هرآنچه باید درباره وازکتومی یا بستن لوله مردان بدانید!

0
تأیید شده توسط تیم پزشکی دکتر ساینا
تأیید شده توسط تیم پزشکی دکترساینا دریافت مشاوره آنلاین

وازکتومی یا عمل بستن لوله مردان برای جلوگیری از بارداری انجام می‌شود. با اینکه پس از انجام وازکتومی، همیشه می‌توانید عمل برگشت وازکتومی را انجام دهید؛ اما شانس موفقیت این عمل دوم با گذشت زمان کمتر می‌شود؛ بنابراین وازکتومی را یک روش دائمی و برگشت‌ناپذیر در نظر می‌گیرند. به‌همین‌دلیل برخی از افرادی که قصد بچه‌دار شدن در آینده را ندارند این عمل را به‌عنوان یک روش پیشگیری همیشگی انتخاب می‌کنند. شانس بارداری بعد از وازکتومی، عوارض آن، روش‌های مختلف جراحی، برگشت‌پذیری عمل و مدت زمان و نکات مهم دوران نقاهت بعد عمل از جمله مواردی هستند که قبل از تصمیم برای جراحی باید درباره آن‌ها اطلاعات کافی کسب کنید. در این مقاله قصد داریم همه جوانب این جراحی را بررسی کنیم و به سؤالات شما پاسخ دهیم.

وازکتومی چیست؟

وازکتومی یک عمل جراحی ساده برای عقیم‌سازی دائمی مردان است. در این عمل لوله‌های کوچک درون بیضه‌ها که وظیفه حمل اسپرم‌ها را به عهده دارند بریده می‌شوند؛ درنتیجه اسپرم نمی‌تواند از بدن شما خارج شده و باعث باروری شود. وازکتومی یک عمل سرپایی است و شما می‌توانید همان روز به خانه بروید. این عمل یکی از مطمئن‌ترین روش‌های پیشگیری از بارداری است و تقریباً ۱۰۰ درصد جلوی بارداری را می‌گیرد.

وازکتومی چگونه انجام می‌شود؟

طی عمل وازکتومی لوله‌های واز دفران قطع می‌شوند. بیضه‌ها از لوله‌های پیچ‌خورده متعددی تشکیل شده‌اند که وظیفه تولید اسپرم را به عهده دارند. اسپرم‌های تولیدشده در بیضه‌ها نابالغ هستند و توان بارور کردن تخمک را ندارند؛ به همین دلیل اپیدیدیم که لوله بلند و پیچ‌خورده‌ای پشت بیضه است، اسپرم‌ها را می‌گیرد و ذخیره می‌کند تا بالغ شوند.

هر اپیدیدیم نیز به یک لوله بلند به نام «واز دفران» یا «وابران» (Vas deferens) متصل است. واز دفران از اپیدیدیم تا پشت مثانه در حفره لگن کشیده و به کیسه منی وصل می‌شود. وقتی برانگیختگی جنسی اتفاق می‌افتد، انقباض‌ها باعث می‌شوند اسپرم‌ها به سمت مجرای واز دفران حرکت کنند.

هنگام انزال، مایعی که در کیسه منی وجود دارد با اسپرم‌هایی که توسط واز دفردان آمده‌اند ترکیب می‌شود تا مایع منی را تولید کند. در نهایت اسپرم‌های بالغ با کمک مایع منی، به سمت مجرای ادرار می‌روند تا آماده بیرون رفتن شوند. مایع حاوی اسپرم‌های بالغ می‌تواند با تخمک ترکیب شده و باعث بارداری شود.

«وازکتومی» (Vasectomy) در حقیقت جراحی است که برای بستن لوله‌های واز دفران مردان و پیشگیری از بارداری آن‌ها انجام می‌شود. بعد از انجام این عمل، دیگر اسپرم وارد مایع نمی‌شود و در نتیجه بارداری رخ نمی‌دهد. این جراحی تأثیری روی رسیدن به اوج لذت در رابطه نداشته و ارضای جنسی همچنان اتفاق می‌افتد.

به گفته Mayo Clinic وازکتومی یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری در مردان است که طی آن با برش و مسدودسازی لوله‌های حامل اسپرم، ورود اسپرم به مایع منی قطع می‌شود. وازکتومی خطر کمی داشته و معمولاً به‌صورت سرپایی و تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود.

وازکتومی یک روش مادام‌العمر پیشگیری از بارداری است و باید زمانی این عمل را انجام دهید که اطمینان دارید نمی‌خواهید بچه‌دار شوید؛ چون با وجود اینکه هر زمانی می‌توانید عمل برگشت وازکتومی را انجام دهید، احتمال موفقیت عمل برگشت قطعی نیست و به‌مرور زمان کمتر هم می‌شود.

تاثیر عمل وازکتومی در پیشگیری از بارداری چگونه است؟

وازکتومی به‌عنوان مؤثرترین راه پیشگیری از بارداری در مردان شناخته می‌شود. به طور متوسط شانس موفقیت این عمل ۹۹ درصد تخمین زده شده است. بااین‌حال همچنان درصد اندکی احتمال بارداری وجود دارد.

انواع روش‌های عمل وازکتومی

این جراحی سرپایی است، یعنی نیازی نیست که در بیمارستان بستری شوید. خود فرآیند عمل حدود ۱۵ دقیقه طول می‌کشد؛ اما برای آمادگی‌های قبل و مراقبت‌های پس از عمل، باید چند ساعتی را در بیمارستان یا کلینیک بمانید. عمل معمولاً بدون درد است و بعد از اتمام آن می‌توانید به خانه برگردید. دو روش اصلی وازکتومی که پزشکان بسته به وضعیت فرد به او پیشنهاد می‌کنند عبارت‌اند از:

  • وازکتومی با تیغ جراحی (روش معمول)
  • وازکتومی بدون استفاده از تیغ جراحی

تفاوت اصلی که روش معمول با روش‌های بدون استفاده از تیغ جراحی دارد، نحوه دسترسی جراح به مجراهای حامل اسپرم یا «واز دفران» یا مجراهای «وابران» (Vas deferens) است. این مجراها اسپرم را از بیضه‌ها به پیشاب‌راه – جایی که در آن اسپرم‌ها با مایع منی ترکیب می‌شوند – حمل می‌کنند.

