دیابت بی مزه؛ از علت تا درمان

دیابت بی مزه یک بیماری نادر است که در اثر اختلال در سیستم تنظیم میزان آب بدن رخ می‌دهد. از هر ۲۵ هزار نفر، یک نفر به این بیماری مبتلا می‌شود؛ اغلب موراد دیابت بی مزه اکتسابی هستند. دیابت بی مزه مادرزادی کمتر از ۱۰ درصد کل موارد ابتلا را تشکیل می‌دهد.^[۱] در این مقاله به علت دیابت بی مزه، علائم و راه‌های درمان آن می‌پردازیم.

دیابت بی مزه چیست؟

دیابت بی مزه اختلالی است که در آن حجم ادرار افزایش پیدا می‌کند. به‌طورطبیعی روزانه بین ۱ تا ۳ لیتر ادرار تولید می‌شود؛ این میزان در دیابت بی مزه می‌تواند به ۲۰ لیتر در روز هم برسد.

توجه داشته باشید که دیابت ملیتوس، دیابت شیرین یا همان مرض قند که معمولاً به‌اختصار دیابت نامیده می‌شود، هیچ ارتباطی با دیابت بی مزه ندارد و تنها به‌واسطه‌ی شباهت برخی علائم مانند احساس تشنگی به این نام خوانده می‌شوند.

در دیابت بی مزه، سیستم تعادل آب بدن به‌درستی عمل نمی‌کند و منجربه افزایش حجم ادرار می‌شود. افراد مبتلا به دیابت بی مزه به‌طور مکرر نیاز به دفع ادرار دارند و مدام احساس تشنگی می‌کنند.

دیابت بی‌ مزه در اثر اختلال در سیستم تنظیم میزان آب بدن رخ می‌دهد.

علل ابتلا به دیابت بی مزه

دیابت بی مزه به دلیل اختلال در عملکرد هورمون وازوپرسین یا ADH ایجاد می‌شود. این هورمون نقش مهمی در تنظیم سطح مایعات بدن دارد. هورمون وازوپرسین توسط غده هیپوتالاموس تولید و در هیپوفیز ذخیره می‌شود.

زمانی‌که بدن به هر دلیلی با کم‌آبی مواجه می‌شود، غده‌ی هیپوفیز هورمون وازوپرسین(ADH) را در خون آزاد می‌کند تا از طریق تغلیظ ادرار به حفظ سطح آب بدن کمک کند. در دیابت بی مزه، بدن قادر به تولید هورمون وازوپرسین نیست و به دنبال آن تولید ادرار در کلیه‌ها افزایش پیدا می‌کند. در برخی موارد نادر، وازوپرسین به‌میزان کافی تولید می‌شود، اما کلیه‌ها پاسخ مناسبی به این هورمون نمی‌دهند؛ این وضعیت دیابت بی مزه نفروژنیک نام دارد.

انواع دیابت بی مزه

دیابت بی مزه مرکزی

آسیب به غدد هیپوفیز یا هیپوتالاموس در اثر جراحی، توده، جراحت سر یا بیماری می‌تواند منجربه دیابت بی مزه مرکزی شود. در این وضعیت هورمون وازوپرسین به‌میزان کافی تولید، ذخیره و رهاسازی نمی‌شود. دیابت بی مزه مرکزی می‌تواند از نقص ژنتیکی وراثتی نیز ناشی شود.

دیابت بی مزه نفروژنیک

در دیابت بی مزه نفروژنیک بدن وازوپرسین ترشح می‌کند؛ اما کلیه‌ها به‌درستی به هورمون پاسخ نمی‌دهند بنابراین مایعات بیش‌ازحد در ادرار دفع می‌شوند. علل دیابت بی مزه نفروژنیک عبارت‌اند از:

• مصرف برخی داروها به ویژه داروهای اختلال دوقطبی
• سطح پایین پتاسیم خون
• سطح بالای کلسیم خون
• انسداد مجرای ادراری
• جهش ژنی ارثی
• بیماری مزمن کلیوی

دیابت بی مزه بارداری

دیابت بی مزه بارداری یک بیماری نادر و موقتی است که در دوران بارداری رخ می‌دهد. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های جفت میزان زیادی از آنزیمی را  ترشح می‌کند که باعث تجزیه وازوپرسین می‌شود.

این عارضه در افرادی که دوقلو یا چندقلو باردارند شیوع بیشتری دارد؛ چراکه بافت جفتی بیشتری دارند.

مهم‌ترین علائم دیابت بی مزه شامل افزایش حجم ادرار و احساس تشنگی مدام است.

علائم و نشانه‌های دیابت بی مزه

• تشنگی شدید
• پرادراری یا دفع ادرار بیش از ۳ لیتر در روز
• ادرار بی‌رنگ (به رنگ آب)
• شب‌ادراری
• کاهش غلظت ادرار
• تمایل به نوشیدنی‌های سرد
• کم‌آبی
• درد عضلانی و ضعف
• بیدار شدن از خواب شبانه برای دفع ادرار
• بدخلقی

اگر نشانه‌های دیابت بی مزه را دارید، با یک پزشک عمومی مشورت کنید. پزشک عمومی درصورت‌نیاز شما را به متخصص ارجاع می‌دهد.

