احتمال بروز کمخونی در بارداری بیش از هر زمان دیگری است. اگر بدن دچار کمخونی شود، نمی‌تواند به‌خوبی به جنین غذا برساند. در نتیجه عوارض مختلفی برای جنین و مادر ایجاد می‌شود. کمخونی در بارداری، یک مشکل شایع است که خوشبختانه در اکثر موارد به‌آسانی درمان می‌شود. ازاین‌گذشته، با رعایت نکاتی می‌توانید از بروز آن پیشگیری کرده و دوره بارداری خود را به سلامت سپری کنید. در این مقاله درباره علت ایجاد کمخونی بارداری، علائم، خطرات احتمالی و راه‌های پیشگیری و درمان آن صحبت می‌کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- منظور از کمخونی در بارداری چیست؟
- انواع کمخونی در بارداری
- علائم کمخونی در بارداری
- علت کمخونی در بارداری
- چه کسانی در معرض خطر کمخونی بارداری هستند؟
- روش‌ها و آزمایش‌های تشخیص کمخونی در بارداری
- درمان کمخونی در بارداری
- درمان خانگی کمخونی بارداری
- عوارض کمخونی بارداری
- آیا می‌توان از کمخونی در بارداری پیشگیری کرد؟
- چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
- کلام آخر دکترساینا
- سوالات متداول
منظور از کمخونی در بارداری چیست؟
درون گلبول‌های قرمز خون، پروتئینی به نام «هموگلوبین» وجود دارد که حاوی اکسیژن است. وقتی خون در سراسر بدن حرکت می‌کند، هموگلوبین‌ها اکسیژن را به اعضای مختلف بدن می‌رسانند و کربن‌دی‌اکسید را از آن‌ها می‌گیرند.
کمخونی زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد گلبول‌های قرمز خون کم شود. کاهش تعداد گلبول‌های قرمز به معنای کاهش هموگلوبین و کاهش هموگلوبین به معنای کاهش اکسیژن دریافتی اعضای بدن و افت عملکرد آن‌ها است.
به گفته وبسایت American Pregnancy:
کمخونی بارداری به دلیل کمبود گلبول‌های قرمز خون که مسئول اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن هستند اتفاق می‌افتد. وقتی بافت‌ها به میزان کافی اکسیژن نگیرند، اعضای مختلف بدن و عملکرد آن‌ها تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. کمخونی بارداری مسئله مهمی است، چرا که می‌تواند باعث وزن کم نوزاد هنگام تولد، زایمان زودرس و مرده‌زایی شود.
در دوران بارداری، بدن برای تغذیه جنین نیاز به تولید بیشتر خون دارد. این موضوع باعث می‌شود خانم‌های باردار بیشتر در معرض ابتلا به کمخونی باشند. کمخونی در دوران بارداری ممکن است خفیف بوده و در صورت تشخیص به‌موقع، به‌آسانی درمان شود؛ اما اگر کمخونی شدید شده و درمان نشود، می‌توان برای مادر و جنین خطرناک باشد.
آیا کمخونی در بارداری طبیعی است؟
بدن برای تولید گلبول قرمز و هموگلوبین به ویتامین‌ها و آهن احتیاج دارد. اگر این مواد معدنی در بدن کم باشند، تولید هموگلوبین به اندازه کافی انجام نمی‌شود. در دوره بارداری، بدن برای اینکه بتواند به جنین خون‌رسانی کند، باید خون بیشتری تولید کند. اگر ذخیره آهن و بقیه مواد معدنی کم باشد، بدن نمی‌تواند به مقدار کافی گلبول قرمز برای تولید حجم اضافی خون تامین کند. به همین دلیل خیلی از خانم‌ها در این دوره دچار کمخونی می‌شوند.
انواع کمخونی در بارداری
بیشتر از ۴۰۰ نوع کمخونی وجود دارد؛ اما بعضی از آن‌ها در دوره بارداری شیوع بیشتری دارند:
۱. کمخونی فقر آهن
کمخونی فقر آهن شایع‌ترین نوع کمخونی در بارداری است. آهن یک ماده معدنی ضروری برای تولید هموگلوبین (مسئول اکسیژن‌رسانی به اعضای بدن) است. همچنین آهن به عضله‌ها کمک می‌کند تا اکسیژن را در خود ذخیره کرده و مصرف کنند.
