راهکارهای فوری برای درمان گرفتگی بینی کودکان و نوزادان + علل مختلف
ناظر علمی
دکتر سیما محسنی آهنگر
گرفتگی بینی در کودکان و نوزادان ممکن است بسیار چالش‌برانگیز باشد. به‌خصوص در کودکان کوچک‌تر، ممکن است تغذیه و خواب را نیز مختل کند. به‌علاوه، همیشه نمی‌توان علت روشن و واضحی برای این مشکل پیدا کرد. ازآنجایی‌که سیستم ایمنی شیرخواران و نوزادان در حال تکامل است، ممکن است بیشتر به انواع ویروس‌های سرماخوردگی مبتلا شده و دچار گرفتگی بینی شوند. هرچند علل دیگری نیز برای گرفتگی بینی کودکان وجود دارد که در این مقاله به آن‌ها و راه‌های درمان‌شان می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
آیا گرفتگی بینی کودکان یا نوزادان خطرناک است؟
گرفتگی بینی کودکان و نوزادان علل مختلفی دارد. این مسئله بسته به علت آن، از یک سرماخوردگی ساده تا عفونت، آلرژی یا گیر افتادن جسم خارجی در بینی، می‌تواند اهمیت متفاوتی داشته باشد؛ اما اگر کودک شما سخت نفس می‌کشد، بعد از خوردن غذا یا شیر شروع به سرفه می‌کند، سرفه او همراه با هر تغییری در رنگ پوست اعم از کبود شدن است و یا قادر به خوردن و صحبت کردن نیست، نیاز به توجه اورژانسی دارد. همچنین اگر سن فرزند شما کمتر از سه ماه است، در صورت ایجاد گرفتگی بینی باید حتما به پزشک مراجعه کنید.
علت گرفتگی بینی کودکان و نوزادان
علت گرفتگی بینی در کودکان و نوزادان معمولاً یکی از موارد زیر است:
- سرماخوردگی در کودکان
- آنفولانزا در کودکان
- عفونت سینوس (سینوزیت)
اما گاهی نیز ممکن است گرفتگی بینی ناشی از این علت‌ها باشد:
- تب یونجه (رینیت آلرژیک) یا سایر آلرژی‌ها (هوای خشک، گرده گیاهان، آلودگی هوا و …)
- استفاده از برخی اسپری‌ها یا قطره‌های بینی بدون نسخه به مدت بیش از سه روز (این کار ممکن است گرفتگی بینی را بدتر کند.)
- پولیپ بینی در کودکان
- گیر افتادن جسم خارجی در مجرای بینی
- مشکلات ساختاری مانند انحراف تیغه بینی یا بزرگی آدنوئیدها (بخشی از بافت لنفاوی در پشت حفره بینی)
علت گرفتگی بینی کودکان در شب
گرفتگی بینی اساسا به دلیل تورم بافت درون حفره بینی رخ می‌دهد. پرخون شدن عروق بینی و نشت مایع از درون عروق به بافت‌ها، باعث تورم بافت می‌شود. در حالت ایستاده یا نشسته، جاذبه زمین به تخلیه مخاط تولیدشده در مجاری تنفسی کمک می‌کند. در حالت خوابیده، این مخاط پشت مجرای بینی جمع می‌شود و گرفتگی را تشدید می‌کند.
در کودکان و نوزادان به دلیل کوچک‌تر بودن مجرای بینی، تجمع مخاط در شب نسبت به بزرگسالان شدیدتر است. بدتر شدن گرفتگی بینی در شب ممکن است تنفس و به‌دنبال آن خواب کودکان و نوزادان را مختل کند و تهدیدی برای سلامت آنان باشد؛ چراکه خواب مناسب در این گروه سنی برای رشد و تکامل الزامی است.
علائم همراه با گرفتگی بینی کودکان و نوزادان
گرفتگی بینی در کودکان و نوزادان بسته به علت آن، می‌تواند با علائم دیگری از جمله موارد زیر همراه باشد:
- سرفه
- خستگی
- درد یا احساس فشار در سینوس‌ها
- آبریزش بینی
- تنفس صدادار
- خروپف کردن
- مشکل در شنوایی
- مشکل در شیر خوردن و خوابیدن (در نوزادان و شیرخواران)
چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
اگر کودک یا نوزاد شما دچار گرفتگی بینی شده است و هر یک از شرایط زیر را دارد، باید از پزشک کمک بگیرید:
- علائم بیشتر از دو هفته طول کشیده است.
