5 علامت کمبود ویتامین دی و روش‌های پیشگیری از آن
کمبود ویتامین دی در بین ایرانیان شیوع بالایی دارد و می‌تواند در هر سنی رخ دهد. پوکی استخوان یکی از مهمترین کم عوارض کمبود ویتامین دی است. به همین دلیل بسیار مهم است که علائم کمبود ویتامین دی را بشناسید. اما راه تامین ویتامین D چیست و چه زمانی نیاز به مصرف مکمل داریم؟
فهرست آنچه می‌خوانید:
- نقش ویتامین دی در بدن
- میزان شیوع کمبود ویتامین دی
- علائم کمبود ویتامین دی
- چه افرادی در معرض کمبود ویتامین D قرار دارند؟
- خطرات و عوارض کمبود ویتامین دی
- میزان مصرف ویتامین دی در سنین مختلف
- آزمایش‌های مربوط به کمبود ویتامین دی
- برای جبران کمبود ویتامین دی چه کنیم؟
- خطرات مصرف بیش از حد ویتامین دی
- کلام آخر دکتر ساینا
- سؤالات متداول
نقش ویتامین دی در بدن
ویتامین دی یکی از حیاتی‌ترین ترکیبات برای بدن است. این ویتامین وظایف مختلفی را در بدن ما به عهده دارد و از بسیاری از بیماری‌ها و عارضه‌ها پیشگیری می‌کند:
- کمک به پیشگیری از پوکی استخوان
- پیشگیری از بروز سرطان
- جلوگیری از افسردگی
- پیشگیری از دیابت نوع دو
- کمک به پیشگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی
- کمک به کاهش وزن و دست‌یابی به تناسب اندام
- پیشگیری از بیماری‌های عصبی نظیر ام‌اس
کمبود ویتامین دی در ایران در مطالعات مختلف بسته به منطقه‌ی جغرافیایی بین ۳۰ تا ۹۳ درصد گزارش شده است.[۱]
میزان شیوع کمبود ویتامین دی
میزان ویتامین دی بدن در چهار سطح دسته‌بندی میشود: فقر ویتامین دی، ویتامین دی ناکافی، ویتامین دی به میزان طبیعی و مسمومیت یا ازدیاد ویتامین دی.
متأسفانه کمبود ویتامین دی در دنیا شیوع گسترده‌ای دارد؛ به‌طوری‌که یک میلیارد نفر در دنیا به فقر ویتامین دی دچار هستند. تخمین زده میشود نصف مردم جهان نیز حد ناکافی از ویتامین دی داشته باشند.[۲]
به گفته‌ی معاون آموزشی وزیر بهداشت، باقر لاریجانی، در سال 1398، حدود 80 تا 90 درصد جمعیت ایران به فقر یا ناکافی بودن سطح ویتامین دی دچار هستند.[۳]
علائم کمبود ویتامین دی
پیش‌تر گفتیم که ویتامین دی وظایف مختلفی در بدن به عهده دارد؛ بنابراین طبیعی است که کمبود آن علائم شدید و متفاوتی به همراه داشته باشد. در ادامه به 5 علامت شایع کمبود ویتامین دی می‌پردازیم:
بیمار شدن‌های مکرر و تضعیف سیستم ایمنی بدن
یکی از حیاتی‌ترین نقش‌های ویتامین دی در بدن قوی نگه داشتن سیستم ایمنی بدن و تقویت آن در برابر انواع عوامل بیماری‌زا است. به‌دنبال کمبود ویتامین دی، سیستم ایمنی بدن نیز دچار اختلال میشود و فرد بیشتر از حالت عادی به بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا دچار میشود. همچنین شدت بیماری و مدت زمان بیمار بودن نیز بیشتر از حالت طبیعی خواهد بود.
مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مکمل‌های ویتامین دی می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری‌های دستگاه تنفسی را کاهش دهد.[۴]
ضعف و خستگی
عوامل مختلفی ممکن است باعث احساس خستگی مزمن شوند؛ ولی کمبود ویتامین دی یکی از شایع‌ترین علل این عارضه است. کمبود ویتامین دی همچنین می‌تواند بر کیفیت خواب اثر منفی بگذارد و باعث بروز بی‌خوابی شود. برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف ویتامین دی می‌تواند احساس ضعف و خستگی را کاهش دهد.[۵]
افسردگی
مطالعات بیشتری در این زمینه لازم است؛ اما به نظر می‌رسد پایین بودن سطح ویتامین دی در بدن می‌تواند منجر به بروز افسردگی شود؛ طبق آمارها احتمال این اتفاق در بزرگسالان و در سنین بالا بیشتر است.[۶]
کمبود ویتامین دی و ریزش مو
پزشکان شایع‌ترین دلیل ریزش مو را استرس می‌دانند؛ ولی در مواردی که ریزش مو بسیار شدید باشد این عارضه احتمالاً بر اثر کمبود نوعی ماده‌ی غذایی در بدن اتفاق افتاده است. کمبود ویتامین دی در بدن می‌تواند باعث ریزش مو در زنان یا بروز ریزش موی سکه‌ای (آلوپسی آره‌آتا) شود.
کمبود ویتامین دی و چاقی
اضافه‌وزن و کمبود ویتامین دی ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. اضافه‌وزن احتمال کمبود ویتامین دی را افزایش می‌دهد؛ همچنین کمبود ویتامین دی می‌تواند منجر به بروز اضافه‌وزن شود. البته تحقیقات بیشتری در این زمینه لازم است تا از این عارضه‌ی کمبود ویتامین دی مطمئن شویم؛ ولی به نظر می‌رسد این دو عارضه ارتباط متقابلی با یکدیگر داشته باشند.
درصورتی‌که علائم کمبود ویتامین دی را احساس می‌کنید با پزشک مشورت کنید. ممکن است نیاز باشد برای تأیید، آزمایش خون بدهید.
برای مشاهده لیست بهترین پزشک عمومی و داخلی کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با پزشک عمومی ارتباط آنلاین با پزشک عمومیچه افرادی در معرض کمبود ویتامین D قرار دارند؟
یکی از بهترین منابع دریافت ویتامین دی، حضور در برابر نور خورشید است؛ بنابراین کسانی که کمترین مواجه با نور آفتاب را دارند بیشتر در معرض کمبود ویتامین دی هستند. بر همین اساس آمارها نشان می‌دهند که شیوع فقر ویتامین دی در زنان ایرانی بیشتر از مردان است.[۷]
سایر افرادی که در معرض کمبود ویتامین دی قرار دارند عبارت‌اند از:
- نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند؛ شیر مادر نسبت به شیرخشک‌های غنی شده مقدار کمتری ویتامین دی دارد.
- سالمندان؛ چراکه مقدار جذب ویتامین دی از طریق پوست در سنین بالا کاهش پیدا می‌کند.
- داشتن رنگ پوست تیره
- ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری کرون و سلیاک
- افرادی که به اضافه‌وزن دچار هستند
- افرادی که بای پس معده انجام داده‌اند.
- افراد مبتلا به پوکی استخوان
- افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کبدی و کلیوی
- مبتلایان به پرکاری تیروئید
- مبتلایان به لنفوم (نوعی سرطان مربوط به غدد لنفاوی)
- افرادی که از داروهای مؤثر بر متابولیسم ویتامین دی استفاده می‌کند؛ نظیر گلوکوکورتیکوئیدها، داروهای ضدقارچ و برخی از داروهای بیماری ایدز
خطرات و عوارض کمبود ویتامین دی
ویتامین دی بر تراکم استخوان اثر ویژه‌ای دارد؛ به‌همین‌دلیل کمبود این ویتامین سبب بروز مشکلات متعددی در استخوان‌بندی افراد میشود. کمبود ویتامین دی در طولانی‌مدت می‌تواند منجر به پوکی استخوان و شکستن استخوان‌ها شود. همچنین کمبود این ویتامین در کودکان احتمال بروز بیماری راشیتیسم (نرمی استخوان) را افزایش می‌دهد.
