فوبیا یا هراس نوعی ترس بیش‌ازحد و خارج از کنترل نسبت به یک شیء، حیوان، مکان یا موقعیت خاص است. فرد مبتلا به هراس بااینکه متوجه غیرمنطقی بودن ترس خود می‌شود اما قادر نیست آن را کنترل کند و این امر می‌تواند روند زندگی او را مختل کند. در این مقاله به بررسی علل و انواع فوبیا و روشهای درمان فوبیا می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
فوبیا چیست؟
فوبیا نوعی ترس شدید، بیش‌ازحد و غیر منطقی است. فرد مبتلا ممکن است هنگام مواجه با منبع ترس دچار وحشت و هراس زیادی شود. منشاء فوبیا می تواند مکان، یک شیء خاص یا قرارگرفتن در یک موقعیت باشد (مثلاً بالا رفتن از ارتفاع).
فوبیا یا هراس زدگی برخلاف اختلالات اضطرابی معمولاً با ترس از یک مسئله‌ی خاص مرتبط است (منشا ترس مشخص است). فوبیا ممکن است گاهی آزاردهنده و گاهی به شدت ناتوان‌کننده باشد. افراد مبتلا به این عارضه اغلب می‌دانند که ترسشان غیرمنطقی است؛ اما توانایی مقابله با آن را ندارند.
فوبیا می‌تواند اثرات منفی بر عملکرد تحصیلی، روابط با دیگران و مهارت‌های شغلی بگذارد.
علت فوبیا یا هراس زدگی
- عوامل ژنتیکی و محیطی از علت‌های بروز فوبیا هستند. افرادی که سابقه‌ی خانوادگی اختلالات اضطرابی را دارند بیشتر در معرض فوبیا قرار دارند.
- از طرفی تجربه‌ی حوادث ناگوار مانند تصادف یا غرق‌شدگی نیز می‌تواند علت فوبیا باشد. قرار گرفتن در ارتفاع، هجوم حیوانات یا گزش توسط حشرات از عوامل محیطی بروز فوبیا هستند.
- همچنین افرادی که درگیر بیماری و فرایند درمان هستند بیشتر دچار فوبیا می‌شوند. ضربه و آسیب به سر نیز می‌تواند باعث ایجاد فویبا شود. مصرف مواد مخدر، نوشیدنی‌های الکلی و افسردگی در بروز فوبیا نقش دارند.
فوبیا می‌تواند آن‌قدر شدید شود که در روند زندگی فرد اختلال ایجاد کند. چنانچه علائم فوبیا را تجربه می‌کنید می‌توانید از روانشناس کمک بگیرید.
رایج‌ترین انواع فوبیا
در ادامه به شایع‌ترین انواع فوبیا اشاره خواهیم کرد:
آگورافوبیا
در لغت به معنای «ترس از مکان‌های باز» است. آگورافوبیا ترس از مکان‌ها یا موقعیت‌هایی است که فرد نمی‌تواند از آن‌ها بگریزد. انی افراد از حضور در مکان‌های شلوغ یا گیر افتادن در خارج از خانه می‌ترسند. این افراد از اغلب از قرار گیری در موقعیت‌های اجتماعی به‌طورکلی پرهیز می‌کنند و ترجیح می‌دهند در خانه بمانند.
فوبیای اجتماعی
که به عنوان اختلال اضطراب اجتماعی از آن یاد می‌شود. این ترس مربوط به نگرانی شدید در مواقع قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی است. هراس اجتماعی ممکن است آن قدر شدید باشد که فرد قادر به پاسخ گویی تلفن یا سفارش غذا در رستوران نباشد و دچار هراس شدید شود.
ترس از ارتفاع یا آکروفوبیا
این ترس مربوط به ترس از ارتفاع است. افراد مبتلا به این نوع از فوبیا در زمان بالا رفتن از پله، کوه یا طبقات بالای ساختمان دچار هراس می‌شوند و احساس می‌کنند که ممکن است هوشیاری خود را از دست بدهند. برای مطالعه‌ی بیشتر به مقاله‌ی آکروفوبیا مراجعه کنید.