وقتی آهن بدنتان کم می‌شود، اکسیژن کافی به بافت‌ها و عضلات بدن نمی‌رسد؛ بنابراین بیشتر دچار خستگی می‌شوید. همچنین توانایی بدنتان برای جنگیدن با عفونت‌ها هم کمتر می‌شود.
۲. کمخونی فقر اسید فولیک
«فولات» (اسید فولیک) یکی از انواع ویتامین B است. این ویتامین در منابع غذایی طبیعی مثل سبزی، موز، گندم، حبوبات و خربزه وجود دارد. بدن برای تولید سلول‌های جدید (از جمله گلبول‌های قرمز) از فولات کمک می‌گیرد؛ بنابراین در طول دوره بارداری، باید میزان فولات در بدن بیشتر شود تا بدن بتواند خون بیشتری تولید کند.
بعضی از خانم‌ها در دوره بارداری خود به اندازه کافی مواد غذایی حاوی فولات نمی‌خورند. در نتیجه بدن نمی‌تواند به‌درستی خون تولید کرده و به اعضای بدن مادر و جنین اکسیژن‌رسانی کند.
۳. کمخونی فقر ویتامین ۱۲-B
ویتامین ۱۲-B یکی دیگر از منابع معدنی ضروری برای تولید گلبول‌های قرمز است. مواد غذایی مانند لبنیات، گوشت، مرغ و تخم‌مرغ منابع سرشار از این ویتامین هستند. اگر در دوره بارداری رژیم غذایی مناسب و سرشار از ویتامین ۱۲-B نداشته باشید، بدن برای تولید خون با مشکل مواجه می‌شود و دچار کمخونی از نوع فقر ویتامین ۱۲-B می‌شوید.
بدن برای تولید گلبول‌های قرمز خون نیاز به آهن، ویتامین ۱۲-B و اسید فولیک دارد. وقتی میزان این مواد معدنی در خون کم باشد، گلبول قرمز به اندازه کافی تولید نمی‌شود و دچار کمخونی می‌شوید.
علائم کمخونی در بارداری
علائم کمخونی بارداری به‌تدریج ظاهر می‌شوند. از جمله علائم اولیه کمخونی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خستگی و ضعف
- احساس سرما و سرد شدن دست‌وپا
- تنگی نفس
با دیدن چه علائمی نگران کمخونی در بارداری باشم؟
با شدیدتر شدن کمخونی علائم زیر ظاهر می‌شوند:
- سرگیجه
- سردرد در بارداری
- نفس‌نفس‌زدن
- رنگ‌پریدگی، خشکی یا کبودی سریع پوست
- التهاب زبان
- حرکت غیرارادی ساق پا (سندرم پای بی‌قرار)
اگر این علائم را دارید باید حتماً به پزشک زنان مراجعه کنید.
علت کمخونی در بارداری
افزایش حجم خون تولیدشده در بدن اصلی‌ترین دلیل کمخونی در بارداری است. مصرف‌نکردن مواد غذایی و مکمل‌های حاوی آهن، ویتامین و ویتامین ۱۲-B اسید فولیک هم باعث تشدید این کمخونی می‌شود.
چه کسانی در معرض خطر کمخونی بارداری هستند؟
- افراد مبتلا به کمخونی داسی شکل (یک اختلال خونی ارثی که باعث تغییر شکل و کاهش عمر مفید سلول‌های قرمز خون می‌شود.)
- افراد مبتلا به تالاسمی (یک اختلال خونی ارثی که توانایی بدن را در تولد هموگلوبین‌های سالم خون کم می‌کند.)
- اهدای خون
- خون‌ریزی شدید پریود (قبل از بارداری)
- ابتلا به زخم معده و پولیپ روده
- بارداری چندقلویی
- باردار شدن با فاصله زمانی نزدیک به بارداری قبلی
- استفراغ زیاد به دلیل ویار شدید بارداری
- خانم‌های باردار در سنین نوجوانی
- عدم مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین ۱۲-B و آهن به اندازه کافی
- سابقه ابتلا به کمخونی قبل از بارداری
بعضی بیماری‌های زمینه‌ای مثل تالاسمی، کمخونی داسی‌شکل، سابقه ابتلا به کمخونی، زخم معده و پولیپ روده احتمال کمخونی بارداری را افزایش می‌دهند. در صورت ابتلا به این مشکلات، قبل از اقدام به بارداری با پزشک مشورت کنید.
