کم‌خونی و قاعدگی؛ آیا پریود می‌تواند باعث کم­خونی شود؟

کم­خونی پریود و خستگی و ضعف شدید ناشی از آن یکی از مشکلات رایجی است که خانم‌ها با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این نوع کم‌خونی به دلایل متفاوتی ایجاد می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها خون‌ریزی‌های شدید است؛ اما عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند خطر ابتلا به آن را افزایش دهند. در این مقاله قصد داریم درباره علت ابتلا به کم‌خونی در پریودی، رابطه کم‌خونی و قاعدگی و روش‌های درمان آن صحبت کنیم.

پریود چطور باعث کم‌خونی می‌شود؟

خون انسان از سلول‌های مختلفی تشکیل شده است که وظایف گوناگونی را به عهده دارند. گلبول‌های قرمز و هموگلوبین (پروتئین سازنده گلبول‌های قرمز) از جمله اجزای مهم خون هستند که وظیفه اکسیژن‌رسانی و ذخیره آهن را به عهده دارند. اگر خون زیادی از بدن برود، بدن نمی‌تواند گلبول‌های قرمز خون را به‌سرعت جایگزین کند و تعداد آن‌ها کم می‌شود. در نتیجه کم‌خونی اتفاق می‌افتد.

به گفته وبسایت Clue:

گلبول‌های قرمز داخل مغز استخوان تولید می‌شوند و طول عمر آن‌ها حدود ۱۱۰ روز است. این گلبول‌ها در طول عمر اکسیژن را در سراسر بدن پخش می‌کنند. این سلول‌های خونی با نزدیک‌شدن به پایان عمرشان در طحال، گره‌های لنفاوی و کبد تجزیه می‌شوند. هرگونه اختلالی که در طول چرخه عمر گلبول‌های قرمز (از تولید گرفته تا انجام وظایف اصلی و تجزیه آن‌ها) اتفاق بیفتد، می‌تواند باعث کم‌خونی شود.

پریود سنگین باعث چه نوع کم‌خونی می‌شود؟

بخش زیادی از آهن بدن در گلبول‌های قرمز خون ذخیره شده است. خون‌ریزی شدید در پریود باعث ازدست‌دادن تعداد زیادی گلبول قرمز و آهن می‌شود. اگر ذخیره آهنی که در این دوره از دست می‌رود در طول ماه جبران نشود «کم‌خونی فقر آهن» اتفاق می‌افتد. کم‌خونی از نوع فقر آهن بین خانم‌ها شایع‌تر است و یکی از دلایل آن خون‌ریزی شدید (اصطلاحاً منوراژی) در دوران پریود است.

از جمله دلایل دیگری که باعث این نوع کم‌خونی می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بارداری
• کمبود شدید آهن، ویتامین ۱۲ B و فولیک‌اسید در رژیم غذایی
• مشکلات زمینه‌ای مثل اختلال‌های جذب سیستم گوارشی، بیماری‌های مزمن و اختلال ژنتیکی

بخش زیادی از آهن بدن ما در گلبول‌های قرمز ذخیره می‌شود. وقتی خونریزی پریود زیاد باشد، درصد زیادی از این ذخیره آهن به‌سرعت از بین می‌رود. اگر آهن ازدست‌رفته جایگزین نشود کم‌خونی اتفاق می‌افتد.

چه قدر خون ریزی در پریود شدید محسوب می‌شود؟

از جمله علائم خونریزی شدید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نیاز به تعویض نوار بهداشتی هر یک ساعت یک‌بار
• نیاز به استفاده از دو نوار بهداشتی برای جلوگیری از نشت خون
• نیاز به تعویض نوار بهداشتی در طول شب
• خون‌ریزی که بیشتر از ۷ روز طول بکشد
• خروج لخته یا توده‌های خونی که بزرگ‌تر از حد معمول هستند

مهم‌ترین نکته‌ای که برای تشخیص خون‌ریزی شدید باید به آن دقت کنید الگوی همیشگی خون‌ریزی‌تان است. بهتر است متوسط تعداد نوار بهداشتی موردنیاز در دوره پریود و روزهای خون‌ریزی خود را به خاطر بسپارید. با این کار، راحت‌تر متوجه تغییراتی که در میزان خون‌ریزی و مدت آن ایجاد شده است خواهید شد.