در عمل وازکتومی، پزشک لوله‌هایی را که مسئول انتقال اسپرم‌ها از بیضه به مایع منی هستند مسدود می‌کند.

وازکتومی چیست

1. وازکتومی با استفاده از تیغ جراحی (روش معمول)

در این روش پزشک ابتدا از بی‌حسی موضعی برای بی‌حس کردن محل بیضه‌ها استفاده می‌کند. سپس به کمک تیغ جراحی دو برش کوچک روی پوست ایجاد می‌کند تا بتواند به لوله‌هایی که اسپرم را از بیضه‌ها خارج می‌کنند دسترسی پیدا کند.

هر یک از لوله‌ها برش خورده و یک بخش کوچک از آن‌ها برداشته می‌شود. سپس انتهای آن‌ها با گره زدن یا سوزاندن، مسدود می‌شود. در نهایت برش‌‌ها بخیه زده می‌شوند.

2. وازکتومی بدون استفاده از تیغ جراحی

در این روش جراح برشی روی بیضه‌ها ایجاد نمی‌کند؛ بلکه بعد از بی‌حسی موضعی، مجراها را از روی پوست به کمک یک گیره نگه می‌دارد. سپس با سوزن روی بیضه‌ها سوراخی ایجاد می‌کند تا از طریق آن به مجرا دسترسی پیدا کرده و مجرا را قطع کند. در این روش به دلیل کوچک بودن سوراخ، نیاز به بخیه زدن نیست.

شاید اسم وازکتومی با لیزر هم به گوش شما خورده باشد؛ اما باید بدانید که عمل وازکتومی با لیزر انجام نمی‌شود. خیلی از افراد روش انجام وازکتومی بدون استفاده از تیغ جراحی را به اشتباه به نام وازکتومی لیزری می‌شناسند.

روش‌های انجام وازکتومی

شرایط انجام جراحی وازکتومی چگونه است؟

در حالت کلی افراد بالای ۳۰ سال و همچنین افرادی که قبلاً بچه‌دار شده‌اند در اولویت انجام این جراحی قرار دارند. بااین‌حال سیاست‌های جوان‌سازی جمعیت در سال‌های اخیر شرایط انجام این عمل را در ایران تغییر داده است. همچنین ممکن است برخی پزشکان علی‌رغم میل فرد، به دلایلی مثل شرایط سلامتی و وجود راه‌حل‌های جایگزین مناسب‌تر، عمل را انجام ندهند.

تاثیر سن افراد برای انجام عمل وازکتومی

انجام عمل وازکتومی در هر کشور و ناحیه‌ای محدودیت‌های قانونی خود را دارد. برای مثال در کشور آمریکا همه آقایان بالای ۱۸ سال از نظر قانونی مجاز به انجام این عمل هستند. بااین‌حال کمتر پزشکی حاضر است عمل جراحی وازکتومی را برای مراجع ۱۸ساله خود انجام دهد.

علت اینکه خیلی از پزشکان برای انجام عمل محدودیت سنی قائل هستند این است که سن افراد تأثیر زیادی روی بلوغ تصمیم‌گیری‌های آن‌ها دارد. هرچه سن افراد کمتر باشد، قدرت او در تصمیم‌گیری درست و واقع‌بینانه هم کمتر است.

وقتی هم که پای یک عمل سرنوشت‌ساز به میان می‌آید، لازم است فرد از عواقب تصمیم خود به‌خوبی آگاه باشد. یک فرد کم‌سن‌وسال هنوز راه زیادی در زندگی خود در پیش دارد و ممکن است در آینده از تصمیم خود برای بچه‌دارنشدن پشیمان شود.

همچنین زوج‌های جوانی که هنوز بچه‌دار نشده‌اند باید در گرفتن این تصمیم احتیاط زیادی به خرج دهند. در این مواقع معمولاً پزشک توصیه می‌کند برای تعویق بارداری از راه‌های جایگزین مثل کاندوم و قرص‌های ضدبارداری استفاده شود.

نکته مهم دیگر توجه به سن یائسگی همسر است. خانم‌ها معمولاً بعد از سن ۴۵ سالگی قدرت باروری خود را تا حد قابل‌توجهی از دست می‌دهند. در چنین شرایطی انجام عمل وازکتومی برای جلوگیری از بارداری توصیه نمی‌شود.

موارد منع وازکتومی

انجام این عمل منع صددرصدی ندارد؛ اما اگر هر یک از موارد زیر را دارید، حتماً پزشک را در جریان قرار دهید. ممکن است پزشک بخواهد بررسی‌های بیشتری انجام دهد تا از بی‌خطر بودن عمل برای شما مطمئن شود:

  • سابقه آسیب‌دیدگی بیضه
  • ابتلا به واریکوسل یا هیدروسل
  • ابتلا به بیضه نزول‌نکرده یا بیضه پنهان به‌صورت یک طرفه
  • ابتلا به دیابت
  • ابتلا به لوپوس
  • ابتلا به افسردگی
  • سابقه خون‌ریزی شدید یا ابتلا به اختلالات خونی
  • سابقه حساسیت به مواد بی‌حسی یا آنتی‌بیوتیک‌ها
  • سابقه مصرف آسپیرین یا داروهایی که حاوی آسپیرین و مواد مشابه آن بوده و روی خون‌ریزی اثرگذار هستند
  • سابقه جراحت یا جراحی در ناحیه بیضه، کشاله ران و آلت تناسلی
  • سابقه ابتلا به عفونت‌های تناسلی یا مجاری ادراری

موارد تاخیر در وازکتومی

در برخی موارد لازم است ابتدا یک مشکل یا بیماری زمینه‌ای درمان شده و بعد از آن عمل وازکتومی انجام شود. برخی از این موارد عبارت‌اند از:

  • ابتلا به عفونت‌های منتقله جنسی فعال
  • تورم و احساس ناراحتی  در قسمت نوک آلت جنسی، بیضه‌ها و مجراهای اسپرم
  • عفونت پوستی بیضه‌ها
  • ابتلا به بیماری پیل‌پایی (Elephantiasis)
  • ابتلا به عفونت روده‌ای

اگر دارو مصرف می‌کنید یا سابقه بیماری دارید، حتما پیش از عمل پزشک را در جریان بگذارید.