روش‌ها و آزمایش‌های تشخیص کمخونی در بارداری
پزشک برای تشخیص کمخونی بارداری از شما آزمایش «CBC» (شمارش کامل سلول‌های خونی) می‌گیرد. این آزمایش معمولاً جزء آزمایش‌های معمول در سه‌ماهه اول بارداری است. نتیجه آزمایش CBC به پزشک کمک می‌کند تا اطلاعات زیر را کسب کند:
- شکل، تعداد و اندازه گلبول‌های قرمز خون
- میزان هموگلوبین خون
- میزان ذخیره آهن بدن
- کمبود ویتامین ۱۲-B و ۹-B
تشخیص کمخونی شدید در بارداری
اگر در آزمایش CBC، میزان هموگلوبین خون بین ۵/۶ الی ۹/۷ گرم در هر دسی‌لیتر (g/dL) باشد، کمخونی شدید است. در جدول زیر می‌توانید میزان طبیعی فاکتورهای آزمایشگاهی مختلف را در سه‌ماهه اول بارداری مشاهده کنید.
آزمایش خون برای تشخیص کمخونی در بارداری
| فاکتور آزمایشگاهی | مقدار طبیعی |
| RBC | ۴۲/۳ الی ۵/۴۴ |
| HCT | ۳۱ الی ۴۱ |
| Hb | ۶/۱۱ الی ۹/۱۳ |
| MCV | ۸۱ الی ۹۶ |
توجه کنید که برای تشخیص کمخونی شدید، پزشک فاکتورهای آزمایشگاهی مختلف را در کنار هم بررسی می‌کند. همچنین شرایط و واحدهای اندازه‌گیری آزمایشگاهی در کلینیک‌های مختلف کمی با هم تفاوت دارند؛ بنابراین تشخیص قطعی کمخونی بارداری را باید به پزشک بسپارید.
درمان کمخونی در بارداری
درمان کمخونی بارداری به شدت آن بستگی دارد:
- درمان کمخونی خفیف تا متوسط: مصرف مکمل‌های ویتامین ۱۲-B، اسیدفولیک و آهن همراه با رژیم غذایی متعادل
- درمان کمخونی شدید: انتقال خون
اگر به دلیل عمل بای‌پس معده یا جراحی روده کوچک نمی‌توانید مکمل آهن مصرف کنید، پزشک برایتان تزریق آهن به‌صورت وریدی را تجویز می‌کند.
درمان خانگی کمخونی بارداری
بهترین درمان خانگی کمخونی بارداری، مصرف منظم مکمل‌های تجویزشده‌ی پزشک است. همچنین رژیم غذایی سرشار از آهن، ویتامین B و سایر ویتامین‌هایی که به جذب بهتر آهن کمک می‌کنند، در درمان کمخونی موثر است. البته درصورتی‌که کمخونی شدید دارید، مصرف مکمل و رژیم غذایی به‌تنهایی کافی نیست.
رژیم غذایی کمخونی بارداری
از جمله منابع غذایی غنی از آهن و ویتامین B می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسفناج
- کلم‌بروکلی
- لوبیاسبز
- گندم
- گوشت بوقلمون
- گوشت گاو بدون چربی
- گوشت گوسفند و گوساله
- فیله صدف
- میگو و ماهی
- مرغ
- تخم‌مرغ
- عدس و لوبیا
- آجیل و خشکبار
- میوه خشک
- لبنیات کم‌چرب
- نان و غلات غنی‌شده با آهن
چه میوه‌هایی برای کمخونی در بارداری مفید است؟
مصرف سبزی‌ها و میوه‌هایی که حاوی ویتامین C هستند، به جذب بهتر آهن در بدن کمک می‌کند. از جمله این منابع غذایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گریپ‌فروت
- گوجه
- پرتقال
- کیوی
- لیموترش
- آناناس
- توت‌فرنگی
- پاپایا
- فلفل‌دلمه‌ای
- گوآوا (سیب گرمسیری یا زیتون محلی)
- کلم بروکسل
- طالبی گرمک
- سیب‌زمینی
بهتر است در وعده‌های غذایی حاوی آهن و ویتامین ب، از جمله گوشت، میگو و مرغ و همراه با صبحانه خود، لیموترش و آب‌پرتقال بخورید تا جذب آهن در بدن بیشتر شود.
