مدفوع چرب (اسهال چرب): علت، تشخیص و درمان

مدفوع چرب یا اسهال چرب یا استئاتوره به حالتی گفته می‌شود که در مدفوع چربی وجود داشته باشد. وجود چربی در مدفوع به این معنی است که بدن نمی‌تواند چربی مصرفی شما را جذب کند و در نتیجه آن را دفع می‌کند. اسهال چرب در دراز مدت عوارض جدی ایجاد می‌کند که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم.

مدفوع چرب (اسهال چرب) یا استئاتوره چیست؟ 

مدفوع چرب، اسهال چرب یا استئاتوره به معنی وجود مقدار زیادی چربی در مدفوع است. در این حالت، مدفوع چرب، شل‌، بدبو، کمرنگ‌ و احتمالا آبکی است. شما ممکن است بعد از میل کردن یک وعده غذایی بسیار چرب، به طور موقت اسهال چرب بگیرید؛ اما اگر این اسهال چرب دائمی و طولانی مدت باشد، نشان‌دهنده بیماری دستگاه گوارش است. 

آیا مدفوع چرب خطرناک و اورژانسی است؟

اگر مدفوع چرب دارید و علتش را نمی‌دانید، باید مراقبت پزشکی دریافت کنید؛ چرا که ممکن است ناشی از مشکلی باشد که نیاز به درمان دارد. استئاتوره یا مدفوع چرب به تنهایی اورژانسی نیست، اما عدم جذب چربی ممکن است به مرور موجب بروز مشکلات جدی‌تری شود. به همین خاطر باید این مشکل را جدی بگیرید. 

علت ایجاد اسهال چرب چیست؟

مدفوع چرب علامت بسیاری از بیماری‌هایی است که اعضای مختلفی از دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار می‌دهند. اسهال چرب معمولا ناشی از عدم جذب چربی در بدن است. عدم جذب چربی به این معنی است که بدن شما نمی‌تواند چربی را هضم و جذب کند. وقتی بدن شما نمی‌تواند از چربی مصرفی شما استفاده کند، آن را از طریق مدفوع دفع می‌کند.  

هضم و جذب چربی‌ها در روده کوچک انجام می‌شود. روده کوچک این کار را به کمک آنزیم‌های پانکراس و صفراوی حاصل از کبد انجام می‌دهد. آنزیم‌های پانکراس و صفراوی از طریق مجرای صفراوی به روده کوچک وارد می‌شوند. هر بیماریی که بر هر یک از این اجزاء تاثیر بگذارد، در هضم و جذب چربی اختلال ایجاد می‌کند. 

اگر پانکراس و کبد نتوانند آنزیم و صفرا تولید کنند، یا این مواد نتوانند از طریق مجرای صفراوی به روده کوچک برسند و یا روده کوچک نتواند کارش را به درستی انجام دهد، هضم و جذب چربی دچار اختلال می‌شود.

علل رایج اسهال چرب یا استئاتوره 

1. ناکافی بودن ترشحات برون‌ریز پانکراس: در این بیماری‌ها پانکراس نمی‌تواند به اندازه کافی آنزیم تولید کند. این بیماری‌ها عبارتند از:‌

• پانکراتیت مزمن (التهاب پانکراس)
• پانکراتیت ناشی از سنگ کیسه صفرا
• سوء مصرف الکل
• سیستیک فیبروزیس (یک بیماری ارثی که باعث چسبندگی مخاط تنفسی، گوارشی و… می‌شود.)
• سرطان پانکراس
• سندروم زولینگر- الیسون (نوعی تومور نادر که منجر به افزایش ترشح اسید معده می‌شود.)

