نوع یک: این نوع از اگزمای بیضه موجب ایجاد کمی خارش و سوزش می‌شود. نوع یک اگزمای بیضه معمولا خود‌به‌خود و پس گذشت چند هفته بهبود می‌یابد.
- نوع دو: اگزمای نوع دو بیضه شدیدتر از نوع یک و احتمال گسترش‌اش به ران و قسمت زیر آلت تناسلی بیشتر است. این نوع اگزما ممکن است موجب روشن‌تر شدن رنگ پوست بیضه شود.
- نوع سه: اگزمای نوع سه بیضه شایع‌تر است. علائم این نوع اگزما شامل رد باریک و قرمز قابل مشاهده از عروق خونی روی پوست، پوسته‌پوسته شدن و خروج ترشحات از پوست بیضه‌ها و سطح داخلی ران‌ها می‌شود.
- نوع چهار: زمانی که اگزمای بیضه به مرحله چهار می‌رسد، ممکن است پوست بیضه متورم و مایعاتی از زخم‌های روی پوست خارج شود. این ترشحات ممکن است بوی بدی داشته باشد. اگزمای نوع چهار بیضه در موارد شدید می‌تواند موجب ایجاد قانقاریا (عفونت شدید و ازبینرفتن بافت) شود.
افراد زیر بیشتر در معرض اگزمای بیضه قرار دارند:
- سابقه خانوادگی ابتلا به درماتیت آتوپیک
- سیستم ایمنی ضعیف
- دارای استرس شدید
- سابقه تماس با مواد شیمیایی محرک
۲. اگزمای پرینه (Perianal)
پرینه ناحیه‌ای بین مقعد و آلت تناسلی در مردان و بین مقعد و واژن در زنان است. اگزمای پرینه موجب ایجاد قرمزی، تحریک شدن و خارش پوست، ضایعات پوستی قرمز و دارای ترشحات، ترک یا شکاف خوردگی پوست و روشن شدن رنگ پوست یا ضخیم شدن آن می‌شود.
افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به اگزمای پرینه هستند عبارت‌اند از:
- افراد مبتلا به بیماری‌های تاثیر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذار بر پوست پرینه مانند: بواسیر (هموروئید)، افتادگی رکتوم (قسمت انتهایی روده بزرگ) یا آسیب به مقعد
- افراد مبتلا به بیماری‌های روده که موجب افزایش تعداد حرکات روده می‌شود
- افراد دارای زگیل یا موی زیاد در ناحیه پرینه
۳. اگزمای فرج یا اندام تناسلی زنان (Vulvar)
اگزمای اندام تناسلی خارجی زنان موجب ایجاد یک خارش مزمن، درد، سوزش، قرمزی ملایم تا شدید، پوسته‌پوسته و پولک مانند شدن پوست، تورم و زخم‌های همراه با ترشح می‌شود.
افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند عبارت‌اند از:
- افراد دارای سابقه خانوادگی ابتلا به درماتیت آتوپیک
- افرادی با سابقه تماس با مواد محرک و آلرژن‌ها
از کجا بفهمیم اگزمای تناسلی داریم یا بیماری مقاربتی (STI)؟
علائم اگزمای تناسلی و بیماری‌های مقاربتی به یکدیگر شبیه است، اما علائم متفاوت با هم نیز دارند. به‌عنوان‌مثال، اگزما فقط بر پوست شما اثر می‌گذارد، اما بیماری مقاربتی درگیری بیشتری ایجاد می‌کند. اگر علائم زیر را در خود مشاهده کردید، احتمال اینکه به بیماری‌های مقاربتی مبتلا شده باشید وجود دارد؛ بنابراین از پزشک خود کمک بگیرید.
- درد و سوزش هنگام دفع ادرار یا فعالیت جنسی
- وجود ترشحات از زخم‌ها
- استشمام بوی بد از ترشحات
- نشانه‌های عفونت مانند تب و درد بدن
از کجا بفهمیم اگزمای تناسلی داریم یا پسوریازیس؟
پسوریازیس یک بیماری پوستی ژنتیکی است که در آن پوسته‌ها صاف (پولک مانند یا ورقه ورقه)، مرطوب و بی‌رنگ هستند، اما در اگزما پوسته‌ها خشک، زبر و بی‌رنگ هستند. همچنین در اگزما راش پوستی به همراه خارش دیده می‌شود.
علل و محرک‌های اگزمای تناسلی
عوامل زمینه‌ساز ابتلا به اگزمای تناسلی شامل واکنش بیشازحد سیستم ایمنی، ژنتیک و استرس زیاد است. همچنین عوامل تحریککننده واکنش‌های اگزمای تناسلی عبارت است از:
- تماس با مواد حساسیت‌زا (آلرژن‌ها): ناحیه تناسلی حساس است. به‌همین‌خاطر تماس با برخی مواد مثل برخی صابون‌ها، کوکتل‌های وان حمام، ژل‌های شست‌و‌شوی بدن، محلول‌ها، عطرها و حتی داروها ممکن است موجب ایجاد اگزمای تناسلی شود.