عوارض کمخونی بارداری
اگر کمخونی را درمان نکنید، علائم آن به مرور زمان بدتر می‌شوند. کاهش توانایی بدن در اکسیژن‌رسانی به اعضای بدن باعث آسیب‌دیدن آن‌ها می‌شود. همچنین در این شرایط قلب مجبور است برای پمپاژ خون، تلاش بیشتری کند. این فشار اضافی روی قلب، خطر ابتلا به مشکلات زیر را افزایش می‌دهد:
- آریتمی (ضربان نامنظم قلب)
- بزرگ‌شدن قلب
- نارسایی قلبی
علاوه بر عوارض جسمی، خانم‌هایی که به کمخونی دچار هستند بیشتر از بقیه در معرض ابتلا به افسردگی بعد از زایمان قرار دارند.
آیا کمخونی در بارداری تاثیری روی جنین دارد؟
وقتی خون و مواد مغذی به اندازه کافی به جنین نرسد، به‌درستی رشد نمی‌کند. از جمله عوارض کمخونی در بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وزن کم نوزاد حین تولد
- زایمان زودرس
- کمخونی نوزاد
- تاخیر در رشد
آیا کمخونی در دوران بارداری می تواند باعث سقط جنین شود؟
کمخونی بارداری به‌تنهایی باعث سقط جنین نمی‌شود؛ اما در موارد نادری، کمخونی ناشی از مشکلات زمینه‌ای است که احتمال سقط را بالا می‌برند. نتیجه یک پژوهش علمی نشان داده است که ۱۰ درصد از خانم‌های مبتلا به کمخونی بارداری، دچار یک بیماری خودایمنی تیروئیدی هستند. این بیماری ممکن است خطر سقط جنین را بالا ببرد. (منبع: European Journal of Endocrinology)
آیا می‌توان از کمخونی در بارداری پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از کمخونی در بارداری باید به رژیم غذایی خود توجه کنید. مصرف غذاهای حاوی آهن، ویتامین B و ویتامین C کمک می‌کند تا دچار کمخونی نشوید. از جمله این منابع غذایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گوشت قرمز، ماهی و مرغ
- سبزی‌های برگ‌دار و تیره‌رنگ (مثل اسفناج، بروکلی و کلم‌پیچ)
- غلات، گندم و نان غنی‌شده با آهن
- لوبیا و عدس
- توفو (پنیر سویا)
- آجیل و خشکبار
- تخم‌مرغ
- میوه‌های حاوی ویتامین C (مرکبات، توت‌فرنگی، لیمو، کیوی، گوجه و فلفل‌دلمه‌ای)
علاوه بر این، باید به توصیه‌های پزشک خود درباره مصرف مکمل‌های آهن و ویتامین هم عمل کنید. معمولاً حتی اگر دچار کمخونی نباشید، پزشک برایتان مکمل تجویز می‌کند تا از بروز آن در آینده جلوگیری کند. درصورتی‌که قصد بارداری دارید و دچار کمخونی یا کمبود ویتامین هستید، بهتر است قبل از اقدام به بارداری مشکل را درمان کنید.
چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
در صورت داشتن علائم زیر در بارداری به پزشک مراجعه کنید:
- تنگی نفس یا نفس‌نفس‌زدن
- سرد بودن دست‌وپا
- ضعف و خستگی شدید
- رنگ‌پریدگی پوست، ناخن‌ها و قسمت قرمز پلک‌ها
- کاهش تمرکز
- افزایش ضربان قلب
- سرگیجه
- التهاب زبان
برای مشاهده لیست بهترین متخصص زنان و زایمان کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص زنان ارتباط آنلاین با متخصص زنانکلام آخر دکترساینا
کمخونی در بارداری یکی از عوارض شایع این دوره است. بدن در این دوران ناچار است خون بیشتری تولید کند تا بتواند مواد غذایی موردنیاز جنین را تامین کند. اگر میزان ذخیره آهن خون کم باشد یا ویتامین B به‌اندازه کافی وجود نداشته باشد، بدن نمی‌تواند به اندازه کافی خون و اکسیژن تولید کند. این مشکل باعث می‌شود کمخونی ایجاد شود. اکثر موارد ابتلا به کمخونی با مصرف مکمل و تغییر رژیم غذایی قابل‌درمان هستند.