اقدامات قبل از عمل از وازکتومی

مهم‌ترین نکته، دائمی بودن این عمل است. پس زمانی به سراغ این عمل بروید که شما و همسرتان مطمئن‌اید نمی‌خواهید در آینده بچه‌دار شوید. البته راه‌هایی برای برگشت این جراحی وجود دارد، اما شانس موفقیت آن‌ها همیشه بالا نیست.

اقدامات لازم یک هفته پیش از عمل وازکتومی

  1. معاینات فیزیکی: اگرچه آناتومی بدن مردان مشابه است، اما ممکن است برخی تفاوت‌ها وجود داشته باشند که در طول جراحی مشکل‌ساز شوند. به همین دلیل پیش از عمل جراحی وازکتومی معاینات اولیه فیزیکی شامل بررسی بیضه‌ها توسط پزشک انجام می‌شوند. هدف از این معاینات اطمینان از وضعیت مناسب بدن فرد برای بی‌حسی موضعی و همچنین انجام عمل است.
  2. آزمایشهای قبل از عمل: پیش از هر عمل جراحی، پزشک چند آزمایش روتین را نسخه می‌کند. نتیجه این آزمایش‌ها به پزشک این اطمینان را می‌دهند که فرد بیماری خاصی ندارد و هیچ مشکلی در روند جراحی او اختلال ایجاد نخواهد کرد. آزمایش خون و عکس‌برداری از جمله آزمایش‌های رایجی هستند که پیش از اکثر جراحی‌ها انجام می‌شوند.
  3. داروها: اگر پزشک برای قبل از عمل داروی ضداضطراب تجویز کرده است، طبق ساعت آن را مصرف کنید. همچنین از مصرف داروی آسپیرین و داروهای مشابه مثل بروفن، ناپروکسن و … از یک هفته قبل پرهیز کنید. اگر دارو، مکمل یا فراورده دارویی گیاهی خاصی مصرف می‌کنید، قبل از عمل پزشک را در جریان قرار دهید.
  4. ذخیره اسپرم: می‌توانید پیش از عمل نمونه اسپرم خود را در بانک اسپرم ثبت کنید. با این کار، درصورتی‌که از عمل وازکتومی پشیمان شوید، می‌توانید از نمونه اسپرم فریزشده برای باروری استفاده کنید.

مصرف داروهای ضدانعقاد خون مانند آسپیرین می‌تواند باعث خون‌ریزی حین عمل شود.

اقدامات لازم یک تا دو روز قبل از عمل

  1. منع مصرف الکل: از ۴۸ ساعت پیش از عمل مطلقاً الکل مصرف نکنید.
  2. منع مسکن‌‌های غیراستروئیدی: از ۴۸ ساعت قبل از عمل مطلقاً از مسکن‌هایی مثل ایبوپروفن، ناپروکسن، ادویل، دیکلوفناک و سایر داروهای ضدالتهابی استفاده نکنید.
  3. تغذیه: تغذیه نامناسب پیش از عمل می‌تواند منجر به ضعف و سرگیجه شود. به همین دلیل بهتر است قبل از انجام وازکتومی، ناهار یا صبحانه سبکی میل کنید.
  4. بهداشت شخصی: قبل از عمل بهتر است دوش بگیرید و موهای زائد خود را اصلاح کنید.
مراقبت‌های بعد از عمل وازکتومی

مراقبت‌های بعد از عمل وازکتومی چیست؟

تا چند روز بعد از عمل وازکتومی ‌امکان ورم کردن یا کبودی کیسه بیضه وجود دارد و حتی این احتمال هم هست که در مایع منی خون دیده شود. هیچکدام از این‌ها اتفاق خطرناکی نیست و می‌توان درد پس از جراحی را نیز با خوردن مسکن از بین برد.

دوران نقاهت بعد از وازکتومی

در طول ۴۸ ساعت ابتدایی بعد از عمل بهتر است تا می‌توانید استراحت کنید. معمولاً اکثر افرادی که تحت عمل وازکتومی قرار می‌گیرند، بعد از دو روز بهبود نسبی می‌یابند و می‌توانند به فعالیت‌های سبک روزمره خود ادامه دهند.

در اولین هفته بعد از عمل، بخش زیادی از احساس درد و ناراحتی از بین می‌رود. همچنین زخم‌های ناشی از جراحی نیز کم‌کم بهبود پیدا می‌کنند. در افرادی که وازکتومی با تیغ جراحی را انتخاب کرده‌اند، زخم‌ها کمی دیرتر بهبود پیدا می‌کنند.

بعد از یک هفته، با مشورت پزشک می‌توانید فعالیت‌هایی مثل ورزش سبک یا بلند کردن اجسام را از سر بگیرید.

درصورتی‌که بعد از گذشت یک هفته، علائم بهبود پیدا نکرد یا بدتر شد، با پزشک مشورت کنید.

کنترل درد بعد از وازکتومی

بعد از عمل پزشک ناحیه جراحی را بانداژ می‌کند. زمانی که اثر داروی بی‌حسی از بین برود، احساس درد و ناراحتی در ناحیه بیضه شروع می‌شود. درد بعد از وازکتومی معمولاً تا یک هفته بعد از عمل پایدار است. در طول این دوران دفع ادرار مشکلی ندارد، اما ممکن است با احساس درد همراه باشد.

بعد از یک هفته با بهبود ناحیه جراحی، درد نیز از بین می‌رود. در طول این دوران ممکن است بیضه‌ها متورم و کبود شوند که کاملاً عادی بوده و بعد از ۱ الی ۲ هفته این علامت هم بهبود پیدا می‌کند.

برای بهبود احساس درد می‌توانید از کیسه یخ به مدت ۲۰ دقیقه روی زخم استفاده کنید. کیسه یخ را با یک پارچه یا حوله بپوشانید تا با پوست تماس مستقیم نداشته باشد.

خوابیدن

بهتر است روزهای ابتدایی بعد از عمل تا جای ممکن روی کمر بخوابید. این شیوه خوابیدن فشار کمتری به زخم‌ها می‌آورد و روند بهبود آن‌ها را سرعت می‌بخشد.

