برای درمان شپش سر چه کنیم؟ | علت و علائم شپش سر

شپش سر یک حشره‌ی انگلی است که روی پوست سر و در بین موها زندگی کرده و از خون میزبان خود تغذیه می‌کند. شپش شرایط را برای ابتلا به عفونت‌های میکروبی فراهم می‌کند؛ ازاین‌رو درمان کامل آن اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مقاله به بررسی علائم، راه‌های انتقال و روش‌های درمان شپش سر می‌پردازیم.

شپش سر چه شکلی است؟

شپش سر حشره‌ی ریزی است که شش پا دارد و روی سر و بین موها سکنی می‌گزیند. این حشره از خون پوست سر تغذیه می‌کند. اندازه‌ی یک شپش بالغ تقریباً هم‌اندازه‌ی یک دانه‌ی کنجد است. شپش‌ها از طریق تخم گذاشتن روی موها در مجاورت پوست سر زاد و ولد می‌کنند.

شپش سر اغلب کودکان را درگیر می‌کند و معمولاً از انتقال مستقیم شپش از موهای یک فرد به موهای فرد دیگر ناشی می‌شود. آلودگی به شپش نشانه‌ای از عدم رعایت بهداشت فردی یا آلودگی محیط زندگی نیست. لازم‌به‌ذکر است که شپش ناقل بیماری‌های عفونی، باکتریایی یا ویروسی نیست.

شپش حشره‌ای انگلی است که روی پوست سر و بین موها ساکن می‌شود و از خون میزبان خود تغذیه می‌کند.

علائم شپش سر

شایع‌ترین علائم و نشانه های آلودگی به شپش شامل موارد زیرند:

خارش پوست سر

 شایع ترین نشانه‌ی آلودگی به شپش، خارش پوست سر، گردن و گوش است. این خارش یک واکنش آلرژیک نسبت‌به نیش شپش است. در افرادی که برای اولین بار در طول زندگی خود به شپش سر دچار می‌شوند ممکن است خارش بین چهار تا شش هفته پس از آلودگی به شپش شروع شود.

مشاهده‌ی شپش روی پوست سر

 اندازه‌ی شپش‌ها برای مشاهده با چشم غیرمسلح به‌حد کافی بزرگ است؛ اما ازآنجایی‌که شپش از نور فرار می‌کند و سرعت حرکت بالایی دارد تشخیص شپش بین موها کار راحتی نیست.

مشاهده‌ی تخم شپش روی ساقه‌ی مو

تخم‌های شپش از طریق ماده‌ای چسبنده به ساقه‌ی مو می‌چسبند. تخم‌های حاوی لارو بسیار کوچک بوده و چندان قابل تشخیص نیستند. مشاهده‌ی این تخم‌ها در اطراف گوش و پشت گردن راحت‌تر از سایر نقاط است.

تخم‌ها پس از خروج لارو از ریشه‌ی مو جدا می‌شوند؛ به‌همین‌دلیل ممکن است بتوانید آن‌ها را روی ساقه‌ی مو ببینید. همچنین تخم‌های خالی از لارو رنگ روشن‌تری دارند که به تشخیص آن‌ها کمک می‌کند. بااین‌حال مشاهده‌ی تخم‌های شپش الزاماً نشانه‌ی وجود شپش‌های زنده و فعال روی سر نیست.

سایر علائم شپش سر

• وجود برآمدگی‌های کوچک روی پوست سر، گردن و شانه‌ها: خاراندن پوست سر و گردن می‌تواند منجربه ایجاد برآمدگی‌های کوچک و قرمز شود که گاهی ممکن است به باکتری‌های موجود در محیط آلوده شده و عفونی شوند.
• تحریک‌پذیری و مشکل در خواب: شپش از نور فراری است و در تاریکی فعال‌تر است؛ به‌همین‌علت می‌تواند خواب و استراحت شبانه را مختل کند.
• احساس غلغلک‌مانند یا حس کردن حرکت چیزی بین موها

دلایل ابتلا به شپش سر

شپش سر یک عارضه‌ی مسری است. خزیدن شپش روی سر شما می‌تواند باعث انتقال آن شود.