- فرزند شما سه‌ماهه یا کوچک‌تر است.
- کودک سرفه شدید یا سرفه‌هایی با صدایی شبیه به پارس سگ دارد.
- تند‌‌تند نفس می‌کشد و تب و سرفه دارد.
- گوش‌درد دارد.
- گرفتگی بینی همراه با تورم پیشانی، چشم ها، اطراف بینی یا گونه، یا با تاری دید دارد.
- گلودرد شدید دارد یا لکه‌های سفید یا زرد روی لوزه‌ها یا سایر قسمت‌های گلویش مشاهده می‌شود.
- گرفتگی بینی یک‌طرفه به همراه ترشحات بینی از سمت دیگر و عموما با رنگی غیر از سفید یا زرد دارد.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص کودکان و اطفال کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص کودک و نوجوان ارتباط آنلاین با متخصص کودک و نوجوانبهتر است بدانید، گرفتگی یک‌طرفه بینی و خروج ترشح از سمت دیگر، ممکن است به‌علت گیر افتادن جسم خارجی در بینی کودک باشد.
درمان گرفتگی بینی کودکان و نوزادان
به گفته آکادمی اطفال آمریکا (AAP)، استفاده از داروهای بدون نسخه ضدسرفه و سرماخوردگی در کودکان کوچک‌تر از چهار سال ممنوع است. همچنین به گفته این آکادمی استفاده از این داروها برای کودکان چهار تا شش سال، نه تنها تاثیری ندارد بلکه ممکن است عوارض جدی ومرگ‌بار داشته باشد.
۱. دارودرمانی
- اسپری و قطره سالین: اسپری و قطره بینی سالین (نمکی) می‌تواند به تسکین التهاب بینی و همچنین رقیق شدن مخاط بینی کمک کند. این اسپری و قطره‌ها به صورت OTC (بدون نسخه) در دسترس هستند. برای تسکین بیشتر می‌توانید پس از استفاده از اسپری یا قطره داخل بینی، ترشحات را با یک سرنگ یا پوآر (در شیرخواران و کودکان کوچک‌تر) تخلیه کنید. بهتر است این کار را قبل از شیر خوردن و خواب نوزاد انجام دهید تا به تنفس بهتر او هنگام شیر خوردن و خوابیدن کمک کند. می‌توانید با ترکیب نصف قاشق چایخوری نمک با ۲۰۰ سی‌سی آب گرم، محلول سالین خانگی تهیه کرده و هر بار دو تا سه قطره برای کودک یا نوزادتان استفاده کنید. بهتر است از نمک غیر یددار و آب جوشیده سردشده برای تهیه محلول استفاده کرده و محلول را روزانه برای مصرف همان روز تهیه کنید.
- مسکن‌های بدون نسخه: مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن و ایبوپروفن، هرچند گرفتگی بینی را تسکین نمی‌دهند، اما می‌توانند سایر علائم مانند درد ناشی از گرفتگی بینی در صورت و تب را کاهش دهند. قبل از استفاده از این داروها در کودکان کم‌سن‌تر، با پزشک مشورت کنید. هرچند طبق گفته آکادمی اطفال آمریکا، ایبوپروفن در بیشتر موارد برای کودکان بالای شش ماه و استامینوفن برای تمام سنین بی‌خطر است، اما به‌خصوص در مورد تب در شیرخواران زیر سه ماه حتماً با پزشک مشورت کنید. پزشک دوز مناسب کودکتان را با یک فرمول براساس وزن او محاسبه می‌کند.