ترس از فضای بسته یا کلاستروفوبیا
این ترس مربوط به ترس از فضای بسته و تنگ است. ممکن است فرد برای سوار شدن به ماشین یا آسانسور دچار هراس ناتوان‌کننده شود. برای مطالعه‌ی بیشتر می‌توانید به مقاله‌ی کلاستروفوبیا مراجعه کنید.
ترس از حفره یا ترایپوفوبیا
در این نوع از فوبیا، فرد نسبت به حفره‌ها یا حتی برجستگی‌هایی که متعددند یا نسبت به الگوهای تکرارشونده احساس ناخوشایندی دارد و ممکن است حس ترس را هم تجربه کند. برای مطالعه‌ي بیشتر به مقاله‌ی ترایپوفوبیا مراجعه کنید.
ترس از تاریکی یا نیکتوفوبیا
این فوبیا اشاره به ترس از تاریکی یا شب دارد که معمولاً در دوران کودکی آغاز می‌شود. اگر این ترس تا نوجوانی ادامه پیدا کند فوبیا در نظر گرفته می‌شود. برای آشنایی بیشتر می‌توانید مقاله ترس از تاریکی را مطالعه کنید.
ترس از سرخ شدن صورت یا اریتروفوبیا
ترس از سرخ شدن، یک هراس نسبتاً پیچیده از سرخ شدن صورت است و نوعی فوبیا محسوب می‌شود.
دیگر انواع فوبیا
- ترس از دندان‌پزشکی: این نوع فوبیا ترس از مطب دندان‌پزشکی و فرآیند‌های دندان‌پزشکی است. این فوبیا معمولاً پس از تجربه‌ای ناخوشایند ر خ می‌دهد.
- ترس از خون (هِموفوبیا): در این نوع ترس ممکن است فرد در صورت مشاهده‌ی خون خود یا دیگران بی‌هوش شود.
- ترس از صحبت در جمع: این وضعیت به عنوان اضطراب در عملکرد یا ترس از صحبت در مقابل دیگران شناخته می‌شود. در این حالت فرد ممکن است حتی با تصور صحبت در مقابل دیگران دچار علائمی جسمی شدید شود.
علائم فوبیا یا هراس‌زدگی
فرد مبتلا به فوبیا علائمی مانند اضطراب غیرقابل‌کنترل در مواجه با عامل ترس دارد و نمی‌تواند عملکرد مناسب در مواجه با ترس نشان دهد. وقتی فرد در معرض فوبیا قرار می‌گیرد دچار اضطراب و وحشت شده و علائم زیر ممکن است در فرد ظاهر شود:
- تعریق
- تنفس غیرطبیعی
- تپش قلب
- لرزش بدن
- احساس خفگی
- گرگرفتگی یا لرز
- خشکی دهان
- سردرد و سرگیجه
- حالت تهوع
- درد قفسه سینه
چه افرادی در معرض ابتلا به فوبیا هستند؟
افرادی که زمینه‌ی ژنتیکی ابتلا به اختلالات اضطرابی را دارند بیشتر در معرض فوبیا هستند. در برخی از انواع هراس یا فوبیا سن، جنسیت و وضعیت اقتصادی نقش مهمی در بروز آن دارد.
برای مثال زنان اغلب به فوبیای حیوانات دچار می‌شوند. کودکان و افرادی که وضعیت اقتصادی اجتماعی پایینی دارند بیشتر در معرض فوبیای اجتماعی قرار دارند. مردان نیز بیشتر به ترس از دندان‌پزشکی و پزشک مبتلا می‌شوند.
تشخیص فوبیا
علائم فوبیا ممکن است به علائم سایر اختلالات روان شبیه باشد. بنابراین تشخیص آن به عهده‌ی روانشناس خبره است. فوبیا یک ترس شدید و غیرمنطقی است که انواع مختلفی دارد. هر نوع فوبیا معیار تشخیصی مختص به خود دارد.
