«خرافاتی»، «عجیب و غریب» و «غیرعادی» صفاتی هستند که معمولاً به افراد مبتلا به اختلال اسکیزوتایپال نسبت داده می‌شوند. اختلال اسکیزوتایپال یک اختلال شخصیت است که مشخصه اصلی آن داشتن افکار جادویی، رفتار غیرمتعارف و عقاید عجیب است. گفته می‌شود که احتمالا «ون گوگ» نقاش معروف هلندی و «امیلی دیکنسون» شاعر آمریکایی به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال مبتلا بوده‌اند. شخصیت خیالی «ویلی وانکا» در فیلم «کارخانه شکلات‌سازی» نیز خصوصیات شخصیت اسکیزوتایپال را دارد.
اما اسکیزوتایپال دقیقا چیست و چه علائمی دارد؟ چرا بعضی افراد به این اختلال شخصیت مبتلا می‌شوند؟ از کجا بفهمیم اسکیزوتایپال داریم؟ درمان این مشکل چیست؟ در ادامه این مقاله هر آنچه باید درباره این اختلال شخصیت بدانید را با هم مرور می‌کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپال چیست؟
- نشانه‌ها و علائم شخصیت اسکیزوتایپال
- تفاوت بین اختلال شخصیت اسکیزوتایپال، اسکیزوئید و اسکیزوفرنی چیست؟
- علت اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
- عوارض شخصیت اسکیزوتایپال
- چه زمانی از متخصص کمک بگیریم؟
- تشخیص اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
- روش‌های درمان اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
- زندگی با اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
- اختلال اسکیزوتایپال در کودکان
- کلام آخر دکترساینا
- سوالات متداول
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال چیست؟
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال (Schizotypal Personality Disorder یا به اختصار STPD) یکی از انواع اختلال شخصیت است که عموما با مشکلاتی همچون افکار جادویی و باورهای خرافی، مشکل در برقرار کردن و حفظ روابط و همچنین افکار و رفتارهای عجیب و غیرمتعارف همراه است. به‌طورکلی افرادی که اختلال شخصیت دارند، متوجه رفتار غیرعادی یا مشکل‌ساز خود نیستند؛ افراد اسکیزوتایپال نیز به همین مشکل دچارند و به اصطلاح، بینش ندارند.
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال نسبتاً نادر است و تقریباً ۳ تا ۵ درصد مردم جهان به آن دچار می‌شوند. (منبع: clevelandclinic) همچنین برخی از افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال در نهایت به اسکیزوفرنی مبتلا می‌شوند.
نشانه‌ها و علائم شخصیت اسکیزوتایپال
به‌طورکلی اختلال شخصیت اسکیزوتایپال با نُه علامت اصلی سوءظن، بی‌تفاوتی، رفتار عجیب، انزوا، اضطراب اجتماعی، عقاید انتساب، باورهای عجیب، تحریک ادراک و معاشرت غیرعادی همراه است. توجه داشته باشید که همه افرادی که این اختلال را دارند ممکن است هر نُه علامت را هم‌زمان نداشته باشند.
۱. عقاید انتساب
افرادی که دچار عقاید انتساب در اختلال اسکیزوتایپال هستند فکر می‌کنند در پس هر اتفاق تصادفی که رخ می‌دهد، یک پیام نهفته برای آن‌ها وجود دارد و به نوعی با آن‌ها مرتبط است. مثلا ممکن است باور داشته باشند که متن کپشن یکی از پست‌های اینستاگرام خواننده مورد علاقه‌شان خطاب به آن‌ها نوشته شده و پیام مستقیمی برای آن‌ها دارد.
عقاید انتساب در این اختلال، شبیه به هذیان‌های اسکیزوفرنی است؛ البته این عقاید ثابت یا غیرقابل تغییر نیستند. فردی که اختلال شخصیت اسکیزوتایپال دارد ممکن است از این افکار آگاه باشد و اگر کسی دلایل منطقی‌تری برای اتفاقات ارائه دهد، آن دلایل را هم در نظر بگیرد.
۲. باورهای عجیب
باورهای عجیب یعنی باور داشتن به چیزهایی که با هنجارهای فرهنگی متفاوت است؛ مثل خرافات و تفکر جادویی. یعنی فرد دو عامل را که هیچ ربطی با هم ندارند به هم مرتبط می‌کند و رفتارش را مطابق با آن تغییر می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، ممکن است فرد احساس کند که در هواپیما باید کل مسیر را بیدار و هوشیار بماند و برای نگه داشتن هواپیما در هوا تمرکز کند و اگر این کار را نکند، هواپیما سقوط خواهد کرد. یا شاید باور داشته باشد که قدرت‌های خارق‌العاده‌ای مثل قدرت خواندن افکار دیگران یا کنترل آب‌وهوا را دارد.