سوالات متداول
کمخونی درمان‌نشده می‌تواند باعث رشد کم جنین، وزن کم نوزاد هنگام تولد، زایمان زودرس و حتی کمخونی نوزاد شود.
کمخونی شدید در بارداری باعث رشد کم نوزاد و بروز مشکلاتی مثل وزن کم حین تولد، زایمان زودرس و تاخیر در رشد کودک می‌شود. همچنین به قلب مادر فشار می‌آورد و خطر ابتلا به آریتمی قلبی، بزرگ‌شدن قلب و نارسایی قلب را افزایش می‌دهد.
برای درمان کمخونی در بارداری باید مکمل‌های حاوی ویتامین B، آهن و اسیدفولیک را طبق تجویز پزشک بخورید. همچنین مصرف گوشت قرمز، بوقلمون، مرغ، لبنیات کم‌چرب، تخم‌مرغ، اسفناج، حبوبات، ماهی، فیله صدف، میگو، آجیل و خشکبار، نان و غلات غنی‌شده و سبزی‌های تیره‌رنگ به درمان کمبود آهن در بارداری کمک می‌کند. مصرف میوه و آبمیوه‌های حاوی ویتامین C مثل مرکبات، توت‌فرنگی، کیوی، گوجه و لیمو به جذب بهتر آهن در وعده‌های غذایی کمک می‌کند.
خیر؛ جنسیت جنین بر اساس کروموزوم‌های مادر و پدر او مشخص می‌شود. کمخونی، ناشی از کمبود آهن و هموگلوبین خون است و ارتباطی به کروموزوم‌ها ندارد.
| نام بیماری | کمخونی بارداری |
| تخصص مربوطه | زنان و زایمان |
| علائم | · خستگی و ضعف
· احساس سرما و سردشدن دست‌وپا · تنگی نفس · سرگیجه · سردرد · نفس‌نفس‌زدن · رنگ‌پریدگی، خشکی یا کبودی سریع پوست · التهاب زبان · حرکت غیرارادی ساق پا (سندرم پای بی‌قرار) |
| عوارض | · آریتمی (ضربان نامنظم قلب)
· بزرگ‌شدن قلب · نارسایی قلبی · افسردگی بعد از زایمان · وزن کم نوزاد حین تولد · زایمان زودرس · کمخونی نوزاد · تاخیر در رشد · سقط (نادر) |
| علت | · کمبود ذخیره آهن و هموگلوبین
· تولید بیشتر خون توسط بدن در بارداری برای رساندن منابع غذایی به جنین |
| موارد ریسک بالای ابتلا | · افراد مبتلا به کمخونی داسی شکل و تالاسمی
· اهدای خون · خون‌ریزی شدید پریود (قبل از بارداری) · ابتلا به زخم معده و پولیپ روده · بارداری چندقلویی · باردار شدن با فاصله زمانی نزدیک به بارداری قبلی · استفراغ زیاد به دلیل ویار شدید بارداری · خانم‌های باردار در سنین نوجوانی · سوءتغذیه · سابقه ابتلا به کمخونی |
| روش‌های تشخیص | آزمایش خون CBC |
| روش‌های درمان | · مصرف مکمل‌های ویتامین ۱۲-B اسیدفولیک و آهن
· رژیم غذایی متعادل · انتقال خون · تزریق آهن به‌صورت وریدی |
| درمان خانگی | · مواد غذایی حاوی ویتامین Bو آهن
· مواد غذایی حاوی ویتامین C · مکمل‌ها |
| پیشگیری | · گوشت قرمز، ماهی و مرغ
· سبزی‌های برگ‌دار و تیره‌رنگ (مثل اسفناج، بروکلی و کلم‌پیچ) · غلات، گندم و نان غنی‌شده با آهن · لوبیا و عدس · توفو (پنیر سویا) · آجیل و خشکبار · تخم‌مرغ · مرکبات، توت‌فرنگی، لیمو، کیوی، گوجه و فلفل‌دلمه‌ای · مصرف مکمل · درمان مشکلات زمینه‌ای، کمبود آهن و ویتامین قبل از اقدام به بارداری |