رابطه جنسی

دست‌کم تا هفت روز بعد از جراحی از هرگونه فعالیت جنسی دوری کنید. همچنین بین هشت تا دوازده هفته بعد از بستن لوله‌ها باید از سایر روش‌های پیشگیری استفاده کرد، چون همچنان در مجرای آلت جنسی از قبل اسپرم مانده است.

لباس زیر

چند روز اول بعد عمل بهتر است از لباس زیر تنگ یا محافظ‌های ورزشی استفاده کنید. چنین پوششی از بیضه‌ها محافظت کرده و احساس ناراحتی یا تورم را در آن‌ها کمتر می‌کند. فراموش نکنید که هر روز باید لباس زیر را تعویض کنید.

بازگشت به کار

معمولاً یک الی دو روز بعد از عمل می‌توانید در محل کار خود حاضر شوید. البته زمان بازگشت به کار و فعالیت روزمره به نوع کار نیز بستگی دارد.

تغذیه

بعد از جراحی می‌توانید رژیم غذایی عادی خود را از سر بگیرید. اگر بعد از عمل دچار ناراحتی معده شده‌اید، بهتر است غذاهای کم‌چرب و سبکی مثل برنج ساده، ماست، نان تست و مرغ پخته مصرف کنید. همچنین بهتر است مایعات زیادی در طول دوران نقاهت نوشیده شود.

تغذیه مناسب بعد از عمل وازکتومی

برای سریع‌تر شدن روند بهبود، رعایت رژیم غذایی، قدم‌زدن، بلندنکردن اجسام سنگین، تمیز نگه‌داشتن محل زخم، تعویض مرتب لباس زیر، خوابیدن روی کمر و عدم برقراری رابطه جنسی تا بهبود کامل توصیه می‌شود.

بهداشت شخصی

بعد از جراحی می‌توانید دوش بگیرید یا به دستشویی بروید و در این زمینه مشکلی نخواهید داشت. مگر اینکه پزشک شما را از دوش گرفتن منع کند. بااین‌حال فرو رفتن در وان تا روز پنج نباید انجام شود. دقت کنید که موقع خشک‌کردن آلت و کیسه بیضه، خیلی آهسته و نرم این کار را انجام دهید. شست‌و‌شوی روزانه و تمیزکردن جای زخم به پیشگیری از عفونت کمک می‌کند.

ورزش

حداقل تا یک هفته بعد از عمل، دوری از هرگونه حرکت ورزشی، دوچرخه‌سواری، رانندگی، پریدن، وزنه زدن، ایروبیک و بلند کردن اجسام سنگین برای جلوگیری از بروز عوارض الزامی است. از اولین روز بعد از عمل، سعی کنید هر روز کمی راه بروید. قدم زدن می‌تواند جریان خون را در بدن افزایش دهد و از یبوست جلوگیری می‌کند.

فواید و عوارض وازکتومی چیست؟

هر عمل جراحی مزایا و معایب خاص خود را دارد. آگاهی از این مزایا و معایب عمل وازکتومی در مردان به شما کمک می‌کند تا تصمیم بهتر و سنجیده‌تری بگیرید.

فوید وازکتومی

  • بیش از ۹۹ درصد در پیشگیری از بارداری موثر است
  • به‌ندرت اثر نامطلوبی بر سلامت شما می‌گذارد.
  • اثری بر سطح هورمون‌ها و میل جنسی شما ندارد و مشکلی در کیفیت رابطه جنسی ایجاد نمی‌کند.
  • نسبت به عمل عقیم‌سازی زنان (توبکتومی) ساده‌تر و مطمئن‌تر است.

معایب وازکتومی

  • هرچند در صورت پشیمانی می‌توانید عمل برگشت وازکتومی را انجام دهید، اما این عمل ساده نیست و ممکن است موفقیت‌آمیز نباشد.
  • پس از عمل باید تا مدتی از سایر روش‌های پیشگیری استفاده کنید تا تست‌ها نشان بدهند که مایع منی شما کاملاً عاری از اسپرم است.
  • ممکن است دچار برخی عوارض شوید؛ مثل: تجمع خون درون کیسه بیضه (هماتوم)، ایجاد برجستگی‌هایی با نام گرانولوم اسپرم (ناشی از نشت اسپرم از لوله‌ها)، عفونت، درد مزمن بیضه (در این صورت ممکن است نیاز باشد مجدد عمل انجام دهید.)
  • ممکن است لوله‌های واز دفران خودبه‌خود به هم بچسبند و اسپرم وارد مایع منی شما شود (این حالت بسیار نادر است.)
  • وازکتومی از شما در برابر بیماری‌های مقاربتی محافظت نمی‌کند و باید همچنان از کاندوم استفاده کنید.

مزایا و معایب عمل وازکتومی

مزایا معایب
شانس موفقیت آن بسیار بالا و تا ۹۹ درصد است. شانس بارداری بلافاصله بعد از عمل از بین نمی‌رود.
بر هورمون‌ها، میل جنسی و کیفیت رابطه جنسی اثر نمی‌گذارد. جلوی انتقال عفونت‌های مقاربتی را نمی‌گیرد.
عوارض بلندمدت آن بسیار نادرند. هر چند احتمالش خیلی کم است، اما ممکن است مشکلاتی مثل عفونت یا درد مزمن به وجود بیایند.
نسبت به سایر روش‌های پیشگیری مطمئن‌تر است. به‌راحتی برگشت‌پذیر نیست.
در طی زمان نسبت به سایر روش‌های پیشگیری به‌صرفه‌تر است. هزینه عمل را یکباره باید بپردازید.

رابطه جنسی بعد از عمل وازکتومی

وازکتومی روی کیفیت و نوع رابطه جنسی اثر منفی نمی‌گذارد. بااین‌حال، بهتر است حداقل چند هفته رابطه جنسی برقرار نکنید و اجازه بدهید بدن روند بهبودی خود را کامل طی کند. چه با روش معمول جراحی کرده باشید و چه با روش بدون تیغ جراحی، پیش از تصمیم به برقراری رابطه باید اجازه بدهید زخم‌ها کاملاً خوب شوند. بهبود زخم‌ها ممکن است حداقل ۲ هفته طول بکشد.