۳. تحریف ادراک
افرادی که اسکیزوتایپال هستند ممکن است با حواس پنجگانه چیزهایی را احساس کنند که بقیه احساس نمی‌کنند. این ادراکات ممکن است به صورت بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و … باشند. به‌عنوان مثال، ممکن است از گوشه چشم سایه‌ها یا حرکاتی را ببینند، یا صداهایی را بشنوند که دیگران آن را نمی‌بینند و نمی‌شنوند. این تحریف‌ها شبیه به توهم است، اما به اندازه توهم شدید و پایدار نیستند. ممکن است فرد متوجه این باشد که ادراکاتش واقعی نیستند و تحریفی از واقعیت‌اند.
۴. معاشرت غیرعادی
شیوه معاشرت کردن افراد اسکیزوتایپال با افراد طبیعی متفاوت است. این افراد به‌راحتی نمی‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند و افکارشان را به شیوه‌ای قابل فهم به آن‌ها منتقل کنند. این افراد چندین الگوی گفتاری دارند که با افراد طبیعی متفاوت است مانند: ابراز هیجان کمتر، مکث زیاد در میان صحبت، صحبت کردن یکنواخت و صحبت با سرعت آهسته و کمتر از حالت طبیعی.
۵. پارانویا (سوءظن)
افرادی که شخصیت اسکیزوتایپال دارند مستعد پارانویا (سوءظن) هستند. سوءظن باعث می‌شود درک درست انگیزه‌ها و احساسات دیگران برای فرد دشوار شود. به‌عنوان‌مثال، چنین فردی ممکن است سوءظن داشته باشد که همکارانش در تلاش‌اند باعث اخراجش شوند، یا درمانگر جلسات درمان را ضبط می‌کند تا در اینترنت پخش کند.
۶. عاطفه نامناسب و بی‌تفاوتی
منظور از «نامناسب» بودن عاطفه این است که واکنش فرد نسبت به وقایع برای دیگران نامتعارف و غیرمنتظره است. به‌عنوان‌مثال، ممکن است دیگران در حال خندیدن به یک شوخی باشند، اما چهره فرد اسکیزوتایپال جدی و بدون هیجان به نظر برسد (حتی اگر از نظرش شوخی خنده‌دار باشد.) به این حالت به اصطلاح «عاطفه تخت» گفته می‌شود.
۷. رفتارهای عجیب
هر شخصی منحصربه‌فرد است و رفتار خاص خودش را دارد. بااین‌حال، ممکن است حرکات بدنی، زبان بدن و ظاهر افراد اسکیزوتایپال به‌طور قابل توجهی با دیگران متفاوت باشد. به‌عنوان‌مثال، این افراد ممکن است به روشی لباس بپوشند که از نظر دیگران (در همان رده سنی و موقعیت اجتماعی) «عجیب و غیرعادی» باشد یا مدل موی نامتعارفی داشته باشند. این افراد ممکن است هنگام صحبت از عبارت‌های عجیب استفاده کنند یا به شکلی صحبت کنند که برای دیگران گیج کننده است.
۸. انزوای اجتماعی
تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که شخصیت اسکیزوتایپال دارند تمایل کمتری به ایجاد روابط اجتماعی دارند. به‌عنوان‌مثال، درحالی‌که اطرافیان مشغول قرار گذاشتن و شرکت در رویدادها هستند، این افراد ممکن است تنهایی را ترجیح دهند. مشکل در ارتباط برقرار کردن با دیگران و تفاوت در نحوه ابراز احساسات می‌تواند تا حدی نشان دهد که چرا این افراد انزوا و تنهایی را ترجیح می‌دهند. از طرف دیگر، افکار و رفتارهای عجیب و غریب این افراد به نوبه خود باعث می‌شود دیگران از آن‌ها فاصله بگیرند. البته اسکیزوتایپال‌ها لزوما از تنهایی و انزوا لذت نمی‌برند و ممکن است از اینکه تنها هستند اظهار ناراحتی کنند.