علاوه بر موارد گفته‌شده به نظر می‌رسد کمبود ویتامین در ابتلا به برخی بیماری‌ها از جمله دیابت، فشار خون بالا، برخی از انواع سرطان و بعضی از بیماری‌های خودایمنی مانند ام‌اس نقش داشته باشد. البته به مطالعات بیشتری در این زمینه نیاز است.
کمبود ویتامین دی باعث علائمی مانند تضعیف سیستم ایمنی، احساس خستگی و ریزش مو میشود.
میزان مصرف ویتامین دی در سنین مختلف
ویتامین دی بر اساس واحد بین‌المللی یا IU تجویز میشود. به‌طورکلی نوزادان به روزانه 400 IU، کودکان و بزرگسالان به روزانه 600 IU و سالمندان به 800 IU ویتامین دی نیاز دارند.
آزمایش‌های مربوط به کمبود ویتامین دی
بهترین راه برای سنجش میزان ویتامین دی بدن، آزمایش خون است. نتیجه‌ی گزارش‌شده در برگه‌ی آزمایش عددی است که میزان ویتامین دی خون شما را نشان می‌دهد. همانطورکه در جدول فوق مشاهده می‌کنید؛ اگر این عدد کمتر از 20 نانوگرم بر میلی‌لیتر باشد فرد به فقر یا کمبود ویتامین دی دچار است. بازه‌ی 21 تا 29 نانوگرم بر میلی‌لیتر نشان‌گر ناکافی بودن ویتامین دی بدن است.
محدوده‌ی طبیعی و مناسب ویتامین دی معادل 30 تا 100 نانوگرم بر میلی‌لیتر است. درصورتی‌که میزان ویتامین دی بدن بیشتر از 100 نانوگرم بر میلی‌لیتر باشد فرد به مسمومیت ویتامین دی مبتلاست.
برای جبران کمبود ویتامین دی چه کنیم؟
اضافه کردن غذاهای غنی از ویتامین دی به رژیم غذایی روزانه یکی از بهترین و سالم‌ترین روش‌های افزایش سطح ویتامین دی بدن است. دکتر ساینا در مقاله‌ی تغذیه ویتامین دی به‌طور مفصل به این موضوع پرداخته است.
بسیاری از مواد غذایی حاوی مقادیر بالای ویتامین دی هستند:
- ماهی‌های چرب مانند ماهی تن، سالمون و ماهی خال‌مخالی
- جگر گاو
- پنیر
- قارچ
- زرده‌ی تخم‌مرغ
برخی از مواد غذایی با ویتامین دی غنی می‌شوند:
- شیر و سایر لبنیات
- غلات صبحانه
- آب پرتقال
علاوه بر موارد گفته شده می‌توانید با مصرف مکمل و قرص ویتامین دی کمبود این ویتامین را جبران کنید. برای اطلاع از دوز مناسب با پزشک مشورت کنید.
خطرات مصرف بیش از حد ویتامین دی
مصرف بیش از حد ویتامین دی که با مسمومیت ویتامین دی نیز شناخته میشود می‌تواند با حالت تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، یبوست، ضعف و کاهش وزن همراه باشد. ازدیاد ویتامین دی در بدن می‌تواند منجر به آسیب دیدن کلیه‌ها شود.
همچنین بالا بودن سطح این ویتامین بر سطح کلسیم خون نیز اثر می‌گذارد و آن را افزایش می‌دهد که به آن هایپرکلسیمی می‌گویند. گیجی، آشفتگی و مشکلات ضربان قلب از علائم هایپرکلسیمی هستند. همچنین هایپرکلسیمی خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی را افزایش می‌دهد.
قبل از مصرف هرگونه قرص ویتامین دی با پزشک مشورت کنید.
