با کودک خجالتی چگونه رفتار کنیم؟ بااینکه خجالتی بودن اختلال محسوب نمی‌شود؛ اما باعث می‌شود کودک گوشه‌گیر شود و مهارت‌های اجتماعی او به‌خوبی رشد نکنند. از این روی نحوة تربیت کودک خجالتی از مهم‌ترین دغدغه‌های والدین این کودکان است. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا به بررسی ویژگی‌های کودک خجالتی، دلایل آن و همچنین راه‌های برای درمان کودک خجالتی می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
خجالتی بودن کودکان
خجالت و کمرویی یک ویژگی شخصیتی یا حالت عاطفی است که باعث می‌شود کودک دچار نگرانی، تنش و احساس نامطلوب به‌ویژه در کنار افراد غریبه شود. والدین کودک خجالتی همیشه نگران تربیت کودک خجالتی خود و چالش‌های پیش روی او هستند. اگرچه کمرویی و خجالت به طور واضح جزء بیمارهای روان دسته‌بندی نشده است؛ اما والدین برای تربیت کودک خجالتی خود نیاز به کمک گرفتن از روان‌درمانگر دارند.
توجه کنید که خجالت و کمرویی مترادف اختلال اضطراب عمومی، اضطراب اجتماعی، شخصیت درونگرا یا بازار هراسی نیست؛ اگرچه ممکن است این مشکلات نیز در کودک خجالتی مشاهده شود.
نشانه های کودک خجالتی
- کمبود اعتمادبه‌نفس در جمع
- ترس بیش‌ازحد
- احساس تنهایی
- تنها ماندن در اتاق
- عدم شرکت در فعالیت‌های گروهی
- برقرار نکردن تماس چشمی
چه چیزی باعث خجالت در کودک می‌شود؟
تحقیقات نشان می‌دهد که تفاوت‌های بیولوژیکی در مغز افراد خجالتی وجود دارد. تقریباً ۱۵ درصد از نوزادن با گرایش به خجالتی بودن و کمرویی متولد می‌شوند.
بخشی از خجالتی بودن تحت تأثیر تجارب اجتماعی است و اغلب در نتیجة تعامل با والدین ایجاد می‌شود.
همچنین والدین کنترل‌گر یا محافظه‌کار (محافظت بیش‌ازحد از کودک) بسیار مستعد داشتن کودک خجالتی هستند. کودکانی که اجازة تجربه کردن ندارند، دچار مشکل در رشد مهارت‌های اجتماعی هستند.
معمولاً ترکیبی از موارد زیر باعث خجالت و کمرویی در کودک می‌شود.
- ساختار ژنتیکی: ژن‌های به ارث رسیده تا حدی بر خجالتی بودن فرد تأثیر دارند.
- ویژگی‌های شخصیتی: کودکانی که از نظر عاطفی حساس‌اند و دچار ترس می‌شوند بیشتر دچار کمرویی و خجالت هستند.
- رفتار آموخته‌شده: کودکان با تقلید از رفتار کسانی مانند والدین که الگوهای او هستند، یادگیری را آغاز می‌کنند. والدین خجالتی ممکن است کمرویی را به کودک خود بیاموزند
- روابط خانوادگی: کودکانی که در خانواده احساس امنیت عاطفی ندارند به‌راحتی دچار اضطراب و خجالت در موقعیت‌های اجتماعی می‌شوند.
- عدم تعامل اجتماعی: کودکانی که در سال‌های اول زندگی از دیگران جداسازی شده‌اند امکان یادگیری مهارت اجتماعی را ندارند
- انتقاد و سرزنش از سوی دیگران: کودکانی که از سوی افراد مهم زندگی مانند والدین، خواهر و برادر و اقوام مورد سرزنش و انتقاد شدید قرار می‌گیرند به شدت در معرض کمرویی هستند
- ترس از شکست: کودکانی که بیش از توان‌شان تحت فشار برای انجام کاری قرار گرفته‌اند، ترس از شکست دارند و دچار خجالت می‌شوند
اثرات خجالت بر کودکان
خجالت و کمرویی شدید و مداوم از بسیاری جهات کیفیت زندگی کودکان خجالتی را کاهش می‌دهد. کودکان خجالتی:
- فرصت رشد و توسعة مهارت‌های اجتماعی را از دست می‌دهند.
- دوستان کمی دارند.
- مشارکت کمی در فعالیت‌های گروهی مانند بازی یا رقص دارند.
- احساس تنهایی می‌کنند و عزت نفس پایینی دارند.
- به دلیل ترس از قضاوت، توانایی‌های خود را نادیده می‌گیرند.
- اضطراب بالایی دارند و دچار قرمز شدن، لرزش و لکنت زبان می‌شوند.
چه زمانی احساس خجالت برای کودک تبدیل به یک معضل می‌شود؟
خجالت و کمرویی کودکان ممکن است باعث ناراحتی والدین و مختل شدن فعالیت‌های روزمرة کودک شود. اگر خجالتی بودن فرزندتان به همراه علائم زیر باشد حتماً از متخصص روانشناس کودک کمک بگیرید.
- کودک از برقراری تماس چشمی اجتناب می‌کند.