- داروهای ضداحتقان: به‌هیچ‌عنوان نباید به شیرخواران داروهای ضداحتقان دهید. مصرف ضداحتقان‌ها مانند اسپری اکسی‌متازولین بینی یا داروی فنیل افرین برای کودکان زیر دو سال توصیه نمی‌شود. آکادمی اطفال آمریکا نیز تأکید می‌کند که ضداحتقان‌ها در کودکان زیر چهار سال بی‌فایده (یا کم‌فایده) بوده و عوارض جانبی جدی و خطرناکی دارند. مطالعات متعددی این موضوع را ثابت کرده‌اند.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: آنتی‌بیوتیک نمی‌تواند سرماخوردگی را درمان کند، اما ممکن است به درمان سایر عفونت‌هایی که باعث گرفتگی بینی می‌شوند، مانند عفونت سینوس (سینوزیت)، کمک کند. بااین‌حال، عفونت‌های سینوسی که نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی داشته باشند در شیرخواران و کودکان نوپا نادرند.
در صورت بروز عفونتی که نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی داشته باشد، باید پزشک آن را تشخیص دهد و درمان مناسب را تجویز کند. بنابراین، از دادن خودسرانه آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضدسرفه و ضداحتقان به کودکان خودداری کنید.
۲. درمان‌های خانگی
- هوای مرطوب: هوای خشک می‌تواند گرفتگی بینی را تشدید کند. استفاده از یک دستگاه بخور، به‌خصوص بخور سرد، هوا را مرطوب نگه می‌دارد. این رطوبت باعث رقیق شدن مخاط، تسکین سرفه‌های کودکان و بهبود گرفتگی بینی می‌شود.
- استنشاق بخار: یک حمام داغ قبل از خواب یا نفس کشیدن در فضایی که با بخار آب داغ پر شده، ترشحات غلیظ بینی را رقیق کرده و کمک می‌کند کودک راحت‌تر نفس بکشد.
- استفاده از پوآر یا فین‌گیر: گرفتگی بینی در نوزادان یا کودکان کوچک‌تر ممکن است بیشتر آزاردهنده باشد، چراکه نمی‌توانند با فین کردن بینی‌شان را تمیز کنند. برای آن‌ها می‌توانید از فین‌گیر یا پوآر استفاده کنید و به‌آرامی ترشحات بینی را تخلیه کنید. می‌توانید قبل از این کار، چند قطره از قطره‌های سالین را داخل بینی بریزید و سپس ترشحات بینی را که با قطره رقیق شده است تخلیه کنید.
- تغییر وضعیت خواب: یکی از دلایل بدتر شدن گرفتگی بینی هنگام شب، این است که وقتی دراز می‌کشید ترشحات سینوس‌ها سخت‌تر تخلیه می‌شود. همچنین برخی کودکان ممکن است به‌خاطر گرفتگی بینی شب‌ها با دهان باز بخوابند و احساس خشکی دهان و تشنگی داشته باشند. شاید با قرار دادن چند بالش و بلندتر کردن زیر سر کودک بتوانید علائم گرفتگی بینی او را کاهش دهید. برخی کودکان حتی ممکن است خوابیدن در وضعیت عمودی مانند حالت نشسته را ترجیح دهند.
- استراحت: برخی کودکان در زمان بیماری، به‌خصوص اگر تب داشته باشند، مثل حالت عادی پرانرژی نیستند؛ چراکه بدن آن‌ها سخت در حال کار و مقابله با سرماخوردگی است. کودکتان را تشویق کنید تا حد ممکن استراحت کند. به همان اندازه، آرام بازی کردن نیز برای او مفید است. سعی کنید مکان راحتی برای کودک فراهم کرده و او را با قصه، کتاب‌های رنگ‌آمیزی، اسباب‌بازی، تماشای فیلم و هر چیزی که می‌تواند او را مشغول نگه دارد سرگرم کنید.
- سوپ مرغ: سوپ مرغ چیزی بیش از یک درمان سنتی است. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که سوپ مرغ می‌تواند التهاب دستگاه تنفسی فوقانی را کاهش دهد و به دنبال آن علائم گرفتگی و احتقان ناشی از سرماخوردگی را بهتر کند. علاوه‌براین، سوپ مرغ می‌تواند کمک کند کودک هیدراته باقی بماند.