تشخیص فوبیا به‌صورت افتراقی انجام می‌شود؛ یعنی بررسی می‌شود که آیا علائم آن را می‌توان از سایر اختلالات روان تفکیک کرد یا نه؟
فوبیا یک واقعیت عینی است یعنی فرد به‌راحتی می‌تواند منبع ترس خود را شناسایی کند و افرادی که دچار فوبیا یا هراس هستند می‌دانند کدام شیء یا موقعیت باعث ترس آن‌ها شده است. به‌عنوان‌مثال فرد هنگام قرار گرفتن در فضای بسته مانند آسانسور دچار ترس می‌شود.
درمان فوبیا
خوشبختانه فوبیا قابل درمان است و اولین قدم درمان آن، مشاوره با روانشناس است. روانشناس با کمک تکنیک‌های مختلف به فرد کمک می‌کند تا بر فوبیای خود غلبه کند.
مواجهه‌درمانی
مواجهه‌درمانی مؤثرترین روش برای درمان فوبیا است. این روش بر تغییر پاسخ فرد به شیء یا موقعیت عامل هراس تمرکز دارد. مواجهه‌ی به‌مرور و تکرارشونده با منبع ترس به فرد کمک می‌کند تا اضطراب خود را کنترل کند. حساسیت‌زدایی یا مواجه با عامل ترس یکی از روشهای موثر رویارویی با ترس است. در این روش به فرد مبتلا کمک می‌شود تا پاسخ خود به منبع ترس را تغییر دهد.
رفتاردرمانی شناختی (CBT)
در این روش درمانگر یا مشاور به فرد آموزش می‌دهد که چگونه نسبت به منبع ترس واکنش مناسب نشان دهد. همچنین رفتاردرمانی شناختی به بیمار آموزش می‌دهد که چگونه افکار و احساسات خود را کنترل کند.
درمان دارویی فوبیا
معمولاً روان‌درمانی با روش مواجهه‌درمانی در کنترل و درمان فوبیا مؤثر است؛ اما گاهی درمان دارویی نیز به کاهش علائم اضطراب و پانیک کمک می‌کند. در مراحل ابتدایی درمان یا به‌صورت مقطعی در شرایط خاص مانند پرواز با هواپیما یا سخنرانی برای عموم می‌توان از دارو استفاده کرد.
داروهای مختلفی مانند ضد افسردگی ها، آرامبخش، مسدود کننده گیرنده بتا در درمان فوبیا ممکن است مورد استفاده قرار گیرند:
- مهارکننده‌های بتا: این داروها تأثیرات هورمون آدرنالین ناشی از اضطراب را مهار می‌کنند؛ مانند افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون و لرزش صدا.
- آرام‌بخش‌ها: بنزودیازپین‌ها با کاهش میزان اضطراب به شما کمک می‌کنند تا احساس آرامش بیشتری داشته باشید. ازآنجایی‌که آرام‌بخش‌ها می‌توانند اعتیادآور باشند، باید مصرف آن‌ها با احتیاط و زیر نظر روان‌پزشک انجام شود. چنانچه فرد سابقه‌ی اعتیاد به الکل یا سوءمصرف مواد دارد، باید از مصرف داروهای آرامبخش خودداری کند.
کلام آخر دکتر ساینا
فوبیا یک ترس بیمارگونه است و از کنترل فرد خارج است و درمان آن نیاز به مداخله‌ی روانشناس دارد. به‌خاطر داشته باشید که ممکن است به‌تنهایی نتوانید با فوبیا مقابله کنید؛ اما فوبیا با کمک تکنیک‌های روان‌درمانی به‌راحتی قابل برطرف شدن است. چنانچه با یکی از انواع فوبیا درگیر هستید، پیش از آن‌که این مشکل شدیدتر شود و نظم زندگی شما را به هم بزند، از یک روانشناس کمک بگیرید.