حتی بعد از بهبود زخم نیز ممکن است در حین رابطه جنسی احساس درد یا تورم در ناحیه جراحی آزاردهنده باشد. در این شرایط بهتر است رابطه جنسی را تا زمانی که درد کاملاً از بین برود به تعویق بیندازید.

برقراری رابطه تا مدت‌ها بعد از عمل باید همراه با رعایت نکات پیشگیرانه باشد. حداقل تا ۳ ماه بعد از وازکتومی، مقدار اسپرم‌ها به صفر نمی‌رسد و همچنان می‌تواند باعث بارداری شریک جنسی شود. پزشکان ۶ الی ۱۲ هفته بعد از عمل، چکاپ‌های دوره‌ای را برای بررسی روند بهبود زخم‌ها و شمارش میزان اسپرم انجام می‌دهد. بهتر است تا زمانی که مقدار اسپرم در آزمایش به صفر برسد، از وسایل پیشگیری در حین رابطه جنسی استفاده کنید.

تا زمانی که آزمایش‌ها نشان‌دهنده صفر شدن اسپرم نباشند، باید از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید.

آیا امکان بازگرداندن وازکتومی بعد از عمل وجود دارد (وازکتومی معکوس) ؟

گاهی اوقات با عمل برگشت وازکتومی می‌توان لوله‌های بسته‌شده را به حالت اول بازگرداند، اما کار راحتی نیست و همیشه هم جواب نمی‌دهد؛ بنابراین اگر مطمئن نیستید که می‌خواهید در آینده بچه‌دار شوید یا نه، سراغ وازکتومی ‌نروید و تنها در صورتی این جراحی را انجام دهید که صددرصد مطمئن هستید فرزند بیشتری نمی‌خواهید.

بازگشت وازکتومی

عمل وازووازوستومی چیست؟

اسپرم‌ها از طریق لوله‌های مَنی‌بَر یا واز دفران به سمت مجرای پیشاب هدایت شده، با مایع منی ترکیب و آماده خروج می‌شوند.

در عمل وازکتومی مسیر لوله‌های حامل اسپرم به کمک روش‌های جراحی مثل سوزاندن، قطع بخشی از لوله یا با استفاده از گیره بسته می‌شود تا اسپرم‌ها نتوانند وارد مایع منی شوند. در عمل برگشت وازکتومی به کمک روش‌های جراحی، مسیر حمل اسپرم‌ها از طریق لوله‌های واز دفران دوباره باز می‌شود تا اسپرم‌ها بتوانند وارد مایع منی شوند.

میزان موفقیت عمل برگشت وازکتومی چقدر است؟

مقدار موفقیت این عمل در باروری به عواملی مثل سن همسر و قدرت باروری او و همچنین مقدار زمانی که از عمل وازکتومی گذشته است بستگی دارد. در واقع ممکن است بعد از عمل آزمایش منی فرد دارای اسپرم هم باشد، اما لزوماً باروری اتفاق نیفتد.

میزان موفقیت عمل برگشت وازکتومی

مدت‌زمان سپری‌شده از عمل وازکتومی درصد افرادی که نمونه اسپرم مثبت داشتند نرخ باروری
کمتر از ۵ سال ۹۲ درصد ۵۰ درصد
بین ۵ تا ۱۰ سال ۷۲ درصد ۳۸ درصد
بین ۱۰ تا ۱۵ سال ۶۷ درصد ۱۲ درصد
بیشتر از ۱۵ سال ۵۰ درصد ۰ درصد

گاهی هم این عمل برای ازبین‌بردن عوارض عمل وازکتومی مثل درد مزمن انجام می‌شود. طبق پژوهشی که در سال ۲۰۱۵ میلادی درباره تاثیر عمل وازووازستومی روی درمان سندرم درد مزمن انجام شده است، طبق مطالعات انجام شده 82 درصد از افراد جامعه موردآزمایش بعد از گذشت حدود ۳ ماه از عمل، کاهش درد را تجربه کردند.

علت انجام عمل برگشت وازکتومی

افراد به دلایل مختلفی تصمیم می‌گیرند عمل برگشت وازکتومی را انجام دهند. از جمله این دلایل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • ازدست‌دادن فرزندان
  • پشیمانی از وازکتومی
  • ازدواج مجدد و تصمیم به بچه‌دار شدن
  • اثرات روانی منفی (برخی افراد با ازدست‌دادن قدرت باروری خود ممکن است احساس ضعف و کاهش اعتمادبه‌نفس کنند)
  • درمان سندرم درد مزمن بیضه بعد از وازکتومی (PVPS)

شانس موفقیت عمل برگشت وازکتومی در کاهش درد مزمن بعد از وازکتومی بسیار زیاد است. موفقیت این عمل در افزایش شانس باروری، به عواملی مثل سن همسر و زمان سپری‌شده از وازکتومی بستگی دارد.

شیوه انجام عمل بازگشت وازکتومی

جراحی برگشت وازکتومی یک عمل میکروسکوپی سرپایی است که توسط پزشک متخصص در کلینیک ارولوژی یا در بیمارستان انجام می‌شود. به دلیل سختی و پیچیدگی این عمل، تخصص و تجربه پزشک بسیار مهم است.

مراقبت‌های قبل از عمل بازگشت وازکتومی

  1. مصرف دارو قبل از عمل: مصرف بعضی داروها مثل مسکن‌ها، داروهای ضدالتهاب و داروهای ضدانعقاد خون (بروفن، آسپیرین، وارفارین، پلاویکس و موارد مشابه) می‌تواند در فرایند عمل مشکل ایجاد کرده و خون‌ریزی را تشدید کند. پزشک را در جریان داروهای مصرفی خود بگذارید.
  2. ناشتایی: از شب قبل عمل (حداقل ۱۲ ساعت قبل از عمل) از خوردن و نوشیدن اجتناب کنید.
  3. آزمایش‌ها و معاینه‌های قبل از عمل: قبل از عمل پزشک شرح‌حال شما را می‌گیرد و معاینات فیزیکی انجام می‌دهد. بسته به سن شما و همسرتان و اینکه آیا قبلاً بچه‌دار شده‌اید یا خیر، ممکن است نیاز باشد آزمایش‌های بیشتری انجام دهید تا توان باروری شما و همسرتان بررسی شود.
  4. بهداشت شخصی قبل از عمل: شب قبل از عمل یا صبح روز عمل دوش بگیرید و موهای محل جراحی (شامل ساک بیضه، آلت تناسلی و کشاله ران‌ها) را اصلاح کنید.
  5. لباس: یک لباس راحت بپوشید؛ اما حتماً یک لباس زیر تنگ یا محافظ بیضه همراه خود داشته باشید تا بعد از عمل بپوشید.
  6. داشتن همراه: ممکن است برای انجام برخی کارها یا برای برگشت به خانه نیاز به کمک داشته باشید. حتماً از یکی از نزدیکان بخواهید شما را در روز عمل همراهی کند.
مراقبت‌های بعد از عمل بازگشت وازکتومی

