چسبندگی لوله رحم یا هیدروسالپنکس چیست؟ از علت تا درمان

چسبندگی لوله رحم از جمله مشکلات مربوط به زنان بوده و مهم‌ترین عارضه ناشی از آن نازایی است. اما چه عواملی در ایجاد چسبندگی رحم نقش دارند؟ آیا چسبندگی رحم و نازایی ناشی از آن مشکلی دائمی است یا می‌توان آن را درمان کرد؟ چطور می‌توان از ایجاد این مشکل پیشگیری کرد؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ می‌دهیم.

چسبندگی لوله رحم چیست؟

لوله‌های فالوپ از رحم به تخمدان‌ها وصل شده‌اند. هر ماه یکی از تخمدان‌ها تخمکی را آزاد می‌کند. تخمک آزادشده وارد لوله فالوپ می‌شود و اگر اسپرمی در آنجا حضور داشته باشد لقاح اتفاق می‌افتد. سپس تخمک لقاح‌یافته – که حالا به آن «رویان» گفته می‌شود. – دوباره از طریق لوله فالوپ به رحم برمی‌گردد تا بعد از چسبیدن به دیواره رحم (لانه‌گزینی جنین) شروع به رشد کند.

گاهی به دلایلی ممکن است لوله‌های فالوپ آسیب ببینند و زخم ناشی از این آسیب باعث چسبندگی و مسدودشدن لوله شود. در این شرایط مسیر رفت‌وبرگشت تخمک و اسپرم در لوله‌ها مسدود می‌شود.

چسبندگی‌ لوله‌های رحم چقدر رایج است؟

پژوهش‌ها نشان می‌دهند حدود ۲۵٪ از زنان نوعی از چسبندگی را در رحم و لوله‌های رحمی خود دارند؛ البته بعضی از عوامل، احتمال بروز چسبندگی را افزایش می‌دهند (منبع: Pubmed).

علائم چسبندگی لوله رحم

خیلی اوقات چسبندگی لوله‌ها هیچ علامت واضحی به‌جز نازایی (عدم بارداری طی یک سال، علی‌رغم تلاش برای آن) نشان نمی‌دهد. در برخی موارد نیز تجربه بارداری خارج رحمی (رشد تخمک لقاح‌یافته داخل لوله فالوپ) می‌تواند اولین نشانه ابتلا به این بیماری باشد. (البته دقت کنید که بارداری خارج رحمی لزوماً نشانه چسبندگی نیست و می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد.)

همچنین اگر چسبندگی باعث جمع‌شدن مایع داخل لوله‌ها (هیدروسالپنکس) شده باشد علائم زیر نیز ممکن است ظاهر شوند:

• درد دائمی یا دوره‌ای در لگن یا قسمت پایین شکم که در طول پریود و بعد از آن بدتر می‌شود.
• ترشحات غیرطبیعی واژن (چسبناک یا رنگ‌پریده)

علت چسبندگی لوله رحم

مهم‌ترین علت انسداد لوله‌های رحم، بافت‌های زخم و چسبندگی‌های مختلفی است که به دلایل گوناگونی در دیواره این لوله‌ها ایجاد می‌شوند.

چسبندگی لوله باعث می‌شود اسپرم و تخمک نتوانند به‌خوبی در لوله‌ها حرکت کنند. در نتیجه یا لقاح اتفاق نمی‌افتد یا تخمک بارورشده نمی‌تواند وارد رحم شود و لانه‌گزینی کند.

عوامل خطر چسبندگی رحم 

از جمله دلایلی که خطر ایجاد زخم و چسبندگی لوله رحم را افزایش می‌دهند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابتلا به عفونت‌های مقاربتی درمان‌نشده (کلامیدیا، سوزاک و غیره)
• بیماری التهابی لگن (که معمولاً ناشی از عدم درمان عفونت مقاربتی است.)
• بافت زخم ناشی از جراحی روی لگن، رحم، آپاندیس یا لوله‌ها
• تجمع بافت در افراد مبتلا به اندومتریوز
• سابقه بارداری خارج‌رحمی (این اتفاق می‌تواند روی لوله‌ها زخم ایجاد کند.)
• فیبروز (رشد غیرطبیعی بافت‌ها – به‌خصوص در محل اتصال لوله‌ها به رحم – باعث انسداد می‌شود.)
• عمل بستن لوله‌های رحم

عفونت‌های درمان‌نشده مقاربتی می‌توانند باعث التهاب و ایجاد چسبندگی در لوله‌های رحم شوند.