علل منوراژی یا خون‌ریزی شدید پریود

• عدم تعادل هورمونی (به‌خصوص هورمون‌های استروژن و پروژسترون)
• عدم تخمک‌گذاری منظم
• ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (تنبلی تخمدان)
• مشکلات تیروئیدی
• فیبروم (رشد غیرعادی بافت‌هاي ماهیچه‌ای یا فیبروزی داخل یا روی رحم)
• پولیپ (رشد غیرعادی بافت‌ها روی دیواره داخلی پوشاننده رحم)
• اندومتریوز (رشد بافت‌های مشابه دیواره داخلی رحم در محلی غیر از رحم)
• عفونت‌های مقاربتی (تریکومونیازیس، گنوره، کلامیدیا و غیره)
• وجود بافت‌های اسکار (زخم) داخل رحم
• استفاده از IUD
• آدنومیوز (رشد غیرعادی بافت پوشاننده دیواره رحم داخل بخش عضلانی آن)
• مصرف برخی داروها (مثل داروهای ضد لخته، آسپیرین، داروهای هورمونی، برخی داروهای مربوط به سرطان پستان و قرص‌های ضدبارداری)
• اختلال‌های انعقادی خون
• برخی بیماری‌های مربوط به کبد و کلیه
• بیماری التهابی لگن
• لوکمی و اختلال‌های مربوط به پلاکت‌های خون
• سرطان‌های رحم و سرطان دهانه رحم
• سقط‌جنین، بارداری خارج رحمی و عوارض ناشی از زخم سزارین

علائم کم‌خونی ناشی از پریود شدید

• احساس خستگی و ضعف شدید
• درد قفسه سینه، تپش قلب و نفس‌نفس‌زدن (به‌خصوص هنگام فعالیت)
• رنگ‌پریدگی (به‌خصوص در قسمت قرمزی پلک)
• سردی دست ‌و پا
• عدم تحمل سرما
• سردرد، سرگیجه و سیاهی رفتن چشم
• میل به خوردن مواد غیرخوراکی (مثل یخ، خاک و گچ)
• کاهش تمرکز
• شکننده، شیاردار یا قاشقی شدن ناخن‌ها
• ترک‌خوردن گوشه‌های دهان
• سوزش زبان
• ریزش مو

آیا کم‌خونی فقر آهن ناشی از پریودی خطرناک است؟

کم‌خونی‌های خفیف تا متوسط معمولاً کم‌خطر هستند؛ اما اگر درمان نشوند به‌تدریج عود می‌کنند و می‌توانند خطرناک باشند. از جمله خطرات کم‌خونی ناشی از پریودی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مشکلات قلبی: وقتی آهن بدن کم است اکسیژن‌رسانی توسط گلبول‌های قرمز خون به بخش‌های مختلف بدن مختل می‌شود. قلب برای اینکه بتواند کمبود اکسیژن را جبران کند ناچار است خون بیشتری را پمپاژ کند. این اتفاق باعث بزرگ‌ شدن قلب، نارسایی و «تاکی‌کاردی» (بیماری تپش قلب) می‌شود.
• ضعف سیستم ایمنی: کم‌خونی فقر آهن می‌تواند روی سیستم ایمنی بدن اثر منفی بگذارد. در نتیجه، وقتی دچار کم‌خونی فقر آهن می‌شوید بیشتر از قبل در معرض ابتلا به بیماری‌ها قرار می‌گیرید.
• مشکلات دوران بارداری: احتمال زایمان زودرس و وزن کم نوزادان حین تولد در خانم‌های بارداری که به فقر آهن شدید مبتلا هستند بیشتر است.

درمان‌نکردن کم‌خونی در درازمدت باعث بروز مشکلات قلبی، ضعیف‌شدن بدن در برابر بیماری‌ها و ایجاد مشکل برای جنین در دوران بارداری می‌شود.

تشخیص کم‌خونی ناشی از پریودی

در اولین قدم تشخیص، پزشک از شما شرح‌حال می‌گیرد. این شرح‌حال شامل سوالاتی درباره سابقه بیماری‌ها، تاریخ شروع و پایان پریود، میزان خون‌ریزی، رژیم غذایی، هرگونه علائم غیرطبیعی و جدید و غیره است. اگر پزشک با توجه به شرح‌حال و علائم­تان، به وجود مشکل خاصی که باعث خون‌ریزی شدید می‌شود پی ببرد در قدم بعد معاینه لگن را انجام می‌دهد.

اما دقیق‌ترین روش برای تشخیص قطعی کم‌خونی آزمایش خون CBC (شمارش کامل سلول‌های خونی) است. نتیجه این آزمایش اطلاعات دقیقی را درباره مقدار هموگلوبین خون و اندازه گلبول‌های قرمز در اختیار پزشک قرار می‌دهد.

