آبریزش بینی کودکان و نوزادان: از علت تا درمان

آبریزش بینی علامت بسیار شایعی است که اغلب به علت آلرژی‌ها یا عفونت‌های ویروسی (مثل سرماخوردگی یا آنفولانزا) در کودکان رخ می‌دهد؛ اما گاهی نیز ممکن است علت مهم‌تری داشته باشد. آبریزش بینی معمولاً خودبه‌خود از بین می‌رود؛ اما برخی درمان‌ها ممکن است به بهتر شدن آن کمک کند. در این مقاله درباره علت‌های آبریزش بینی در کودکان و نوزادان، عوارض و درمان‌های آن صحبت می‌کنیم.

آیا آبریزش بینی کودکان یا نوزادان خطرناک است؟

ممکن است حس کنید کودکتان مدام آبریزش بینی دارد؛ چرا که آبریزش بینی نشانه رایج بسیاری از بیماری‌های دوران کودکی است. این علامت معمولاً نگران‌کننده نیست، اما نباید به‌راحتی آن را نادیده بگیرید. هرچند اغلب دلیل آن حساسیت (آلرژی) یا عفونت‌های ویروسی است، اما گاهی نیز ممکن است علت مهم‌تری مانند سینوزیت وجود داشته باشد.

---

علت آبریزش بینی کودکان و نوزادان

آبریزش بینی در کودکان و نوزادان ممکن است علل متفاوتی داشته باشد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:

۱. آلرژی یا حساسیت‌ (رینیت آلرژیک)

تحقیقات نشان می‌دهد که حدود ۴۰ درصد از افراد در سن شش تا نوزده سال به حداقل یک ماده حساسیت‌زا (آلرژن) رایج حساسیت دارند که التهاب و تحریک داخل بینی علامت رایج آن است. به این نوع حساسیت، رینیت آلرژیک یا تب یونجه گفته می‌شود. این بیماری، به علت پاسخ بیش‌ازحد سیستم ایمنی به برخی عوامل محیطی (از جمله گرده، هاگ‌های کپک‌، کنه‌های گردوغبار یا شوره حیوانات خانگی) ایجاد می‌شود. وقتی سیستم ایمنی ماده‌ای را به عنوان مهاجم شناسایی کرده و برای ازبین‌بردن آن فعالیت می‌کند، جریان و حجم خون افزایش می‌یابد. درنتیجه ممکن است علائم دیگری مثل عطسه، اشک‌ریزش، خارش و قرمزی پوست دیده شود. 

بیشتر حساسیت‌ها مانند حساسیت فصلی، علی‌رغم آزاردهنده بودن، آنقدر جدی نیستند؛ اما برخی موارد مانند حساسیت‌های غذایی شدید، ممکن است زندگی کودک شما را به خطر بیندازند.

۲. سرماخوردگی

کودکان در سنین قبل از مدرسه به‌طور میانگین حدود شش تا هشت بار در سال سرما می‌خورند. آبریزش بینی یکی از علائم شایع سرماخوردگی است که عفونت‌های ویروسی بینی و گلو آن را ایجاد می‌کنند. دلیل آبریزش بینی در سرماخوردگی این است که مخاط بینی در تلاش برای پاک کردن ویروس از مجاری تنفسی است. اگر کودکتان بعد از یک هفته تا ده روز بهتر شد، به‌احتمال زیاد مشکل سرماخوردگی بوده است. اگر علائم او طولانی‌تر شد یا پس از مواجهه با ماده یا شرایط خاصی (مانند تغییرات فصلی) بروز کرد، احتمال وجود آلرژی بیشتر است.

۳. آنفولانزا و سایر عفونت‌های تنفسی

عفونت‌های تنفسی ویروسی مانند آنفولانزا در کودکان نیز ممکن است باعث آبریزش بینی شود. هرچند این اتفاق در آنفولانزا نسبت به سرماخوردگی کمتر رخ می‌دهد، اما در هر صورت بروز آن به علت پاک کردن ویروس از بدن است. سایر علائم عفونت تنفسی ویروسی شامل گرفتگی بینی کودکان، سرفه، سوزش و احساس خراشیده شدن گلو کودک است.