عوارض چسبندگی لوله رحم

از جمله عوارض چسبندگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نازایی

اصلی‌ترین عارضه ناشی از انسداد لوله رحم نازایی است؛ در واقع مسدودشدن لوله‌ها باعث می‌شود:

• اسپرم نتواند به تخمک برسد و آن را بارور کند.
• حتی اگر لقاح اتفاق بیفتد رویان نتواند از طریق لوله‌ها خود را به رحم برساند.

بارداری خارج رحمی

اگر رویان نتواند وارد رحم شود، ممکن است داخل لوله فالوپ شروع به رشد کند. در این شرایط بارداری خارج‌رحمی اتفاق می‌افتد که درصورت عدم درمان به‌موقع می‌تواند جان بیمار را تهدید کند.

هیدروسالپنکس

چسبندگی لوله‌های رحمی می‌تواند باعث بروز «هیدروسالپنکس» شود. این عارضه در اثر جمع‌شدن مایع داخل لوله مسدود ایجاد شده و باعث ورم‌کردن آن می‌شود.

چسبندگی لوله رحم و نازایی

برای اینکه بارداری اتفاق بیفتد، اسپرم باید با تخمک در لوله فالوپ ترکیب شود. وقتی لوله رحم مسدود باشد، تخمک نمی‌تواند مسیر طبیعی خود را از تخمدان به سمت لوله‌ها یا از لوله‌ها به سمت رحم طی کند؛ در نتیجه احتمال بارداری کمتر می‌شود. علت ۲۰ تا ۳۰ درصد از ناباروری‌ها انسداد لوله‌های رحم است (منبع: myclevelandclinic).

اگر انسداد لوله نزدیک به رحم باشد احتمال باردار شدن کمی بیشتر است؛ اما اگر انسداد در قسمت انتهایی لوله و نزدیک به تخمک باشد شانس بارداری کم می‌شود. درمان نازایی ناشی از انسداد لوله رحم به شدت آسیب لوله‌ها و علت ایجاد این آسیب بستگی دارد.

آیا در صورت بسته بودن فقط یک لوله رحمی، امکان بارداری وجود دارد؟

هر ماه یکی از تخمدان‌ها به‌صورت تصادفی تخمک آزاد می‌کنند. همچنین در برخی خانم‌ها ممکن است در یک ماه دو تخمک و از دو تخمدان آزاد شود؛ بنابراین اگر فقط یکی از لوله‌ها دچار چسبندگی شده و دیگری سالم باشد، یا اگر لوله‌ها به‌طور جزئی انسداد داشته باشند بارداری دورازانتظار نیست.

پزشکان برای اینکه احتمال بارداری را از طریق لوله سالم افزایش دهند از داروهای مخصوص درمان نازایی استفاده می‌کنند. همچنین بسته به شرایط بیمار، ممکن است درمان به کمک لقاح مصنوعی (IVF) را هم پیشنهاد دهند.

البته این نوع بارداری ریسک بالایی دارد. برای مثال ممکن است انسداد باعث هیدروسالپنکس شود؛ مایع جمع‌شده داخل لوله ممکن است طی بارداری به داخل رحم نشت کند و باعث ایجاد عوارض شود. هیدروسالپنکس می‌تواند احتمال موفقیت بارداری با روش IVF را نیز کم کند. همچنین ریسک بارداری خارج‌رحمی نیز در این شرایط بالا است.

به گفته وبسایت Medicalnewstoday:

اگر فقط یکی از لوله‌ها مسدود شده باشد همچنان احتمال بارداری بدون دخالت پزشک وجود دارد؛ چراکه تخمک می‌تواند از طریق لوله دیگر به رحم برسد. بااین‌حال مایعی که در لوله آسیب‌دیده جمع شده است ممکن است به داخل رحم نشت کند و در روند لانه‌گزینی یا باروری اختلال ایجاد کند.