۹. اضطراب اجتماعی
افراد اسکیزوتایپال در موقعیت‌های اجتماعی، ممکن است احساس کنند با دیگران فرق دارند و با اینکه در جمع‌اند، اما انگار غریبه‌ای هستند که از بیرون به جمع نگاه می‌کند. برقرار کردن روابط دوستانه و نزدیک در محل کار یا مدرسه برای این افراد دشوار است و حتی فکر آن هم ممکن است اضطراب‌آور باشد. این افراد ممکن است حتی در جمع‌های آشنا مثل جمع‌های خانوادگی هم دچار علائم اضطراب اجتماعی شوند.
افرادی که به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا هستند با گذر زمان احساس راحتی بیشتری پیدا می‌کنند و از شدت اضطرابشان کم می‌شود؛ اما اسکیزوتایپال‌ها حتی اگر بارها و بارها با یک جمع خاص روبه‌رو شوند، باز هم به همان اندازه مضطرب می‌شوند.
به گزارش وب‌سایت psychcentral:
بی‌تفاوتی، رفتارها و ظاهر عجیب و غریب و انزوای اجتماعی از شایع‌ترین علائم اختلال شخصیت اسکیزوتایپال هستند.
تفاوت بین اختلال شخصیت اسکیزوتایپال، اسکیزوئید و اسکیزوفرنی چیست؟
این سه اختلال علی‌رغم شباهاتشان، تفاوت‌های مهمی دارند که آن‌ها را از هم متمایز می‌کند. اختلال اسکیزوتایپال و اختلال اسکیزوئید در دسته اختلال‌های شخصیت قرار می‌گیرند، اما اختلال اسکیزوفرنی یک اختلال روانپریشی است. مقایسه ویژگی‌های مختلف این سه اختلال را در جدول زیر می‌بینیم:
تفاوت بین اختلال شخصیت اسکیزوتایپال، اسکیزوئید و اسکیزوفرنی
| ویژگی‌ها | اختلال اسکیزوتایپال | اختلال اسکیزوئید | اختلال اسکیزوفرنی |
| روابط اجتماعی | مشکل در برقراری و حفظ روابط اجتماعی با وجود تمایل به این روابط | بی‌علاقه به روابط اجتماعی | منزوی |
| رفتار و افکار | دارای رفتار و افکار عجیب و غریب | عموما بدون رفتار و افکار عجیب | رفتار و افکار غیرعادی مثل باورهای هذیانی، توهم و سوءظن شدید |
| روانپریشی | ندارد | ندارد | دارای علائم روانپریشی همچون هذیان و توهم |
| مختل شدن زندگی | زندگی روزمره ممکن است کمی مختل شود | زندگی روزمره ممکن است کمی مختل شود | زندگی روزمره به شدت مختل می‌شود |
علت اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
هنوز علت اصلی اختلال اسکیزوتایپال مشخص نیست، بااین‌حال به نظر می‌رسد این اختلال ریشه ژنتیکی دارد و برخی عوامل محیطی باعث فعال شدن آن می‌شود. همچنین عوامل زیر خطر بروز این اختلال را افزایش می‌دهد:
- سابقه خانوادگی: سابقه مشکلاتی مثل اسکیزوفرنی، اختلال شخصیت اسکیزوتایپال یا سایر اختلالات شخصیت در افراد خانواده.
- تجربیات بد کودکی: قرار گرفتن در معرض سوءاستفاده، بی‌توجهی، آسیب روحی، استرس یا داشتن والدی که از لحاظ عاطفی بی‌تفاوت و سرد است.
عوارض شخصیت اسکیزوتایپال
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال یک اختلال مزمن و نیازمند درمان مادام‌العمر است. اگر درمان نشود، ممکن است عوارض زیادی مثل افسردگی، اضطراب، سایر اختلالات شخصیت، دوره‌های موقت روانپریشی، سوءمصرف الکل یا مواد مخدر، اقدام به خودکشی و مشکلات شغلی، تحصیلی و اجتماعی در پی داشته باشد.
چه زمانی از متخصص کمک بگیریم؟
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال معمولا تنها با اصرار دوستان یا اعضای خانواده با پزشک صحبت می‌کنند؛ چرا که نسبت به مشکل خود آگاهی ندارند. این افراد ممکن است به دلیل مشکلات دیگری مانند افسردگی از متخصص کمک بگیرند. اگر احتمال می‌دهید که یکی از دوستان یا اعضای خانواده به این اختلال مبتلاست، می‌توانید با ملایمت پیشنهاد کنید که شخص با متخصصین سلامت روان (روانشناس یا روان‌پزشک) مشورت کند.