2. بیماری‌های مجرای صفراوی و کبد: این بیماری‌ها یا منجر به ناتوانی کبد در تولید صفرا یا مانع از عبور آن از مجرای صفراوی می‌شوند. بیماری‌های کبد و مجرای صفراوی بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند. این بیماری‌ها عبارتند از:

• کلانژیت صفراوی اولیه (بیماری مزمن ناشی از تخریب مجاری صفراوی کبد که باعث تجمع صفرا می‌شود.)
• کلانژیت اسکلروزان اولیه (بیماری مزمنی که باعث ایجاد زخم در مجاری صفراوی و در نتیجه مسدود شدن این مجاری و تجمع صفرا می‌شود.)
• کلستاز (بیماری‌ای با علل مختلف که باعث توقف یا کند شدن جریان صفرا از کبد به دستگاه گوارشی می‌شود.)
• سیروز کبدی (وجود زخم‌ها آسیب‌های فراوان در کبد، به‌ طوری که عملکرد کبد مختلف می‌شود.)
• نارسایی کبد

3. بیماری‌های عدم هضم و جذب: بیماری‌هایی که بر عملکرد روده باریک در هضم و جذب چربی‌ها تاثیر می‌گذارند نیز موجب اسهال چرب می‌شوند. این بیماری‌ها عبارتند از:

• بیماری سلیاک (یک بیماری خودایمنی که باعث از بین رفتن پرزهای روده و در نتیجه اختلال در جذب برخی مواد مغذی می‌شود.)
• بیماری کرون (یک نوع بیماری التهابی روده)
• بیماری ویپل (یک بیماری التهابی ناشی از عفونت باکتریایی که اندام‌های مختلفی از جمله دستگاه گوارشی را درگیر می‌کند.)
• رشد بیش از حد باکتری در روده باریک (SIBO)
• ژیاردیازیس (یک نوع عفونت انگلی)
• سندروم روده کوتاه
• لنفوم (نوعی سرطان خون که انواع خاصی از گلبول‌های سفید را درگیر می‌کند.)
• آمیلوئیدوز (بیماری‌ای که باعث رسوب انواع خاصی از پروتئین‌ها در بافت‌های مختل بدن می‌شود.)

دفع مدفوع چرب برای مدت طولانی ناشی از عدم جذب چربی است. عدم جذب چربی در اثر بیماری‌هایی ایجاد می‌شود که کبد، پانکراس یا روده باریک را درگیر می‌کنند. این بیماری‌ها مهم هستند و در صورت درمان نشدن، عوارض بسیاری برای شما ایجاد می‌کنند.

نشانه و علائم مدفوع چرب

مدفوع چرب ویژگی‌های زیر را دارد:

• حجیم
• شل 
• چرب 
• کف‌آلود
• کم‌رنگ
• بدبو
• به سختی شسته می‌شود.

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

اگر مدتی است که اسهال چرب دارید و علتش را نمی‌دانید از پزشک کمک بگیرید؛ چرا که ممکن است این مشکل ناشی از بیماریی جدی‌تر باشد و نیاز به درمان داشته باشید. استئاتوره به تنهایی یک مورد اورژانسی نیست؛ اما عدم جذب چربی به مرور مشکلات جدی‌تری برای شما به وجود می‌آورد.

تشخیص مدفوع چرب

راه تشخیص اسهال چرب یا استئاتوره، انجام آزمایش بررسی چربی مدفوع است. ممکن است برای این تست آزمایشگاه از شما بخواهد که در طول ۷۲ ساعت مدفوع خود را جمع‌آوری کنید و به آزمایشگاه تحویل دهید. در این صورت آزمایشگاه در مورد نحوه نگهداری نمونه به شما توضیح خواهد داد.

در این آزمایش میزان دفع و جذب چربی توسط بدن شما، اندازه‌گیری می‌شود. به این ترتیب پزشک می‌تواند بیماری شما را تشخیص دهد. 

درمان مدفوع چرب

درمان مدفوع چرب بستگی به شرایط و نوع بیماری اصلی فرد دارد. در ادامه شما را با انواع روش‌های درمانی آشنا می‌کنیم:

۱. درمان در بیماران مبتلا به EPI (کافی نبودن ترشحات پانکراس)

• جایگزینی آنزیم‌های پانکراس (PERT)
• رژیم غذایی پرچرب
• دریافت ویتامین‌های محلول در چربی

کاهش مصرف چربی علائم مربوط به اسهال چرب را بهبود می‌بخشد اما علائم مربوط به کمبود مواد مغذی را افزایش می‌دهد. بنابراین در این موارد دیگر به کاهش مصرف چربی توصیه نمی‌شود. 