- مایعات فراوان: آب و سایر مایعات به رقیق شدن مخاط و تخلیه راحت‌تر آن کمک می‌کنند. همچنین، اگر کودک تب داشته باشد، مایعات از کم‌آب شدن بدن کودک جلوگیری می‌کنند. وقتی کودک بیمار است به او آب فراوان بدهید. در مورد نوزادان و شیرخواران زیر شش ماه، تغذیه مکرر با شیر مادر یا شیر خشک (هر کدام را که استفاده می‌کنید) ادامه دهید. کودکان نوپا ممکن است به آب خوردن در لیوان‌هایی با تصاویر عروسکی یا کارتونی علاقه نشان دهند. می‌توانید برای ترغیب آن‌ها به نوشیدن آب، از این لیوان‌ها استفاده کنید.
- پاک نگه داشتن هوا: والدینی که سیگار می‌کشند، نباید در اطراف کودک این کار را انجام دهند. همچنین، نباید کودک را به مکان‌هایی که دود سیگار وجود دارد ببرید. اگرچه کنترل کردن آلودگی هوا دشوار است، اما می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت کودکان داشته باشد. به گفته انجمن ریه آمریکا (ALA)، کودکانی که در مناطقی با هوای تمیزتر زندگی می‌کنند، علائم تنفسی کمتری مانند خلط، گرفتگی و سرفه نشان می‌دهند. همچنین، مواردی مانند بخار مواد شوینده، دود کردن اسپند، استفاده از بالش‌های پَردار و پتوها و لباس‌های پشمی نیز ممکن است علائم آلرژیک را تحریک کند. بهتر است از لباس‌های نخی، کتان و بالش‌های پنبه‌ای برای کودکانی که این شرایط را دارند استفاده کنید.
می‌توان از گرفتگی بینی کودکان و نوزادان پیشگیری کرد؟
بهترین راه پیشگیری از سرماخوردگی و بسیاری از بیماری‌ها، رعایت بهداشت است. این کار برای کودکان نوپا، به‌خصوص در مهدکودک که تماس بیشتری با سایر افراد دارند، بسیار دشوار است. برخی از راهکارها برای جلوگیری از شیوع سرماخوردگی عبارت‌اند از:
- شستن دست‌ها قبل از غذا و بعد از دستشویی و تبدیل کردن شستن دست‌ها به یک مراسم سرگرم‌کننده
- نفرستادن کودک بیمار به مدرسه یا مهد کودک و ملاقات نکردن با افراد بیمار
- آموزش پوشاندن دهان هنگام سرفه یا سرفه کردن در آرنج به کودکان
- ضدعفونی کردن سطوح پرکاربرد مانند دستگیره درها، میزها، شیر دستشویی و سیفون توالت
کلام آخر دکترساینا
گرفتگی بینی در کودکان و نوزادان معمولاً به دلیل سرماخوردگی ایجاد می‌شود؛ اما در برخی موارد ممکن است علت دیگری داشته باشد. گرفتگی بینی برای کودکان و نوزادان ممکن است بسیار آزاردهنده باشد و خواب و غذا خوردن آن‌ها را مختل کند. در این مقاله به علت‌های گرفتگی بینی در کودکان و نوزادان پرداختیم و انواع راهکارهای درمانی را ذکر کردیم. فراموش نکنید در مواردی که کودک شما شدیداً بیمار است، تب بالا دارد و یا کمتر از سه ماه سن دارد، باید فوراً از پزشک کمک بگیرید.
سوالات متداول
معمولاً اگر علت گرفتگی بینی سرماخوردگی باشد، پس از ۷ تا ۱۰ روز برطرف می‌شود؛ اما اگر علتی مانند آلرژی یا مشکلات ساختاری وجود داشته باشد ممکن است بیشتر طول بکشد.
می‌توانید با استفاده از دستگاه بخور محیط را مرطوب نگه دارید. از قطره یا اسپری بینی سالین استفاده کنید و ترشحات بینی نوزاد را با کمک پوآر تخلیه کنید. درصورتی‌که همچنان تنفس او مشکل است، تند تند نفس می‌کشد، نمی‌تواند شیر بخورد یا تب دارد، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
| نام بیماری | گرفتگی بینی در کودکان و نوزادان |
| تخصص مربوطه | کودکان – گوش و حلق و بینی |
| علائم |
|
| علت |
|
| روش‌های درمان |
|
| داروها |
|