تشخیص اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
وقتی متخصصان بهداشت روان مشکوک به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال می‌شوند، اغلب با خانواده و دوستان فرد همکاری می‌کنند تا جزئیات بیشتری در مورد رفتار و گذشته فرد جمع‌آوری کنند. تشخیص اختلال اسکیزوتایپال معمولاً بر اساس موارد زیر انجام می‌شود:
- مصاحبه تشخیصی و بررسی علائم
- بررسی سوابق فردی و پزشکی
- بررسی معیارهای DSM-5
معیارهای تشخیصی DSM-5
طبق ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روان‌پزشکی انجمن روان‌پزشکان آمریکا (DSM-5) برای اینکه فردی مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال تشخیص داده شود باید حداقل ۵ مورد از علائم زیر را داشته باشد:
- عقاید انتساب (این باور نادرست که حوادث یا رویدادهای تصادفی برای شخص معنایی غیرعادی و خاص به همراه دارند.)
- باورها یا تفکر جادویی عجیب (که با هنجارهای فرهنگی ناسازگار است.)
- رفتار یا ظاهر عجیب، شگفت‌انگیز یا خاص
- اضطراب اجتماعی شدید (که با آشنایی کاهش پیدا نمی‌کند و معمولاً با ترس‌های پارانویید همراه است نه ترس از قضاوت‌های منفی در مورد خویشتن.)
- تجربیات ادراکی غیرمعمول شامل توهم‌های بدنی
- تفکر و گفتار عجیب
- سوءظن و تفکرات پارانویید
- عاطفه نامناسب و محدود
- فقدان دوستان نزدیک یا افراد مورد اعتماد به جز بستگان درجه یک
روش‌های درمان اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
هرچند این اختلال درمان قطعی ندارد، اما روان‌درمانی و دارودرمانی دو روش اصلی مدیریت اختلال شخصیت اسکیزوتایپال هستند:
۱. روان‌درمانی
روان‌درمانی به افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال کمک می‌کند تا بتوانند به دیگران اعتماد کنند و مهارت‌های مقابله‌ای سالمی را برای برخورد با مشکلاتشان یاد بگیرند. برای کمک به افراد دارای شخصیت اسکیزوتایپال از چند روش روان‌درمانی استفاده می‌شود:
- درمان شناختی رفتاری (CBT): این درمان روی شناسایی و به چالش کشیدن الگوهای فکری منفی، یادگیری مهارت‌های اجتماعی خاص و اصلاح رفتارهای مشکل‌ساز متمرکز است.
- درمان حمایتی: در این درمان بیمار مورد تشویق و دلگرمی قرار می‌گیرد و به او کمک می‌شود تا مهارت‌های سازگارانه را در خود تقویت کند.
- خانواده‌درمانی: اعضای خانواده در این درمان شرکت داده می‌شوند. خانواده‌درمانی به بهبود ارتباطات، اعتماد و توانایی همکاری در خانه کمک می‌کند.
۲. دارودرمانی
درحال‌حاضر هیچ دارویی تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا را برای درمان شخصیت اسکیزوتایپال دریافت نکرده است. بااین‌حال، از داروهای روانپریشی مثل ریسپریدون برای بهبود برخی علائم همراه با این اختلال مثل ادراکات غیرعادی، گفتار عجیب، افسردگی، اضطراب و تکانش‌گری استفاده می‌شود.
زندگی با اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال یک اختلال مادام‌العمر است و فرد مبتلا برای اینکه زندگی خوبی داشته باشد باید روش‌های مقابله و زندگی با این اختلال را به‌خوبی یاد بگیرد. با‌وجودی‌که این اختلال پایدار است، اما علائم آن قابل مدیریت است و می‌توان از طریق تجربه و کسب مهارت‌های کارآمد آن‌ها را بهبود داد.
عواملی که بیشترین تأثیر را در کاهش علائم این اختلال دارند عبارت‌اند از:
- داشتن روابط مثبت با دوستان و خانواده
- داشتن یک روتین روزانه سالم شامل برنامه روزانه
- خواب کافی و مناسب
- ورزش
- مصرف منظم داروهای تجویزشده
- کسب موفقیت در مدرسه، محل کار و فعالیت‌های متفرقه
اختلال اسکیزوتایپال در کودکان
درباره اختلال اسکیزوتایپال مطالعات زیادی صورت نگرفته است. این اختلال را در کودکان این‌گونه توصیف می‌کنند:
«اختلال اسکیزوتایپال در کودکی یک اختلال رشدی-عصبی است که با مجموعه‌ای از مشکلات اجتماعی، ارتباطی، ادراکی، شناختی و رفتاری مشخص می‌شود. این اختلال کودکان پنج تا دوازده سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ویژگی‌های مشترک بسیاری با اسکیزوفرنی و اوتیسم دارد، اما همچنان تعریف ناقصی دارد.»