دلایلی که ممکن است باعث انتقال شپش شوند عبارت‌اند از:

• برخورد و تماس سر با سر فردی که به شپش مبتلا است.
• اشتراک‌گذاری وسایل شخصی (مثلاً شانه) با فردی که شپش سر دارد.
• استفاده از اقلام پارچه‌ای بلافاصله بعد از فرد مبتلا به شپش

شپش‌ها حامل عوامل میکروبی نیستند؛‌ اما زخم و التهابی که ایجاد می‌کنند زمینه را برای ابتلا به عفونت‌های میکروبی فراهم می‌کند.

راه های انتقال شپش سر

شپش سر از طریق خزیدن حرکت می‌کند و قادر به پریدن یا پرواز کردن نیست؛ به همین دلیل برای انتقال شپش سر، نیاز است که سر فرد آلوده به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با افراد دیگر تماس داشته باشد.

گفتیم‌که شپش می‌تواند از طریق تماس وسایل شخصی با سر دیگران انتقال پیدا کند؛ اما در واقعیت احتمال این اتفاق چندان بالا نیست. شپش برای ادامه‌ی زندگی خود به تغذیه از خون انسان نیاز دارد.

اگر شپش بالغ از سر جدا شود تنها یک روز یا کمی بیشتر زنده می‌ماند. لارو شپش تنها چند ساعت و تخم شپش در کمتراز یک هفته پس از جدا شدن از سر از بین می‌روند. به‌همین‌دلیل تنها راه انتقال شپش از طریق وسایل شخصی این است که دو نفر بلافاصله پس از یکدیگر از این وسایل استفاده کنند.

رایج‌ترین راه انتقال شپش مو از طریق تماس مستقیم یا تماس با وسایل آلوده است.

چه کسانی در معرض شپش سر قرار دارند؟

شپش سر در سراسر جهان یافت می‌شود. آلودگی به شپش سر در میان دانش‌آموزان پیش‌دبستانی و دبستانی و افرادی که با آن‌ها در ارتباط‌اند بیشتر از سایرین است. همان‌طور که گفتیم شپش از طریق تماس سر افراد انتقال پیدا می‌کند؛ ازآنجایی‌که کودکان معاشرت فیزیکی بیشتری با یکدیگر دارند، احتمال انتقال شپش بین آن‌ها افزایش پیدا می‌کند.

انتقال شپش سر بین کودکان به معنی عدم رعایت بهداشت آن‌ها نیست و آلودگی به شپش هیچ ارتباطی با بهداشت فردی و خانوادگی افراد ندارد.

عوارض شپش سر

شپش حامل آلودگی باکتریایی یا ویروسی نیست؛ اما آلودگی به شپش می‌تواند ناخوشایند و آزاردهنده باشد و همچنین بستر آلودگی به عفونت‌های میکروبی را فراهم کند:

• التهاب پوست ناشی از حساسیت نسبت‌به مدفوع شپش در پشت گردن و پشت گوش‌ها
• ازآنجایی‌که شپش از خون تغذیه می‌کند می‌تواند باعث زخم شدن پوست شود. محل زخم ممکن است بعداً به خاطر باکتری‌های موجود در محل، عفونی شود.
• آلودگی به شپش با خارش مداوم پوست سر همراه است؛ فعالیت شپش‌ها در طول شب افزایش می‌یابد که می‌تواند باعث مختل شدن خواب شبانه شود.
• ایجاد اضطراب و ناراحتی برای کودکان و والدین

شپش منجربه التهاب و زخم شدن پوست سر می‌شود. همچنین خارش ناشی از حرکت شپش‌ها، می‌تواند خواب شبانه را مختل کند.

باورهای غلط درباره شپش سر

در مورد شپش سر باورهای غلطی در بین مردم وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:

شپش‌ سر از طریق آب استخر منتقل می شود!!

شپش سر قادر است تا چند ساعت زیر آب زنده بماند. با‌وجود اینکه کلر موجود در آب استخر برای شپش کشنده نیست؛ اما بااین‌حال انتقال شپش سر از طریق آب استخر بعید به نظر می‌رسد.

شپش سر قادر است با قدرت به موها و پوست سر بچسبد و غوطه‌ور شدن در آب باعث جدا شدن شپش از مو نمی‌شود. به‌همین‌دلیل فردی که به شپش سر دچار باشد آب استخر را آلوده نمی‌کند. به اشتراک گذاشتن لوازم شخصی مانند حوله می‌تواند احتمال انتقال این انگل را بالا ببرد؛ ولی به‌طورکلی انتقال شپش از طریق تماس غیرمستقیم چندان رایج نیست.