۲. درمان در بیماران بتلا به SIBO (رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک)

• استفاده از آنتی‌بیوتیک: در بسیاری سیستم‌ها استفاده از ریفاکسیمین به سایر  آنتی‌بیوتیک‌ها مانند سیپروفلوکساسین، مترونیدازول، نورفلوکساسین، داکسی‌سایکلین و کوآموکسی‌کلاو ترجیح دارد. 

۳. درمان در بیماران مبتلا به سلیاک

توصیه‌های رژیم محور شامل:

• یک رژیم غذایی بدون گلوتن در تمام طول عمر
• مدیریت کمبود مواد مغذی
• دریافت مشاوره از متخصص تغذیه

۴. درمان در بیماران مبتلا به PBC (کلانژیت صفراوی اولیه)

در این بیماری اورسودوکسی کولیک اسید اولین انتخاب است. البته حدود ۴۰ درصد بیماران ممکن است به این دارو جواب ندهند و نیاز به پیوند کبد داشته باشند. 

۵. درمان در بیماران مبتلا به PSC (کلانژیت اسکلروزان اولیه) 

استفاده از درمان پزشکی موثر نیست. درمان قطعی این بیماران پیوند کبد است.

برای درمان اسهال چرب باید بیماری اصلی ایجاد کننده آن درمان شود. در کنار درمان ممکن است پزشک شما را به رعایت رژیم غذایی پرچربی و دریافت ویتامین‌های محلول در چربی توصیه کند.

اگر استئاتوره دارم چه بخورم؟

رژیم شما بستگی به علت مدفوع چرب دارد:

• در صورتی که  در اثر مصرف بیش از حد چربی یا مشکلات هضمغذا به اسهال چرب موقت مبتلا شده‌اید، ممکن است مجبور به محدود کردن یا پرهیز از مصرف برخی مواد غذایی شوید. این مواد غذایی عبارتند از:
  • دانه‌های کامل
  • نارگیل و روغن پالم
  • کره، روغن شیرینی و چربی خوک
  • کافی‌میت و پودرهای همراه قهوه
  • گوشت قرمز
  • الکل
• اگر به استئاتوره ناشی از عدم جذب چربی مبتلا هستید، ممکن است نیاز به مصرف بیشتر چربی، خصوصاً چربی غیراشباع داشته باشید. این چربی‌ها عبارتند از:
  • ماهی‌های چرب مانند سالمون و تون
  • کره‌ دانه‌ها مانند کره بادام‌ زمینی
  • آووکادو
  • روغن زیتون
• همچنین احتمال دارد نیاز به دریافت مکمل‌‌های حاوی ویتامین‌های محلول در چربی داشته باشید. ممکن است نیاز باشد این ویتامین‌ها (A, D, K, E) را به صورت دارو یا مواد غذایی دریافت کنید. مثلا:
  • کره و روغن ماهی منبع خوبی برای ویتامین A است.
  • ماهی‌های چرب و قارچ‌ها منبع خوبی برای ویتامین D است.
  • روغن آفتابگردان، دانه آفتابگردان و بادام منبع خوبی برای ویتامین E هستند. 
  • گیاهان دارای برگ سبز خصوصا اسفناج و کلم پیچ منبع خوبی برای ویتامین K هستند. 

کلام آخر دکترساینا

مدفوع چرب یا استئاتوره به علل مختلفی رخ می‌دهد. اگر این مشکل مدتی به طول انجامید، حتما با یک پزشک مشورت کنید. اسهال چرب احتمالا ناشی از عدم جذب چربی است. عدم جذب چربی در دراز مدت موجب بروز مشکلات جدی می‌شود؛ به همین خاطر نیاز به علت‌یابی و درمان دارد.  

سوالات متداول