نحوه انجام عمل بازگشت وازکتومی

عمل برگشت وازکتومی بین دو تا چهار ساعت زمان می‌برد. این عمل نیاز به بستری ندارد و شما بعد از اتمام عمل و دریافت مراقبت‌های مخصوص می‌تواند به خانه برگردید. این عمل می‌تواند تحت بی‌حسی موضعی یا بی‌هوشی کامل انجام شود.

پزشک ابتدا یک برش کوچک روی بیضه ایجاد می‌کند تا لوله‌های واز دفران دیده شوند و سپس آن‌ها را از بافت اطرافشان آزاد می‌کند. حالا پزشک باید از قسمت بریده‌شده واز دفران (بخش متصل به بیضه) نمونه‌ای از مایع منی را بگیرد و آزمایش کند. از این به بعد نحوه انجام جراحی به نتیجه این آزمایش بستگی دارد. در واقع بسته به نتیجه آزمایش مایع منی، عمل بازگشت وازکتومی به دو روش انجام می‌شود:

  • وازووازستومی (Vasovasostomy): اگر مایع منی که در طول عمل گرفته شده حاوی اسپرم باشد، نشان‌دهنده سالم بودن لوله اپیدیدیم است. در این صورت فقط کافی است پزشک دو قسمت لوله واز دفران را از همان قسمتی که در عمل وازکتومی قطع شده بود، دوباره به هم وصل کند تا جریان عبور اسپرم‌ها از طریق آن‌ها از سر گرفته شود.
  • وازواپیدیدیموستومی (Vasoepididymostomy): اگر در مایع منی مورد آزمایش اسپرمی دیده نشود، احتمالاً بافت‌های اسکار یا زخم (Scar) جلوی جریان اسپرم‌ها از طریق اپیدیدیم را گرفته‌اند. در این صورت پزشک باید جراحی وازواپیدیدیموستومی را انتخاب کند. در این جراحی لوله واز دفران از طریق مجرایی مستقیماً به لوله اپیدیدیم که پشت بیضه‌ها قرار دارد متصل می‌شود.

برگشت وازکتومی به دو روش انجام می‌شود: «وازووازستومی» برای اتصال مجدد قسمت قطع‌شده لوله واز دفران؛ و «وازواپیدیدیموستومی» برای اتصال مستقیم لوله واز دفران به بیضه.

دوران نقاهت و مراقبت‌های بعد از عمل بازگشت وازکتومی

برای بهبود سریع‌تر عوارض عمل و برگشت به فعالیت‌های روزمره، مراقبت‌های پس از عمل را جدی بگیرید.

  1. کنترل درد بعد از عمل: تا چند روز بعد از عمل احساس درد یا التهاب طبیعی است. با استفاده از کمپرس سرد می‌توانید درد و التهاب بعد از عمل را کاهش دهید.
  2. پوشیدن بیضه‌بند: همچنین بهتر است از لباس زیرهای تنگ یا محافظ‌های ورزشی (بیضه‌بند) برای محفاظت از بیضه‌ها و جلوگیری از تکان خوردن آن‌ها استفاده کنید.
  3. مراقبت از زخم: بلافاصله بعد از عمل پزشک محل جراحی را با باند می‌بندد. زمان مناسب برای برداشتن این باندها و کشیدن بخیه‌ها به تشخیص پزشک بستگی دارد. بخیه‌های جذبی معمولاً بین ۷ تا ۱۰ روز بعد از عمل جذب می‌شوند. تمیز نگه داشتن محل زخم و تعویض لباس زیر می‌تواند احتمال بروز عفونت را کاهش دهد.
  4. بهداشت شخصی: حداقل تا دو روز بعد از عمل باید از هر کاری که باعث خیس شدن محل جراحی می‌شود جلوگیری کنید. بعد از گذشت دو روز، دوش گرفتن اشکال ندارد؛ اما لازم است حداقل تا ۵ روز از فرو بردن محل جراحی در آب خودداری کنید تا دچار عفونت نشوید.
  5. رژیم غذایی: محصولات پروتئینی فاقد چربی‌های اشباع مثل مرغ، ماهی، بوقلمون، آجیل و حبوبات، مصرف غلات کامل مثل برنج قهوه‌ای، نان غلات کامل و پاستای گندم به جای برنج و نان سفید می‌تواند گزینه مناسبی برای رژيم غذایی بعد از عمل برگشت وازکتومی باشد. همچنین مصرف میوه و سبزی‌های تازه و آب را فراموش نکنید.
  6. استراحت: بعد از عمل باید تا ۴۸ ساعت استراحت کنید. حداقل شش تا هشت هفته بعد از عمل باید فعالیت‌هایی مثل دویدن، دوچرخه‌سواری، بلند کردن وزنه و اجسام سنگین و سایر فعالیت‌های ورزشی را که به بیضه‌ها فشار وارد می‌کنند محدود کنید.
  7. بازگشت به کار: اگر شغل شما نیاز به فعالیت فیزیکی ندارد، می‌توانید یک هفته بعد از عمل به محل کار خود برگردید؛ اما اگر برای انجام وظایف شغلی خود نیاز به فعالیت فیزیکی، رانندگی یا راه رفتن دارید باید قبل از بازگشت به کار با پزشک مشورت کنید.
  8. شروع برقراری رابطه جنسی: تا زمانی که پزشک تشخیص نداده است، از برقراری رابطه جنسی دوری کنید. اکثر آقایان دو تا سه هفته بعد از عمل برگشت وازکتومی از انزال منع می‌شوند.