۴. آبریزش چشم

وقتی بدن اشک تولید می‌کند (هنگام گریه کردن یا تحریک چشم به‌دلیل وجود جسم خارجی یا هر محرک دیگر)، اشک‌ها از گوشه داخلی چشم و از طریق مجرای بینی-اشکی به حفره بینی می‌ریزند. این اشک‌ها ممکن است از بینی چکه کرده و تولید مخاط را نیز تحریک کنند.

۵. انحراف تیغه بینی

انحراف تیغه بینی زمانی است که استخوان و غضروفی که حفره بینی را به دو قسمت تقسیم کرده (تیغه یا سپتوم بینی) به یک سمت منحرف شده و باعث می‌شود یک سمت از سمت دیگر باریک‌تر شود. تیغه‌ای که انحراف دارد ممکن است باعث اختلال در تخلیه ترشحات سینوس‌ها شده و منجر به آبریزش مزمن بینی یا ترشحات پشت حلق شود. انحراف تیغه بینی در برخی از افراد از ابتدای تولد وجود دارد و در برخی دیگر نیز به‌دلیل زمین خوردن یا ضربه ایجاد می‌شود. انحراف تیغه بینی به‌ندرت نیاز به درمان دارد، اما در برخی کودکان که علائم شدیدی دارند، ممکن است بتوان با عمل جراحی مشکل را بهبود بخشید.

۶. پولیپ بینی

پولیپ‌های بینی ضایعات خوش‌خیم و بدون دردی هستند که درون حفره بینی یا سینوس رشد می‌کنند. وجود پولیپ بینی در کودکان، ممکن است باعث ایجاد آبریزش بینی شود. البته، این بیماری در بزرگسالان نسبت به کودکان شایع‌تر است.

۷. جسم خارجی در بینی

 اگر به هر علتی جسم خارجی درون بینی کودک یا نوزادتان گیر بیفتد، بدن با افزایش تولید مخاط سعی می‌کند آن را خارج کند. این اتفاق در کودکان رایج است و ممکن است با خروج ترشحات بدبو از یک سوراخ بینی همراه باشد.

۸. رینیت غیر آلرژیک

هرچند رینیت غیرآلرژیک علائم مشترکی با رینیت آلرژیک دارد، اما محرک‌های این دو متفاوت است. رینیت غیرآلرژیک ناشی از چیزی است که مخاط بینی را تحریک می‌کند. برخی محرک‌های محیطی رینیت غیرآلرژیک عبارت‌ است از:

• نور و روشنایی (تحریک اعصاب چشم، اعصاب مجاری بینی را تحریک می‌کند.)
• تغییرات فشار هوا
• هوای خشک و سرد
• دود سیگار
• عطرها
• غذاهای تند

در بیشتر این موقعیت‌ها، محرک مجرای بینی را تحریک می‌کند و باعث تولید مخاط بیشتری می‌شود؛ در نتیجه بدن از این عمل به‌عنوان یک مکانیسم دفاعی استفاده می‌کند. برای جلوگیری از بروز رینیت غیرآلرژیک، کودک را از محرک‌های محیطی و مواردی که ممکن است واکنش او را تحریک کند دور کنید.

۹. سینوزیت

سینوس‌ها مجموعه‌ای از فضاهای توخالی هستند که در اطراف چشم، بینی و پیشانی قرار دارند. اگر فردی سرماخوردگی یا آلرژی داشته باشد، سینوس‌ها ملتهب می‌شود و بیش‌از‌‌‌ حد معمول مخاط تولید می‌کند. اگر این مخاط نتواند به‌خوبی تخلیه شود، ممکن است مسدود شوند. میکروب‌هایی که در سینوس‌ها به دام افتاده‌اند، می‌توانند منجر به سینوزیت یا عفونت سینوس شوند. علائم سینوزیت شامل تب، ترشح سبزرنگ بینی و سردرد است.