البته گاهی ممکن است پزشک به این نتیجه برسد که خون‌ریزی شدید به‌تنهایی باعث کم‌خونی نشده است؛ یعنی برای مثال عواملی مثل رژیم غذایی نامناسب یا بیماری‌های زمینه‌ای هم به آن دامن زده‌اند. در این شرایط علاوه بر آزمایش CBC، آزمایش‌های دیگری هم انجام می‌شوند.

درمان کم‌خونی فقر آهن ناشی از قاعدگی سنگین

• اگر فقر آهن بسیار شدید باشد، در اولین قدم تزریق وریدی آهن یا انتقال خون برای جبران خون ازدست‌رفته بدن انجام می‌شود. (این درمان فقط در موارد خاصی انجام می‌شود.) در قدم بعد، پزشک تلاش می‌کند مشکلی را که باعث خون‌ریزی شدید و فقر آهن شده است شناسایی و درمان کند.
• درصورتی‌که خون‌ریزی شدید پریود و فقر آهن به علت یک بیماری زمینه‌ای ایجاد شده باشد درمان‌های مخصوص آن بیماری تجویز می‌شوند. (مثلاً داروهای هورمونی تیروئید برای بیماران تیروئیدی یا داروهای مخصوص بیماران مبتلا به اختلال‌های خونی)
• اگر خون‌ریزی شدید پریود ناشی از مشکلاتی در ساختار رحم باشد (مثلاً پولیپ، فیبروم، اندومتریوز یا آدنومیوز)، با انجام عمل جراحی می‌توان مشکل را برطرف کرد.
• اگر خون‌ریزی پریود و کم‌خونی ناشی از IUD باشد، توصیه می‌شود به‌جای IUD از روش‌های پیشگیری از بارداری دیگری استفاده کنید.
• در موارد دیگری که خون‌ریزی شدید علت زمینه‌ای خاصی نداشته باشد، پزشک با تجویز داروهایی مثل قرص ضدبارداری، مکمل‌های آهن، مکمل ۱۲ B و توصیه‌های غذایی، به کاهش خون‌ریزی شدید و کم‌خونی ناشی از آن کمک می‌کند.

روش‌هایی برای درمان خانگی کم‌خونی پریود

رژیم غذایی سرشار از آهن به شما کمک می‌کند تا کمتر به مشکل کم‌خونی دچار شوید. البته به یاد داشته باشید اگر در حال حاضر به کم‌خونی فقر آهن مبتلا هستید، فقط با تغییر رژیم غذایی نمی‌توانید مشکل­تان را برطرف کنید و همچنان نیاز به مصرف مکمل و سایر داروهای تجویزشده دارید.

از جمله مواد غذایی سرشار از آهن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گوشت قرمز
• جگر
• ماهی و صدف دریایی
• اسفناج
• میوه خشک
• نان و غلات غنی‌شده با آهن
• تخم کدو
• حبوبات
• کینوآ
• گوشت بوقلمون
• بروکلی

روش‌های پیشگیری از کم‌خونی در پریودی

• عدم مصرف خودسرانه مکمل کلسیم: کلسیم روی توانایی بدن در جذب آهن اثر منفی می‌گذارد. بهتر است قبل از مصرف هر مکملی با پزشک درباره مقدار نیاز بدنتان و دوز مصرفی مشورت کنید.
• مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C: ویتامین C نقش مهمی در جذب بهتر آهن در بدن دارد. از جمله منابع غذایی غنی از این ویتامین می‌توان به لیمو، توت‌فرنگی، پرتقال، کیوی، بروکلی، کلم بروکسل و کلم‌برگ اشاره کرد. بهتر است غذاهای حاوی آهن را همراه با این مواد غذایی مصرف کنید تا جذب آن‌ها در بدن بهتر انجام شود.
• محدودکردن میزان مصرف چای و قهوه: مصرف زیاد این نوشیدنی‌ها جذب آهن را در بدن کم می‌کند.
• بهینه‌کردن رژیم غذایی گیاه‌خواری: افراد گیاه­خوار به علت عدم مصرف گوشت بیشتر در معرض ابتلا به فقر آهن هستند. علاوه‌برآن، رژیم‌های غذایی گیاه­خواری حاوی مقادیر اندکی از ویتامین ۱۲B هستند که برای تولید گلبول‌های قرمز خون و آهن ضروری است. به همین دلیل اگر از رژیم‌های گیاه­خواری پیروی می‌کنید، لازم است مواد غذایی سرشار از آهن و ویتامین ۱۲B را در رژیم خود بگنجانید. همچنین در صورت لزوم، ممکن است نیاز به مصرف مکمل ۱۲B هم داشته باشید.