معاینات و آزمایش‌های بعد از عمل برگشت وازکتومی

  1. بررسی وجود اسپرم: از حدود دو تا سه ماه بعد از عمل، باید آزمایش‌های دوره‌ای را برای بررسی وجود اسپرم در مایع منی انجام دهید. اگر عمل موفقیت‌آمیز بوده باشد، اسپرم‌ها چند هفته بعد در آزمایش دیده می‌شوند؛ اما گاهی (به‌خصوص اگر عمل وازواپیدیدیمستومی انجام شده باشد) ممکن است این اتفاق حتی شش ماه تا یک سال هم طول بکشد.
  2. بررسی تشکیل اسکار بعد از عمل: اسکارها بقایای بافت‌های زخمی‌اند که ممکن است هم در خارج از محل جراحی (روی پوست) و هم در بافت داخل (قسمتی که لوله واز دفران جراحی شده) ایجاد شوند. این بافت‌ها می‌توانند جلوی خروج اسپرم‌های سالم را بگیرند و باعث ناباروری شوند. اسکارها همیشه بلافاصله بعد از عمل خود را نشان نمی‌دهند. گاهی نتایج آزمایش‌ها، وجود اسپرم در مایع منی و موفقیت‌آمیز بودن جراحی را تایید می‌کنند؛ اما بعد از مدتی به دلیل تشکیل اسکار، تعداد اسپرم‌ها به صفر می‌رسد.

مزایای عمل برگشت وازکتومی

برگشت وازکتومی عمل نسبتاً ساده‌ای است و خیلی از کسانی که از وازکتومی پشیمان می‌شوند ترجیح می‌دهند این عمل را انجام دهند.

  1. امکان باروری از طریق رابطه جنسی: با انجام این عمل شما می‌توانید به شیوه طبیعی و از طریق رابطه جنسی صاحب فرزند شوید.
  2. آشنایی با دوران نقاهت: دوران نقاهت این عمل بسیار شبیه عمل وازکتومی است که پیشتر تجربه کرده‌اید.
  3. دائمی بودن: اثر این عمل دائمی است و پس از موفقیت این عمل، نیاز به انجام عمل‌ها یا فرآیندهای پزشکی دیگر ندارید.
  4. بی‌خطری: عمل برگشت وازکتومی یک عمل نسبتاً ایمن با احتمال بروز عوارض بسیار پایین است. اغلب کسانی که این عمل را انجام می‌دهند می‌توانند در همان روز به خانه برگردند.
  5. هزینه: این عمل در مقایسه با شیوه‌های دیگر باروری مثل IVF به‌صرفه‌تر است.

عمل برگشت وازکتومی به‌طورکلی عمل بی‌خطری محسوب می‌شود و عوارض پس از عمل نادرند.

عوارض عمل وازووازوستومی

همان‌طورکه عوارض وازکتومی خفیف است و بهبودی بعد از عمل به‌سرعت حاصل می‌شود، عوارض عمل برگشت وازکتومی هم نادرند.

عوارض کوتاه‌مدت برگشت وازکتومی

  1. درد: داشتن درد و التهاب تا یک یا دو هفته بعد از عمل کاملاً طبیعی است. می‌توانید برای کنترل درد از کمپرس یا داروهای مسکن استفاده کنید.
  2. یبوست: مصرف مسکن‌ها برای کنترل درد می‌تواند باعث یبوست شود. با مصرف آب کافی و رژیم غذایی پرفیبر می‌توانید یبوست را درمان کنید.
  3. خون‌ریزی و هماتوم: خونریزی داخلی در محل جراحی به دلیل تورم و التهاب پوست بیضه یا آلت تناسلی اتفاق می‌افتد. همچنین خونریزی داخل کیسه بیضه می‌تواند باعث جمع شدن خون یا «هماتوم» و ایجاد تورم شود.
  4. عفونت: اگر در محل جراحی عفونت به وجود بیاید، پزشک به کمک داروهای آنتی‌بیوتیک، کرم‌های مخصوص یا تجویز حمام آب گرم آن را درمان می‌کند.
  5. حساسیت به داروی بی‌هوشی: این عارضه نادر است و باعث واکنش‌های آلرژیک مثل خارش پوستی، حالت تهوع، استفراغ، کهیر، تنگی نفس و مشکلات قلبی می‌شود.
  6. جمع‌شدن مایع و ورم: ممکن است در اثر تجمع مایعات بعد از عمل دچار ورم بیضه شوید. این ورم معمولاً خودبه‌خود از بین می‌رود.

عوارض بلندمدت برگشت وازکتومی

  1. کاهش تعداد اسپرم‌ها: بعد از عمل برگشت وازکتومی ممکن است تعداد اسپرم‌ها نسبت به قبل از عمل وازکتومی کمتر باشد. ایجاد اسکار می‌تواند مثل یک مانع جلوی جریان اسپرم‌ها عمل کند. همچنین واکنش سیستم ایمنی بدن نسبت به اسپرم هم می‌تواند باعث این اتفاق شود.
  2. اسپرم گرانولوم: گاهی اسپرم‌ها داخل کیسه بیضه نشت می‌کنند. در این شرایط سیستم ایمنی بدن احساس خطر کرده و نسبت به اسپرم‌ها واکنش دفاعی نشان می‌دهد. این واکنش از طرف سیستم ایمنی می‌تواند باعث ایجاد توده‌های التهابی شود که به آن‌ها «اسپرم گرانولوم» گفته می‌شود. اسپرم گرانولوم‌ها معمولاً دردناک نیستند؛ اما می‌توانند نشانه‌ای از عدم موفقیت عمل برگشت وازکتومی باشند.
  3. عدم موفقیت عمل: ممکن است پس از انجاع عمل برگشت وازکتومی، تعداد اسپرم‌ها به میزان لازم نرسد و باروری به دست نیاید.
  4. نقص بیضه‌ها: گاهی ممکن است طی عمل، جریان خون به بیضه آسیب ببیند و این اندام به‌صورت دائمی با مشکلاتی مثل اسکار یا کاهش اسپرم و تستسترون مواجه شود. این عارضه بسیار نادر است، اما حتی در صورت بروز آن معمولاً بیضه باقی‌مانده می‌تواند اسپرم و تستسترون کافی را برای باروری تولید کند.