۱۰. دندان درآوردن 

آبریزش بینی را نمی‌توان به‌عنوان علامت اصلی در دندان درآوردن نوزادان در نظر گرفت. معمولاً در صورت مشاهده این علامت در کودک یا نوزاد، باید به عفونت ویروسی شک کنید؛ اما یک مطالعه در سال ۲۰۱۱ که در مجله آکادمی اطفال آمریکا (AAP) منتشر شد، نشان داد که نوزادان هنگام دندان درآوردن، به‌خصوص در روز بیرون آمدن دندان و روز بعد از آن، علائم ثابتی دارند. این علائم عبارت‌ است از:

• تحریک‌پذیری
• افزایش ترشح بزاق
• آبریزش بینی
• ازدست‌دادن اشتها

محققان نتیجه گرفتند که تمام این ترشحات اضافی، مانند آبریزش بینی و افزایش بزاق، ممکن است ناشی از التهاب اطراف دندان‌ها باشد. 

---

علائم همراه با آبریزش بینی کودکان و نوزادان

سایر علائم همراه با آبریزش بینی کودک می‌تواند به شما کمک کند علت آبریزش را بفهمید. البته دقت کنید که تشخیص قطعی را باید به پزشک بسپارید. 

---

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

آبریزش بینی معمولاً علامت نگران‌کننده‌ای نیست؛ اما درصورتی‌که کودک یا نوزادتان شرایط زیر را داشت، حتماً از پزشک کمک بگیرید:

• تب
• سن کمتر از دو ماه
• مشکل در نفس کشیدن (تنفس دشوار)
• مشکل در شیر خوردن (در شیرخواران و نوزادان)
• ترشح بدبو از یک سوراخ بینی
• تورم در پیشانی، چشم‌ها، اطراف بینی یا گونه‌ها
• تاری دید
• آبریزش بینی پس از ضربه به سر
• آبریزش بینی که بیش از دو هفته طول کشیده باشد

---

تشخیص علت آبریزش بینی نوزادان و کودکان

تشخیص علت آبریزش بینی کودک یا نوزاد بر عهده پزشک است؛ اما ممکن است برخی موارد مانند رنگ ترشحات بتواند به تشخیص علت کمک کند. هرچند رنگ به‌تنهایی برای تشخیص کافی نیست و باید در کنار سایر علائم و معاینه تفسیر شود.

---

درمان آبریزش بینی کودکان و نوزادان

برای متوقف کردن آبریزش بینی کودک یا نوزاد، درمانی را انتخاب کنید که متناسب با علت آن، مثلاً آلرژی یا سرماخوردگی باشد.

۱. شستشوی بینی

شستشوی بینی با سالین (محلول نمکی) می‌تواند با مرطوب کردن مجرای بینی و شستشوی سینوس‌ها، علائم سرماخوردگی و آلرژی را تسکین دهد. برای شستشوی بینی همیشه از آب و وسایل (پوآر یا فین‌گیر، سرنگ، بطری) استریل و تمیز استفاده کنید. البته می‌توانید در خانه به سادگی محلول نمکی (سالین) را تهیه کنید؛ برای این‌کار، ابتدا ۱ قاشق چایخوری (۵ میلی‌لیتر) نمک و ۱ قاشق چایخوری (۵ میلی‌لیتر) جوش شیرین را به به ۲ فنجان (۵۰۰ میلی‌لیتر) آب مقطر یا آب جوشیده خنک شده اضافه کنید.

۲. آنتی‌هیستامین‌ها

کودکانی که آبریزش بینی و علائم آلرژی خفیف دارند ممکن است از داروهای آنتی‌هیستامینی مثل سیتریزین سود ببرند. این داروها جلوی هیستامین (ماده‌ای که بدن هنگام واکنش‌های آلرژیک آزاد می‌کند) را می‌گیرند. البته سازمان غذا و داروی آمریکا مصرف داروهای حاوی آنتی‌هیستامین را در کودکان زیر دو سال، به‌دلیل عوارض جانبی خطرناک آن توصیه نمی‌کند.

۳. ضداحتقان‌ها

این داروها نیز به تسکین آبریزش و گرفتگی بینی در کودکان بزرگ‌تر کمک می‌کنند. توصیه FDA درباره مصرف شربت‌های سرماخوردگی و ضدسرفه کودکان این است که نباید در سن زیر چهار سال مصرف شود. بنابراین، قبل از دادن هرگونه دارویی به کودک خود، حتی داروهای بدون نسخه، با پزشک مشورت کنید؛ حتی اگر قبلاً آن دارو را به کودکتان داده‌اید.