شپش سر پرواز می‌کند!!

شپش سر بال ندارد و نمی‌تواند پرواز کند. این حشره حتی توانایی پریدن هم ندارد و تنها از طریق خزیدن حرکت می‌کند. البته سرعت حرکت شپش بین موها بسیار بالا است و به‌همین دلیل تشخیص آن می‌تواند سخت باشد.

شپش از حیوانات منتقل می‌‍‌شود!!

شپش سر از خون تغذیه می‌کند؛ هرگونه از پستانداران به نوع خاصی از شپش دچار می‌شوند که فقط از خون همان گونه‌ی جانوری تغذیه می‌کند. برای مثال سگ‌ها به نوع خاصی از شپش دچار می‌شوند که با شپش سر انسان و شپش بدن گربه تفاوت دارد. این مسئله باعث می‌شود انتقال شپش از حیوانات به انسان و برعکس غیرممکن باشد.

راه‌های درمان شپش سر

درمان دارویی شپش سر

درمان‌های خانگی و درمان با داروهای بدون نیاز به نسخه ممکن است به دلایل مختلف، مانند مقاوم شدن شپش نسبت به درمان یا انجام اشتباه درمان ناموفق باشند. در چنین شرایطی پزشک درمان با دارو را تجویز می‌کند. رایج‌ترین داروها برای درمان شپش سر عبارت‌اند از:

ایورمکتین

ایورمکتین ترکیبی است که برای انسان بی‌خطر ولی برای شپش سمی است. این دارو هم به‌صورت خوراکی و هم موضعی قابل مصرف است.

شامپو ضد شپش سر

لیندان یک ترکیب شیمیایی است که توانایی از بین بردن شپش را دارد. شامپوهای حاوی لیندان بر شپش و تخم شپش اثر گذاشته و آن را از بین می‌برند. البته این ماده‌ی شیمیایی می‌تواند برای انسان نیز پرخطر باشد؛ به‌همین‌دلیل لیندان هرگز به‌عنوان اولین روش درمانی مدنظر قرار نمی‌گیرد؛ بلکه تنها در شرایطی تجویز می‌شود ‌که سایر روش‌های درمانی پاسخگو نباشند.

نکات مهم درخصوص شامپوی ضدشپش

• ماده‌ی شیمیایی لیندان که در شامپوی ضدشپش است می‌تواند برای انسان نیز پرخطر باشد؛ استفاده بیش‌از‌حد یا نادرست از این شامپو یا بلع تصادفی آن می‌تواند برای مغز و سایر قسمت‌های سیستم عصبی سمی باشد.
• لیندان نباید برای درمان شپش در نوزادان نارس، افراد مبتلا به اچ‌آی‌وی و اختلالات تشنجی، زنان باردار یا شیرده، نوزادان، کودکان، افراد مسن و … استفاده شود.
• همچنین مصرف این شامپو به افرادی که در ناحیه‌ی سر و گردن دچار زخم یا تحریک پوستی شده‌اند نیز توصیه نمی‌شود.

درمان خانگی شپش سر

داروهای بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک

اغلب داروهای بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک حاوی ترکیباتی از خانواده‌ی پیرِترین (Pyrethrin) مانند پرمترین (Permethrin) هستند. این داروها به‌صورت موضعی مورد استفاده قرار می‌گیرند. قبل از مصرف چنین محلول‌ها یا داروهایی ابتدا باید سر و موها را به‌خوبی با شامپوی معمولی شستشو دهید. از مصرف محصولاتی مانند نرم‌کننده پرهیز کنید.

شانه زدن موی خیس

شانه کردن موهای خیس با یک شانه دندانه ریز ممکن است شپش و تخم شپش‌ها را از بین ببرد. برای این‌کار موها باید خیس باشند؛ سپس از محصولی مثل نرم‌کننده یا روغن زیتون برای نرم و شانه‌پذیر شدن موها استفاده کنید.

در هر بار شانه کردن حداقل دو بار کل سر را، از پوست سر تا انتهای موها شانه کنید. این کار باید هر سه یا چهار روز یک‌بار به‌مدت چند هفته تکرار شود. شانه کردن موها را حداقل تا دو هفته پس از برطرف شدن شپش‌ها ادامه دهید.