پزشکان به کمک IVF ابتدا یک تخمک را خارج کرده و به‌صورت مصنوعی آن را بارور می‌کنند. سپس تخمک بارورشده را به رحم برمی‌گردانند. چسبندگی رحم می‌تواند احتمال موفقیت این روش را کم کند.

تشخیص چسبندگی لوله رحم

روش‌های تشخیص چبسندگی لوله‌های رحم عبارت‌اند از:

۱. سونوگرافی

در سونوگرافی معمولاً نمی‌توان انسداد لوله‌های فالوپ را مشاهده کرد؛ اما اگر انسداد لوله‌ها باعث هیدروسالپنکس و التهاب آن‌ها شده باشد، در تصویر سونوگرافی بزرگ‌تر و گاهی شبیه به سوسیس دیده می‌شوند.

در این شرایط پزشک به چسبندگی لوله‌ها شک کرده و آزمایش‌های دیگری را درخواست می‌کند.

۲. هیستروسالپینگوگرافی (HCG)

این روش رایج‌ترین آزمایش تشخیص چسبندگی لوله‌های رحم است که در آن از نوعی ماده حاجب و اشعه ایکس برای بررسی انسداد استفاده می‌شود. در روش HCG پزشک ماده حاجب را وارد رحم می‌کند و از طریق اشعه ایکس حرکت آن را می‌بیند. اگر ماده حاجب بتواند از لوله‌ها عبور کند و وارد حفره لگن شود، نشان‌دهنده این است که لوله‌ها باز هستند؛ درغیراینصورت لوله‌ها دچار انسداد شده‌اند.

۳. لاپاراسکوپی

از این روش ممکن است به دنبال نتیجه مثبت HCG و برای تایید انسداد لوله‌ها استفاده شود. در لاپاروسکوپی پزشک دو برش کوچک روی شکم ایجاد می‌کند. سپس از طریق آن‌ها دوربین مخصوص (لاپاروسکوپ) را برای عکس‌برداری از لوله‌ها وارد می‌کند. گاهی برای بررسی بهتر لوله‌ها به کمک یک سرنگ ماده حاجب نیز تزریق می‌شود.

۴. سی‌تی اسکن یا ام‌آر‌آی

در فرایند تشخیص چسبندگی لوله‌ها ممکن است از روش‌های دیگری مثل سی‌تی اسکن و ام‌آرآی هم برای ارزیابی لوله‌ها استفاده شود.

درمان چسبندگی لوله رحمی

انتخاب روش درمان چسبندگی لوله‌ها به عوامل مختلفی مثل سن بیمار و شدت انسداد بستگی دارد.

۱. مصرف آنتی‌بیوتیک

درصورتی‌که فرد به دلیل ابتلا به عفونت دچار چسبندگی لوله شده باشد، پزشک در اولین مرحله با تجویز دارو تلاش می‌کند عفونت را کنترل یا درمان کند. مصرف دارو به‌تنهایی چسبندگی را برطرف نمی‌کند و باید جراحی انجام شود.

۲. رفع انسداد لوله رحم با بالون یا فنر

این روش به‌خصوص در انسدادهایی که نزدیک به رحم هستند کاربرد دارد. برای رفع انسداد، پزشک یک سوند باریک را از طریق واژن وارد رحم می‌کند. سپس به کمک اشعه ایکس یا دستگاه سونوگرافی محل دقیق انسداد را پیدا می‌کند. بعد از رسیدن به انسداد یک بالون خیلی ریز داخل لوله باد می‌شود یا فنر باریکی به داخل آن فرستاده می‌شود که به رفع انسداد کمک می‌کنند.

۳. عمل برگشت توبکتومی

در این جراحی پزشک انسدادهای لوله‌های فالوپ را که طی عمل توبکتومی ایجاد شده‌اند برمی‌دارد. سپس دو انتهای لوله‌ها را به یکدیگر وصل می‌کند. این جراحی برای همه افراد قابل‌انجام نیست و بیشتر برای خانم‌هایی انجام می‌شود که عمل توبکتومی آن‌ها به روش‌های حلقه یا کلیپس انجام شده باشد. 