علائم اختلال اسکیزوتایپال ممکن است در دوران کودکی یا نوجوانی شروع شوند. علائمی که در کودکی مشهود هستند ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- روابط ضعیف با همسالان
- اضطراب اجتماعی، انزوا
- عملکرد ضعیف در مدرسه
- حساسیت مفرط
- افکار و گفتار عجیب
- خیال‌بافی‌های عجیب و غریب
کلام آخر دکترساینا
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال یک اختلال مزمن مادام‌العمر است که معمولاً نیاز به درمان و مدیریت همیشگی دارد. اگر شک دارید که به شخصیت اسکیزوتایپال مبتلا هستید یا شخصی از اطرافیان شما این اختلال را دارد، پیدا کردن یک درمانگر می‌تواند اولین گام باشد. تشخیص رسمی این اختلال و شروع درمان به شما کمک می‌کند زندگی خوبی را در پیش بگیرید و دچار عوارض این اختلال (همچون افسردگی) و مشکلات بیشتر در زندگی نشوید.
سوالات متداول
بله این احتمال وجود دارد، اما نه برای همه. مطالعات نشان می‌دهند بین ۲۵ تا ۴۵ درصد افرادی که در نوجوانی تشخیص اختلال شخصیت اسکیزوتایپال گرفتهاند، در ادامه به اسکیزوفرنی مبتلا می‌شوند.
برخی اختلالات شخصیت با افزایش سن ممکن است بدتر شوند که اختلال اسکیزوتایپال نیز یکی از آن‌ها است. درمانهای روان‌پزشکی و روان‌شناسی به بهبود علائم این اختلال و جلوگیری از بدتر شدن آن کمک می‌کنند.
خیر. اختلال اسکیزوتایپال یک اختلال شخصیت مادام‌العمر است که می‌توان با درمان دارویی و روان‌درمانی علائم آن را مدیریت کرد.
بر اساس مطالعات انجامشده، ۵۵ درصد از افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال، قبل از بیست سالگی دچار این اختلال می‌شوند و ۱۴ درصد قبل از چهارده سالگی علائم را نشان می‌دهند. خطر ابتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال بعد از چهل سالگی به صفر می‌رسد.
هیچ روش مشخصی برای پیشگیری از اختلال اسکیزوتایپال وجود ندارد. بااین‌حال، درمان بهموقع این اختلال از بروز عوارض جدیتر پیشگیری کرده و به فرد کمک می‌کند بتواند زندگی خوبی را در پیش بگیرد.
| نام بیماری | اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
Schizotypal personality disorder |
| تخصص مربوطه | روان‌پزشکی
روان‌شناسی |
| علائم | عقاید انتساب
باورهای عجیب یا افکار جادویی که روی رفتار اثر می‌گذارند ادراکات غیرعادی و خطای ادراکی بدنی افکار و گفتار عجیب افکار پارانوئیدی عاطفه نامناسب یا محدود رفتارهای عجیب و غریب نداشتن دوستان نزدیک یا افراد قابل اعتماد اضطراب اجتماعی شدید که با آشنایی بیشتر کم نمی‌شود |
| عوارض | افسردگی
اضطراب ابتلا به سایر اختلالات شخصیت ابتلا به اسکیزوفرنی دوره‌های موقت روانپریشی ابتلا به سوء مصرف الکل یا موادمخدر اقدام به خودکشی مشکلات شغلی، تحصیلی، اجتماعی و مشکل در روابط شخصی |
| علت | علت دقیق اختلال مشخص نیست اما زمینه ژنتیکی دارد. |
| موارد ریسک بالای ابتلا | سابقه خانوادگی اختلال اسکیزوتایپال یا سایر اختلالات شخصیت
عوامل محیطی، به‌ویژه تجربیات کودکی |
| روش‌های تشخیص | مصاحبه تشخیصی و بررسی علائم
بررسی سوابق فردی و پزشکی بررسی معیارهای DSM-5 |
| روش‌های درمان | دارودرمانی
روان‌درمانی |
| داروها | داروهای ضدروانپریشی |
| میزان شیوع | نسبتاً نادر (تقریباً ۳ تا ۵ درصد در آمریکا) |
| آمار ایران | آمار دقیقی در دسترس نیست |