استفاده از روغن‌های طبیعی

هرچند توانایی روغن‌های طبیعی مانند روغن درخت چای در از بین بردن شپش‌ها هنوز ثابت نشده‌است؛ اما به‌نظر می‌رسد استفاده از این روغن‌ها تا حدی نتیجه‌بخش باشد.

استفاده‌ی موضعی از روغن‌های طبیعی می‌تواند باعث حساسیت شود؛ بنابراین بهتر است ابتدا روی پوست دست امتحان شوند.

رایج‌ترین درمان شپش سر، استفاده از محلول‌ها و شانه شپش است.

نکات مراقبتی برای افراد مبتلا

رعایت برخی موارد و دنبال کردن بعضی راهکارها می‌تواند در برطرف کردن شپش مو به شما کمک کند:

• وسایل و لباس‌های فرد مبتلا به شپش را با آب داغ بشوئید. شپش و تخم شپش مقاومت کمی در برابر دمای بالا دارند؛ قرار دادن وسایل به مدت حداقل پنج دقیقه در دمای حدوداً ۶۰ درجه‌ی سانتی‌گراد به پاکسازی آن‌ها کمک می‌کند.
• درصورتی‌که شستن وسایل برای‌تان امکان‌پذیر نیست می‌توانید البسه و وسایل آلوده را در کیسه‌ی پلاستیکی بدون منفذ و سوراخ قرار دهید و در کیسه را حداقل دو هفته ببندید.
• با استفاده از جاروبرقی کف خانه و فرش‌ها، مبل‌ها، صندلی‌ها و سایر سطوح خانه را جارو بزنید.
• داروی تجویزشده را مطابق توصیه‌ی پزشک یا دستورالعمل روی بسته‌بندی مصرف کنید و از مصرف بیش‌از‌حد دارو اکیداً بپرهیزید. داروهای ضدشپش درصورت استفاده‌ی نادرست می‌توانند خطرناک باشند.
• تمام انواع داروهای ضدشپش نباید در چشم یا اطراف آن مصرف شوند. درصورت تماس این داروها با چشم، بلافاصله چشم را با آب به‌خوبی شست‌وشو دهید.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر فکر می‌کنید شما یا فرزندتان به شپش سر مبتلا شده‌اید از خوددرمانی پرهیز کرده و با پزشک مشورت کنید. در بسیاری از موارد افراد با احتمال وجود شپش، درمان خودسرانه‌ی آن را شروع می‌کنند؛ درحالی‌که ممکن است تشخیص اشتباه بوده و فرد به شپش آلوده نباشد. بنابراین بهتر است قبل از شروع درمان و برای اطمینان از صحت تشخیص، با پزشک صحبت کنید.

مواردی که ممکن است با شپش اشتباه گرفته شوند عبارت‌اند از:

• شوره‌ی سر
• باقی ماندن شامپو یا سایر محصولات روی مو
• پوسته‌ی سر
• سایر حشرات ریزی که بین موها زندگی می‌کنند.

داروهای ضد شپش باید دقیقاً طبق دستور مصرف شوند؛ درغیراین‌صورت ممکن است اثربخشی کافی نداشته یا منجربه عوارض ناخواسته شوند.

برای جلوگیری از شپش سر چه کنیم؟

انتشار شپش سر در میان کودکان در مدارس و سایر محیط‌های عمومی چندان قابل پیشگیری نیست؛ اما رعایت برخی موارد می‌تواند احتمال انتقال شپش سر را کاهش دهد:

• هنگام آویزان کردن لباس‌ها، از چوب‌رختی‌های جدا استفاده کنید تا لباس کودکان با یکدیگر تماس نداشته باشند.
• از به اشتراک گذاشتن شانه، برس، کلاه و روسری خودداری کنید.
• روی تخت، کاناپه، بالش یا سایر وسایلی که در تماس با فرد آلوده به شپش بوده‌اند نخوابید.

کلام آخر دکترساینا

درمان شپش سر باید به‌طور کامل انجام شود؛ درغیراین‌صورت تخم شپش باقی می‌ماند و مجدد به رشد خود ادامه می‌دهد. ازسوی‌دیگر، برخی داروهای ضدشپش منجربه عوارض جانبی می‌شوند؛ بنابراین توصیه می‌کنیم درمان شپش را زیر نظر پزشک و مطابق دستورالعمل انجام دهید.

سؤالات متداول

همراهان مجله سلامت دکترساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سؤالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.