۴. درمان هیدروسالپنکس ناشی از چسبندگی

اگر چسبندگی باعث بروز هیدروسالپنکس شده باشد دو راه برای درمان آن وجود دارد:

• برداشتن لوله‌ها (سالپنژکتومی): در این روش بخشی از لوله‌ها برداشته می‌شود.
• ترمیم (سالپنگوستومی): در این روش جراح یک دهانه جدید در نزدیکی تخمدان و روی لوله فالوپ باز می‌کند. در نتیجه تخمک‌ها می‌توانند برای ورود به لوله از مسیر جدیدی که باز شده است استفاده کنند.

۵. درمان نازایی ناشی از چسبندگی لوله رحم با IVF

در سال‌های اخیر از روش لقاح مصنوعی یا IVF (لقاح اسپرم و تخمک در محیط آزمایشگاه) به‌عنوان روش مکمل در کنار سالپنگوستومی برای درمان ناباروری استفاده شده است. این روش شانس موفقیت سالپنگوستومی را در درمان نازایی ناشی از چسبندگی رحم افزایش می‌دهد.

البته IVF روش اصلی درمان چسبندگی لوله‌ها نیست، بلکه فقط به‌عنوان جایگزینی مناسب و موقت برای لوله‌های آسیب‌دیده‌ای که قرار بود محل ملاقات اسپرم و تخمک باشند به کار گرفته می‌شود. درصورتی‌که قبل از درمان بیماری از IVF استفاده شود، احتمال اینکه مایعات از داخل لوله‌ها به رحم نشت کنند و باعث مشکل در لانه‌گزینی یا سقط‌جنین شود وجود دارد.

آیا درمان خانگی چسبندگی لوله امکان پذیر است؟

هیچ درمان خانگی برای چسبندگی لوله وجود ندارد؛ اما راهکارهایی وجود دارد که می‌توانند روند درمان بیماری را سریع‌تر کرده و به پیشگیری از چسبندگی کمک کنند. این راهکارها عبارت‌اند از:

• ترک سیگار و الکل
• کاهش استرس
• ورزش‌کردن
• مصرف امگا ۳ و ویتامین سی
• مصرف زردچوبه
• منوال تراپی (درمان‌های دستی فیزیوتراپی)

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

درصورتی‌که دچار ناباروری شده‌اید یا علائم غیرطبیعی مثل درد شدید بعد از پریود و حین آن و ترشحات غیرطبیعی دارید، برای بررسی علت آن به پزشک مراجعه کنید.

همچنین اگر باردار هستید و علائم بارداری خارج رحمی را دارید باید به‌صورت اورژانسی به پزشک مراجعه کنید. این علائم عبارت‌اند از:

• خونریزی خفیف یا شدید
• درد لگن
• درد شانه
• نیاز مکرر به دفع مدفوع
• سرگیجه و ازحال‌رفتن

در صورت ابتلا به عفونت‌های مقاربتی نیز حتماً درمان خود را پیگیری کنید تا از بروز عوارض آن از جمله چسبندگی رحم پیشگیری کنید. علائم این عفونت‌ها عبارت‌اند از:

• بو، رنگ، حجم و بافت غیرطبیعی ترشحات واژن
• سوزش ادرار
• خارش واژن
• برآمدگی یا بثورات پوستی اطراف واژن
• درد لگن
• خونریزی غیرطبیعی بین دو پریود

کلام آخر دکترساینا

چسبندگی لوله رحم معمولاً به دلیل وجود یک عفونت مقاربتی درمان‌نشده ایجاد می‌شود. این عفونت‌ها باعث التهاب لوله‌ها و بسته‌شدن مسیر آن‌ها می‌شوند. وقتی مسیر لوله رحم مسدود می‌شود، تخمک‌ها نمی‌توانند به‌صورت طبیعی در آن حرکت کنند و بارداری انجام نمی‌شود. چسبندگی رحم می‌تواند باعث نازایی، بارداری خارج رحمی و احتباس آب داخل لوله‌ها شود. با درمان این بیماری در کنار استفاده از روش IVF می‌توان شانس باروری را افزایش داد.

سوالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.