کلام آخر دکتر ساینا
همانطورکه گفتیم، کمبود ویتامین دی شیوع بالایی دارد. با انجام آزمایش‌های چکاپ سالانه می‌توانید از وجود میزان کافی ویتامین دی در بدن خود مطمئن شوید. درصورت کمبود ویتامین دی، از پزشک در مورد لزوم مصرف مکمل ویتامین دی سؤال کنید. به‌خاطر داشته باشید هم کمبود ویتامین دی و هم مصرف بی‌رویه‌ی آن با عوارض جدی همراه هستند. بنابراین مکمل‌های ویتامینی را بدون مشورت با پزشک مصرف نکنید.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بهترین پزشکان و روان‌شناسان مشاوره آنلاین پزشکی متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
سؤالات متداول
علائم بارز کمبود ویتامین دی ضعف عضلانی، درد، خستگی و افسردگی هستند؛ ولی متأسفانه بسیاری از افراد متوجه این علائم در خود نمی‌شوند یا اینکه کمبود ویتامین دی را خیلی دیر تشخیص می‌دهند. به‌همین‌دلیل بهترین راه برای اطمینان از سطح ویتامین دی بدن آزمایش‌های خون دوره‌ای و چکاپ‌های منظم است.
کمبود ویتامین دی اثرات گسترده‌ای بر بدن می‌گذارد که از جملهی آنها بروز دردهای عضلانی و استخوانی هستند. درد مفاصل و آرتریت روماتوئید در زانو، پاها و لگن می‌تواند از عوارض کمبود ویتامین دی باشد.
کمبود ویتامین دی به عنوان دلیل اصلی ریزش مو شناخته نمیشود؛ ولی می‌تواند در بروز آن یا در شدت ریزش مو مؤثر باشد.
هرچند به مطالعات بیشتری در این زمینه نیاز است؛ ولی برخی پزشکان معتقدند کمبود ویتامین دی می‌تواند احتمال بروز چاقی و اضافه‌وزن را افزایش دهد.
ویتامین دی به دو صورت D2 و D3 در بدن انسان وجود دارد. این دو شکل تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد و منظور از ویتامین دی هر دو نوع این ویتامین است.
همراهان مجله سلامت دکتر ساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سوالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.
[۱] Tabrizi, R., Moosazadeh, M., Akbari, M., Dabbaghmanesh, M. H., Mohamadkhani, M., Asemi, Z., Heydari, S. T., Akbari, M., & Lankarani, K. B. (2018). High Prevalence of Vitamin D Deficiency among Iranian Population: A Systematic Review and Meta-Analysis. Iranian journal of medical sciences, 43(2), 125–139.
[۲] Nair, R., & Maseeh, A. (2012). Vitamin D: The “sunshine” vitamin. Journal of pharmacology & pharmacotherapeutics, 3(2), 118–126. https://doi.org/10.4103/0976-500X.95506
[۳] تسنیم. ۹۰ درصد ایرانی‌ها کمبود ویتامین دی دارند
[۴] Bergman, P., Norlin, A. C., Hansen, S., & Björkhem-Bergman, L. (2015). Vitamin D supplementation to patients with frequent respiratory tract infections: a post hoc analysis of a randomized and placebo-controlled trial. BMC research notes, 8, 391. https://doi.org/10.1186/s13104-015-1378-3
[۵] Nowak, A., Boesch, L., Andres, E., Battegay, E., Hornemann, T., Schmid, C., Bischoff-Ferrari, H. A., Suter, P. M., & Krayenbuehl, P. A. (2016). Effect of vitamin D3 on self-perceived fatigue: A double-blind randomized placebo-controlled trial. Medicine, 95(52), e5353. https://doi.org/10.1097/MD.0000000000005353
[۶] Okereke, O. I., & Singh, A. (2016). The role of vitamin D in the prevention of late-life depression. Journal of affective disorders, 198, 1–14. https://doi.org/10.1016/j.jad.2016.03.022