قبل از استفاده از داروهای مسکن با پزشک مشورت کنید. داروهایی مثل بروفن و آسپیرین طی ۴۸ ساعت اول بعد از عمل می‌توانند خطر خون‌ریزی را افزایش دهند.

چه مدت بعد از وازووازستومی بارداری امکان‌پذیر است؟

به‌صورت میانگین این زمان بین ۶ ماه تا ۱ سال است برخی از زوج‌ها فقط چند هفته بعد از عمل برگشت وازکتومی موفق به بارداری می‌شوند و برای برخی دیگر این زمان تا ۲ سال هم طول می‌کشد.  عوامل مختلفی مثل سن همسر، انجام درست رابطه جنسی در زمان مناسب، نوع عمل جراحی انجام‌شده و مدت زمان سپری‌شده از عمل وازکتومی می‌توانند این زمان را تحت‌تاثیر قرار دهند. نوع عمل نیز مهم است؛ کسانی که وازواپیدیدیمستومی انجام داده‌اند معمولاً باید برای برگشت قدرت باروری مدت بیشتری صبر کنند.

موراد زیر به افزایش شانس باروری کمک می‌کنند:

  1. آزمایش‌های دوره‌ای شمارش اسپرم را انجام دهید.
  2. پس از دریافت نتیجه مطلوب از آزمایش‌های دوره‌ای برای بارداری اقدام کنید.
  3. برای اقدام به بارداری پنجره باروری را در نظر بگیرید.
  4. ترک عادات مضر مثل نوشیدن الکل و کشیدن سیگار
  5. خنک نگه داشتن بیضه‌ها
  6. دوری از مکان‌های گرم مثل وان آب داغ و حمام آب گرم
  7. مصرف غذاهای سالم
  8. کاهش مصرف گوشت قرمز، شیرینی‌جات و نوشیدنی‌های انرژی‌زا

روش‌های جایگزین عمل وازووازستومی چیست؟

یک راه جایگزین وازووازستومی ترکیبی از «لقاح خارج رحمی» (IVF) و «میکرو اینجکشن» (ICSI) است.

در روش IVF اسپرم و با تخمک در محیط آزمایشگاه با هم لقاح داده می‌شوند و سپس سلول تخم در رحم مادر یا در رحم جایگزین کاشته می‌شود.

افرادی که وازکتومی کرده‌اند باید به کمک روش ICSI اسپرم خود را استخراج کنند. در این روش با استفاده از سوزن مخصوص، یک اسپرم از بیضه به‌صورت مستقیم خارج می‌شود.

جایگزین عمل وازکتومی

وازکتومی زنانه (توبکتومی) چیست؟

عمل «توبکتومی» (Tubectomy) یا عمل بستن لوله‌ها، فرایندی شبیه به وازکتومی مردان است که برای خانم‌ها انجام می‌شود. این عمل نیز از جمله روش‌های جلوگیری دائمی است که در آن لوله‌های فالوپ مسدود می‌شوند؛ در نتیجه تخمک‌های آزادشده از تخمدان‌ها دیگر قادر نیستند به رحم برسند و باعث بارداری شوند.

مقایسه بین وازکتومی زنانه و مردانه

وازکتومی و توبکتومی (وازکتومی زنانه) روش‌های پیشگیری دائمی از بارداری هستند که با عمل جراحی و بستن لوله‌ها انجام می‌شوند؛ اما این دو عمل تفاوت‌های بسیاری با هم دارند.

برای انتخاب نوع عمل، باید به عوامل مختلفی مثل طول دوران نقاهت، مشکلات و عوارض احتمالی، هزینه و وضعیت سلامت کلی خود و همسرتان توجه کنید.

در جدول زیر می‌توانید مهم‌ترین تفاوت‌های این دو عمل را ببینید.

مقایسه وازکتومی و توبکتومی

فاکتورها وازکتومی (بستن لوله مردان) توبکتومی (بستن لوله زنان)
روش انجام قطع لوله‌های واز دفران قطع لوله‌های فالوپ
فرآیند عمل برش یا سوراخ کوچک روی بیضه‌ها لاپاراسکوپی یا مینی لاپاروتومی
وضعیت بستری سرپایی سرپایی یا یک شب بستری
طول عمل ۱۰-۲۰ دقیقه ۳۰ دقیقه
نقاهت ۲-۳ روز یک هفته
اثربخشی بالا بالا
فاصله عمل تا شروع اثربخشی تا چند ماه بلافاصله
امکان برگشت عمل بله، شانس موفقیت به مرور زمان کم می‌شود. بله، اما از وازکتومی سخت‌تر و شانس موفقیتش کمتر است.
عوارض به‌ندرت؛ شامل: عفونت، هماتوم، درد مزمن، گرانولوم اسپرم عفونت، آسیب به سایر اندام‌های، بارداری خارج رحمی
هزینه معمولاً ارزانتر معمولاً گرانتر

کلام آخر دکترساینا

عمل وازکتومی یا بستن لوله مردان یک جراحی سرپایی است که برای پیشگیری دائمی از بارداری انجام می‌شود. در این عمل مسیر منتقل‌شدن اسپرم از بیضه‌ها مسدود می‌شود و در نتیجه اسپرم‌ها نمی‌توانند خارج شوند. این عمل ساده است و به جز درد و تورم بعد از عمل که بعد از یک هفته از بین می‌رود، عارضه خاصی ندارد.

هرچند با عمل برگشت وازکتومی می‌توانید لوله‌های قطع شده در وازکتومی را ترمیم کنید، اما به یاد داشته باشید که عمل برگشت وازکتومی همیشه موفقیت‌آمیز نیست. بنابراین تنها زمانی عمل وازکتومی را انجام دهید که مطمئن‌اید دیگر نمی‌خواهید بچه‌دار شوید.

مشاوره با پزشک

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

خلاصه مقاله وازکتومی

سوالات متداول

شاید بپسندید
نظر یا سوال خود را به اشتراک بگذارید

مجله سلامت دکترساینا


دکترساینا