تغییر رژیم غذایی و مصرف بیشتر غذاهای حاوی آهن و ویتامین ۱۲B در کنار مصرف مکمل‌ها و داروهای تجویزشده توسط پزشک، به درمان کم‌خونی پریود و پیشگیری از ابتلا به آن تاثیر فوق‌العاده‌ای دارد.

عوارض کم‌خونی قاعدگی

تجربه علائم کم‌خونی قاعدگی از جمله خستگی، تپش قلب و تنگی نفس می‌تواند در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کند. از طرف دیگر عدم درمان کم‌خونی در بلندمدت عوارض خطرناکی مثل بیماری‌های قلبی و ریوی ایجاد می‌کند.

آیا کم‌خونی می‌تواند باعث پریودهای نامنظم شود؟

بله، کم‌خونی و بی‌نظمی پریود ارتباط مستقیمی با هم دارند. افرادی که دچار فقر آهن هستند ممکن است به بی‌نظمی یا عقب‌افتادن پریود هم دچار شوند. از طرف دیگر برخی افراد نیز به دلیل مشکلات زمینه‌ای مثل تنبلی تخمدان، مشکلات هورمونی یا اختلال تیروئید دچار بی‌نظمی پریود، خون‌ریزی‌های شدید و در نتیجه کم‌خونی می‌شوند.

سایر علل کم‌خونی در زنان

• کمبود آهن در رژیم غذایی
• ناتوانی بدن در جذب آهن (برای مثال در افراد مبتلا به بیماری کرون، التهاب روده در درازمدت باعث این اتفاق می‌شود.)
• خون‌‌ریزی داخلی: بیماری‌هایی مثل پولیپ روده، گاستیریت (التهاب معده) و زخم معده باعث خون‌ریزی داخلی و کم‌خونی می‌شوند.
• بارداری: در خانم‌هایی که در دوره بارداری اسیدفولیک و آهن کافی مصرف نمی‌کنند خطر ابتلا به کم‌خونی بالا است.
• کمبود ویتامین ۱۲B یا ناتوانی بدن در جذب صحیح آن
• بیماری‌های مغز استخوان: ابتلا به بیماری‌هایی مثل لوکمی (نوعی سرطان خون) باعث می‌شود تولید گلبول‌های قرمز با اختلال روبرو شود.
• ژنتیک: بعضی از انواع کم‌خونی مثل «تالاسمی» و «کم‌خونی داسی‌شکل» از طریق وراثت منتقل می‌شوند.
• بیماری‌های مزمن: بیماری‌های زمینه‌ای مثل مشکلات کلیوی، بعضی از بیماری‌های خودایمنی و ایدز می‌توانند باعث ابتلا به کم‌خونی شوند.

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

• اخیراً متوجه شده‌اید مقدار خون‌ریزی پریودتان و مدت آن زیادتر از حالت عادی شده است. (برای مثال در طول دوره پریود مجبور هستید هر یک ساعت یک‌بار نوار بهداشتی خود را عوض کنید یا دوره پریودتان بیشتر از ۷ روز طول می‌کشد.)
• خون‌ریزی پریودتان آن‌قدر شدید است که باعث مختل‌شدن فعالیت‌های روزمره‌تان شده است.
• در دوره پریود لخته‌های بزرگ خون دفع می‌کنید
• پریودتان بی‌نظم شده است.
• دائماً احساس خستگی شدید می‌کنید یا هنگام فعالیت به‌سرعت دچار تپش قلب و تنگی نفس می‌شوید.
• احساس می‌کنید دست و پاهای­تان همیشه سردتر از حالت عادی است.
• به خوردن مواد غیرخوراکی مثل یخ و خاک تمایل دارید.

کلام آخر دکترساینا

کم‌خونی در پریودی معمولاً به دلیل خون‌ریزی شدید ایجاد می‌شود؛ اما دلایل دیگری مثل رژیم غذایی نامناسب یا ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نیز می‌توانند باعث آن شوند. درصورتی‌که علائم کم‌خونی را (مثل ضعف و خستگی شدید، تپش قلب، تنگی‌نفس، سردرد و غیره) تجربه می‌کنید، یا در دوران پریود خون‌ریزی شدیدی دارید به پزشک مراجعه کنید. عدم درمان کم‌خونی در درازمدت می‌تواند باعث ایجاد مشکلات قلبی و ریوی شود.

سوالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.