- کودک به علت خجالت نمی‌تواند به مکان‌های جدید برود.
- کودک در موقعیت‌های اجتماعی مانند مهمانی یا مدرسه مضطرب می‌شود.
- کودک احساس تنهایی می‌کند؛ اما نمی‌داند چگونه با گروه همسالان خود ارتباط برقرار کند.
- کودک توانایی پرسیدن سؤال یا پاسخ به سؤال را در کلاس یا جمع ندارد.
والدین باید توجه کنند که اگر احساس خجالت باعث اضطراب و ترس در کودک شده است باید از مشاورین روانشناسی کودک کمک بگیرند.
تکنیک‌های مؤثر در تربیت کودک خجالتی
والدین باید این ویژگی را در کودک خود بپذیرند و به دور از هرگونه فشار بر کودک به دنبال درمان و رفع آن باشند.
والدینی که به‌اندازه، و نه بیش‌ازحد، از کودک خود محافظت می‌کنند، به او کمک می‌کنند که راحت‌تر در تعاملات اجتماعی شرکت کند.
همچنین تجربه موفق در موقعیت‌های اجتماعی به کودک انگیزه می‌دهد و ارتباط وی را با دیگران تقویت می‌کند.
والدین باید هوشیار باشند که رفتارهایی مانند برچسب زدن، طعنه یا سرزنش، صحبت کردن به جای کودک و اجبار به اجتماعی بودن برای کودک بسیار مضر است. برخی از تکنیک‌های مؤثر در تربیت کودک خجالتی عبارت‌اند از:
- علایق و حساسیت کودک خود را بشناسید.
- اجازه دهید کودک در موقعیت‌های جدید احساس امنیت کند نه اجبار.
- کودک را تشویق به برقراری تماس چشمی کنید.
- برخورد اجتماعی را با کودک خود تمرین کنید (مثلاً در موقعیت مهمانی.)
- تصویر ذهنی کودک را از خودش تقویت کنید و عزت نفس او را با تشویق کردن بالا ببرید.
- برای کودک شرایط بازی را با یک هم‌سال فراهم کنید (مثلاً دعوت یکی از همکلاسی‌ها به منزل و پذیرایی کردن کودک از او و بازی کردن)
راه های درمان کودک خجالتی
کمرویی و خجالت بیش‌ازحد باعث کاهش عزت نفس در کودک می‌شود. کودک خجالتی در محیط مدرسه و برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل است.
اولین قدم در تربیت کودک خجالتی پذیرش کودک با ویژگی کمرویی است. متخصصین روانشناس به کودک در مواجه با احساس خجالت کمک می‌کنند.
تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق یکی از روش‌های مؤثر در درمان و تربیت کودک خجالتی است. گروه درمانی نیز یک روش شگفت‌انگیز در درمان کودک خجالتی است.
بازی درمانی برای کودک خجالتی
بازی یکی از مؤلفه‌های اساسی در رشد اجتماعی کودک است. برای مثال، خاله‌بازی کودک را برای پذیرش مسئولیت در آینده آماده می‌کند.
یکی از دلایل تأکید متخصصین بر اهمیت بازی، نقش آن در درمان است. بازی‌درمانی یکی از روش‌های مؤثر برای کمک به کودکان و مواجهه با شرایطی مانند اضطراب، ترس، کمرویی و خجالت است.
بازی‌درمانی روشی است که به کودک کمک می‌کند به‌طور آزادانه احساسات و نگرش‌های خود را بروز دهد و از این طریق به احساس امنیت و ارزشمندی دست پیدا کند.
بازی زبان کودک است و به مشاورین کمک می‌کند که ارتباط بهتری با کودک برقرار کنند.
در بازی درمانی کودک خجالتی را به مشارکت در بازی‌ها و فعالیت‌های جمعی با سایر همسالان تشویق می‌کند. فراهم کردن شرایط معرفی کودکان به یکدیگر یا بیان تجربیات خود در قالب داستان و قصه یکی از تکنیک‌های مؤثر در تربیت کودکان خجالتی است.
کلام آخر دکترساینا
بااینکه خجالتی بودن کودکان اختلال محسوب نمی‌شود اما می‌تواند اثرات نامطلوبی بر کیفیت زندگی کودک بگذارد. برای تربیت کودک خجالتی به بهترین نحو باید ابتدا بایدها و نبایدها را یاد بگیریم و بدانیم با کودک خجالتی چگونه رفتار کنیم. کمک گرفتن از روان‌شناسان کودک در این راه می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
سؤالات متداول
اولین گام در مواجهه با کودک خجالتی، پذیرش او با تمام ویژگی‌های شخصیتی است. به‌خاطر داشته باشید که خجالتی بودن نقص نیست؛ اما اگر نحوه برخورد با کودک خجالتی را ندانیم آسیب‌های جدی به عزت‌نفس و زندگی کودک وارد می‌کنیم.
بنابراین به کودک خجالتی برچسب نمی‌زنیم، به‌جای او نظر نمی‌دهیم، او را مجبور به شرکت در فعالیت یا بازی نمی‌کنیم، به جای تحقیر و سرزنش او را تشویق می‌کنیم.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روانشناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.