- تحریک تماسی: این تحریک ممکن است در نتیجه تعریق بیشازحد یا پوشیدن لباس بسیار تنگ رخ دهد.
- بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع: گاهی بی‌اختیاری موجب افزایش اگزما می‌شود؛ چراکه ادرار و مدفوع پوست را تحریک می‌کند.
- پیرسینگ و تتو: استفاده از فلز نامرغوب در پیرسینگ و حنای سیاه یا رنگ در تتو ممکن است موجب ایجاد اگزما شود.
- قارچ مخمری مالاسزیا: این قارچ روی پوست اغلب ما وجود دارد و اغلب مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ اما می‌تواند در برخی افراد زمینه‌ساز اگزمای سبوره‌ای شود.
چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
پیش از هرچیز، مطمئن باشید که ابتلا به اگزمای تناسلی به هیچ‌وچه مسئله خجالت‌آوری نیست و با خیال راحت به پزشک مراجعه کنید. همچنین در موارد زیر حتماً با پزشک مشورت کنید:
- اولین بار است که اگزمای تناسلی را تجربه می‌کنید.
- علائم شدید مثل خارش شدید، درد و احساس ناراحتی در ناحیه تناسلی دارید.
- علائم شما با وجود درمان بهبود نیافته‌اند.
- وضعیت شما بدتر شده یا به سایر نواحی گسترش یافته است.
- نشانه‌های عفونت مثل افزایش قرمزی، ورم، گرم شدن منطقه اگزما یا ترشح چرک دارید.
- باردار هستید و دچار اگزمای تناسلی شده‌اید.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص پوست و مو کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص پوست و مو ارتباط آنلاین با متخصص پوست و موتشخیص اگزمای تناسلی
- معاینه و دریافت شرح حال: متخصص پوست، اگزمای تناسلی را با معاینه فیزیکی و بررسی سابقه خانوادگی شما برای ابتلا تشخیص می‌دهد. ممکن است پزشک برای رد احتمال سایر عفونت‌ها از انجام آزمایش کمک بگیرد.
- نمونه برداری از پوست: در این تست تکه بسیار کوچکی از پوست ناحیه مورد نظر برای انجام آزمایش برداشته می‌شود.
- تست آلرژی پوستی: این آزمایش برای مشخص شدن موادی استفاده می‌شود که به آن حساسیت دارید.
روش‌های درمان و مدیریت اگزمای تناسلی
اگزما مشکلی است که درمان قطعی ندارد؛ اما با برخی درمان‌ها می‌توانید علائم ناخوشایند آن را مدیریت یا از بروز مجدد آن پیشگیری کنید. در ادامه به روش‌های مختلف درمان اگزمای تناسلی می‌پردازیم.
۱. درمان خانگی
درمان خانگی اگزما، یک روش رایج است. اگر اگزمای شما شدید نباشد، می‌توانید با رعایت نکات زیر آن را کنترل کنید:
- پرهیز از ماده محرک یا آلرژن
- استفاده از رطوبت‌ساز
- کاهش استرس
- پرهیز از مصرف صابون‌های معطر و حاوی الکل
- استفاده از کمپرس سرد در ناحیه مورد نظر برای کاهش علائم اگزما
۲. درمان بدون نسخه
- استفاده از محصولات پوستی حاوی سرامید: پوست یک سد دفاعی است که از نفوذ آلرژن‌ها و از دست رفتن رطوبت جلوگیری می‌کند. اگزما موجب می‌شود سد دفاعی پوست نتواند به‌درستی عمل کند. استفاده از محصولات حاوی سرامید موجب تقویت سد دفاعی پوست می‌شود و به بهبود علائم اگزما کمک می‌کند.
- وازلین: وازلین با ایجاد یک لایه محافظ روی پوست، به حفظ رطوبت پوست و قدرت ترمیم آن کمک می‌کند.
۳. درمان دارویی
- پمادهای کورتونی (کورتیکواستروئیدی): مثل پماد هیدروکورتیزون و مومتازون (پمادهای کورتونی معمولا باید روزی یک یا دوبار نیم ساعت قبل از مرطوب‌کننده به محل اگزما مالیده شوند. این کار موجب می‌شود دارو رقیق و پخش نشود.)
- پمادهای مهارکننده کلسی نورین: مثل تاکرولیموس و پیمِکرولیموس
- مسکن‌های خوراکی: مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن و استامینوفن برای کاهش درد و سوزش نواحی تناسلی
- آنتی‌هیستامین‌های خوراکی: آنتی‌هیستامین‌های خوراکی مثل سیتریزین
نکات رابطه جنسی در زمان اگزمای تناسلی
اگزمای تناسلی واگیر‌دار نیست و از طریق تماس پوستی منتقل نمی‌شود، اما رابطه جنسی می‌تواند التهاب و اگزما را تشدید کند و باعث ایجاد درد شود. همچنین مایع منی نیز می‌تواند پوست را تحریک کرده و اگزما را شدیدتر کند.
- از استروئیدهای موضعی (کورتون‌های موضعی) با فاصله کمی پیش از رابطه جنسی استفاده نکنید. این داروها باید زمان کافی برای جذب شدن در پوست داشته باشند.