۴. کورتیکواستروئیدها

اسپری‌های کورتیکواستروئیدی بینی، التهاب و علائم رینیت آلرژیک و غیرآلرژیک را تسکین می‌دهند. سن مجاز برای استفاده هریک از آن‌ها متفاوت است، بنابراین قبل از مصرف حتماً بروشور دارو را مطالعه کنید. مومتازون و سیکلزوناید دو گزینه موثر هستند که نیاز به نسخه پزشک دارد؛ برخی گزینه‌های بدون نیاز به نسخه عبارت‌اند از:

• فلوتیکازون؛ برای کودکان بالای دو سال
• تریامسینولون؛ برای کودکان بالای دو سال
• بودزوناید؛ برای کودکان بالای شش سال

---

عوارض بلندمدت آبریزش بینی نوزادان و کودکان

در برخی موارد، آبریزش بینی می‌تواند منجر به عوارض خفیفی شود که البته قابل درمان هستند:

• ترشح پشت حلق: مخاط اضافی می‌تواند جمع شده و در پشت گلو جاری شود. این اتفاق می‌تواند سرفه و گلودرد کودکان را نیز ایجاد کند.
• عفونت سینوس: مسدود شدن مسیر سینوس می‌تواند منجر به عفونت سینوسی شود که معمولاً دردناک است.
• درد یا عفونت گوش: اگر این مخاط اضافی به شیپور اُستاش (لوله‌ای که گوش میانی را به حفره بینی، سینوس و قسمت فوقانی گلو متصل می‌کند) بازگردد، می‌تواند منجر به گوش‌درد یا عفونت گوش شود.

---

آیا می‌توان از آبریزش بینی کودکان و نوزادان جلوگیری کرد؟

همیشه نمی‌توانید از آبریزش بینی جلوگیری کنید؛ اما برای جلوگیری از ابتلای کودکان و نوزادان به عفونت‌های ویروسی و سرماخوردگی می‌توانید اقداماتی را انجام دهید. رعایت چند نکته ساده می‌تواند از انتشار میکروب‌ها جلوگیری کند:

• شستشوی مکرر دست‌ها را به کودکان آموزش دهید.
• آن‌ها را از کسانی که مبتلا به سرماخوردگی یا سایر عفونت‌ها هستند دور نگه دارید.
• رژیم غذایی سالم را برای تقویت سیستم ایمنی آن‌ها رعایت کنید.
• به کودکان سرفه و عطسه کردن داخل آرنج یا پوشاندن دهان هنگام سرفه و عطسه را آموزش دهید.
• سطوحی که بیشتر با آن در تماس هستند مانند میز، دستگیره در، اسباب بازی‌ها و شیر دستشویی را ضدعفونی کنید.
• واکسیناسیون کودک را به‌موقع انجام دهید.

در مورد آلرژی، نکات زیر ممکن است کمک‌کننده باشد:

• بهتر است کودکان در روزهای طوفانی یا اول صبح که گرده‌ها بیشتر در هوا هستند، در خانه باشند.
• در فصل‌هایی که آلرژی کودک بروز می‌کند، سعی کنید پنجره‌ها را بسته نگه دارید و در صورت امکان از تهویه استفاده کنید.
• اگر کودکتان به موی حیوانات حساس است، او را از سگ و گربه‌ها دور نگه دارید.

---

کلام آخر دکترساینا

آبریزش بینی در کودکان علامت شایعی است؛ اما به‌ندرت نگران‌کننده و خطرناک است. معمولاً آبریزش بینی به دلیل آلرژی، سرماخوردگی یا سایر عفونت‌های ویروسی در کودکان رخ می‌دهد. در این مقاله کوشیدیم علل مختلف آبریزش بینی در کودکان را بررسی کنیم و راهکارهای مناسب برای مقابله با آن را ارائه دهیم. فراموش نکنید که بررسی و تشخیص نهایی علت آبریزش بینی کودک و نوزاد به عهده پزشک است.

---

سوالات متداول