- اکثر کاندوم‌ها برای جلوگیری از ایجاد حساسیت از لاتکس ساخته می‌شوند، اما برخی افراد به لاتکس آلرژی دارند. اگر شما هم از این دسته هستید، باید از کاندوم‌های ساخته شده از پلی اورتان یا سیلیکون استفاده کنید. (برای اطلاعات بیشتر مقاله “حساسیت به کاندوم لاتکس” را بخوانید!)
- استروئیدهای موضعی ممکن است بر عملکرد کاندوم‌ها تاثیر بگذارد. بنابراین حتما به فاصله بین مصرف استروئید موضعی و رابطه جنسی توجه کنید.
- لوبریکانت‌ها یا روان‌کننده هرچند از اصطکاک سطح پوست‌ها را کاهش می‌دهند و می‌توانند باعث کاهش اگزما شوند، اما برخی افراد ممکن است به موارد موجود در لوبریکانت حساس باشند و درنتیجه اگزمای آن‌ها تشدید شود.
چگونه خطر ابتلا به اگزمای ناحیه تناسلی را کاهش دهیم؟
با رعایت نکات زیر می‌توانید خطر بروز یا عود مجدد اگزمای تناسلی را کم کنید:
۱. استفاده از مرطوب‌کننده
مرطوب نگه داشتن پوست به حفظ سلامت پوست کمک می‌کند و خطر آسیب پوستی و اگزما را کاهش می‌دهد.
۲. کاهش استرس
استرس باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شود و احتمال بروز اگزما را افزایش می‌دهد. با انجام یوگا و مدیتیشن و کمک گرفتن از روانشناس می‌توانید استرس خود را مدیریت کنید.
۳. انتخاب لباس مناسب
لباس مستقیماً با پوست شما در ارتباط است. استفاده از پارچه‌های زبر و تحریککننده می‌تواند مقدمه‌ای برای شروع اگزما باشد. در انتخاب لباس به نکات زیر دقت کنید:
- از لباس راحت و با اندازه مناسب استفاده کنید.
- از پوشیدن شلوار تنگ بپرهیزید.
- از لباس زیر نخی یا بامبو (یا با درصد نخ بالا) استفاده کنید. الیاف طبیعی کمتر پوست را تحریک می‌کنند.
- در انتخاب پودر ماشین لباسشویی و نرم‌کننده لباس دقت کنید. این کار نیاز به چندبار آزمون و خطا دارد، اما نوعی را پیدا کنید که کمترین تحریک پوستی را ایجاد می‌کند.
۴. رعایت نکات بهداشتی
برای بهداشت ناحیه تناسلی خود نکات زیر را در نظر بگیرید:
- تمیز نگه داشتن ناحیه تناسلی مهم است، اما شستن بیشازحد آن نیز موجب تحریک و واکنش پوست می‌شود؛ خصوصا اگر برای این کار از اسفنج یا لیف استفاده کنید. شست‌و‌شوی ناحیه تناسلی باید با آب گرم و صابون حاوی نرم‌کننده یا نرم‌کننده خالی انجام شود.
- از مصرف صابون، شوینده‌های آنتی‌باکتریال، دستمال مرطوب، کوکتل وان، دئودورانت، عطر و ادکلن برای ناحیه مورد نظر خودداری کنید. این مواد ممکن است پوست را خشک و بیشتر تحریک کند.
- اگر برای حمام کردن از وان استفاده می‌کنید، در وان از شامپو استفاده نکنید. یا قبل از اینکه به سرتان شامپو بزنید، ناحیه تناسلی خود را با مرطوب‌کننده مرطوب کنید. در پایان پس از آبکشی کامل موهای سرتان، مرطوب‌کننده را بشویید.
- پیش از اینکه به ناحیه مورد نظر مرطوب‌کننده یا دارو بزنید، دست‌هایتان را خوب با آب و صابون بشویید. سعی کنید از مرطوب‌کننده پمپی استفاده کنید. اگر از نوع پمادی استفاده می‌کنید، از یک اسپاچول (یا چوب معاینه) تمیز استفاده کنید و دست خود را با سر پماد تماس ندهید.
- برای از بین بردن موهای ناحیه تناسلی خود از وکس و کرم شیو استفاده نکنید. این محصولات ممکن است پوست را بیشتر تحریک کنند. برای شیو می‌توانید از کرم مرطوب‌کننده استفاده کنید.
کلام آخر دکترساینا
اگزمای تناسلی با اینکه خطرناک نیست، اما می تواند بسیار آزاردهنده باشد. افراد بسیاری از اگزمای تناسلی رنج می‌برند، اما از مشورت با متخصص خجالت می‌کشند. توجه داشته باشید که بیماری خجالت‌آور نیست. بنابراین هرچه زودتر برای درمان خود اقدام کنید. توجه داشته باشید که اگزما درمان قطعی ندارد و می‌تواند طولانی‌مدت شما را درگیر کند. بنابراین بهتر است همیشه به نکات و توصیه‌های مطرح شده در این مقاله عمل کنید تا بتوانید مشکل خود را مدیریت کنید.