عوارض دیابت بی مزه

مهم‌ترین عارضه‌ی دیابت بی مزه، کم‌آبی و عدم تعادل الکترولیت‌های بدن است. افراد مبتلا به دیابت بی مزه برای جبران آب ازدست‌رفته باید میزان زیادی مایعات و آب بنوشند. علائم کم‌آبی در دیابت بی مزه عبارت‌اند از:

• تشنگی
• خشکی دهان
• احساس سرگیجه یا سبکی سر هنگام برخواستن
• اختلال در انجام کارهای ساده‌ی ذهنی
• احساس خستگی
• حالت تهوع
• غش کردن

روش های تشخیصی

تشخیص دیابت بی مزه با بررسی علائم، معاینه‌ی فیزیکی و

 گرفتن شرح حال انجام می‌شود و انجام برخی آزمایش‌ها صورت می‌گیرد.

• آزمایش آنالیز ادرار: در این آزمایش میزان غلظت ادرار بررسی می‌شود. در دیابت بی مزه ادرار بسیار رقیق و آبکی است. همچنین سطح قندخون در ادرار برای رد احتمال دیابت شیرین بررسی می‌شود.
• آزمایش خون: در این آزمایش سطح سدیم و برخی دیگر از الکترولیت‌های مهم در بدن اندازه‌گیری می‌شود. این کار به تشخیص دیابت بی مزه و در برخی مواقع به تشخیص نوع آن کمک می‌کند.
• آزمایش محرومیت از آب: این آزمایش به تشخیص دیابت بی مزه و علت آن کمک می‌کند. این آزمایش شامل عدم نوشیدن مایعات به مدت چند ساعت است. سپس میزان دفع ادرار، وزن بیمار و تغییرات احتمالی در خون و ادرار بررسی می‌شود. گاهی ممکن است در حین انجام این آزمایش به بیمار هورمون واژوپرسین تزریق شود.
• تصویربرداری   ام‌آرآی (MRI): در این روش با استفاده از امواج مغناطیسی از بافت مغز تصویربرداری می‌شود و عملکرد غده‌ی هیپوتالاموس و هیپوفیز بررسی می‌شود.

درمان دیابت بی مزه

• درصورتی‌که دیابت بی مزه خفیف باشد ممکن است نیازی به درمان نداشته باشید. در این شرایط نوشیدن میزان کافی مایعات از کم آبی جلوگیری می‌کند. مشاوره مرتب با پزشک را در این شرایط فراموش نکنید.
• موارد شدید بیماری با دارو درمان می‌شود. این دارو به تولید وازوپرسین یا استفاده‌ی مؤثرتر از این هورمون کمک می‌کند. داروی دسموپرسین شکل مصنوعی هورمون وازوپرسین است که به صورت خوراکی، تزریقی و اسپری بینی در دسترس است.
• اگر از داروی دسموپرسین استفاده می‌کنید، باید به میزان دریافت مایعات خود توجه کند و از مصرف بیش‌ازحد مایعات خودداری کنید.
• اگر دیابت بی مزه ناشی از مشکلات کلیه باشد، باید مصرف نمک را کاهش دهید و آب کافی بنوشید. داروهایی مثل هیدروکلروتیازید نیز می‌توانند مفید باشند.
• درصورتی‌که دیابت بی مزه ناشی از تومور غدد هیپوتالاموس یا هیپوفیز باشد، با استفاده از جراحی تومور برداشته می‌شود.
• اگر دیابت بی مزه عارضه‌ی مصرف دارو باشد، پزشک داروی شما را تغییر می‌دهد.

روش‌های مختلفی برای کنترل دیابت بی مزه وجود دارند که با توجه به علت ایجاد بیماری تجویز می‌شوند.

توصیه هایی برای افراد مبتلا

همان‌طورکه اشاره کردیم کم‌آبی و عدم تعادل الکترولیت‌ها یکی از عارضه‌های مهم دیابت بی مزه است.:

•  افراد مبتلا به دیابت بی مزه باید نسبت به علائم کم‌آبی حساس و آگاه باشند و همیشه و در همه حال یک بطری آب همراه خود داشته باشید.
• داروهای خود را در سفر، کار یا دانشگاه همراه ببرید.
• یک دستبند یا کارت هشداردهنده همراه خود داشته باشید تا در موارد اورژانسی، کادر درمان در جریان بیماری شما قرار گیرند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

یکی از علائم دیابت بی مزه تشنگی مداوم است. اگر به‌طور مداوم احساس تشنگی می‌کنید با یک پزشک مشورت کنید.

همچنین در صورت بروز علائم زیر با پزشک صحبت کنید:

• دفع بیش‌ازحد ادرار در طول روز (اغلب افراد در طی روز بین ۴ تا ۷ بار دفع ادرار دارند.)
• تکرر ادرار در فواصل کوتاه و مقدار کم
• تعداد دفع ادرار در کودکان بیشتر از بزرگسالان است؛ دفع ادرار بیش از ۱۰ بار در شبانه‌روز در کودکان نیاز به بررسی دارد.

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

کلام آخر دکترساینا

شایع‌ترین علائم دیابت بی مزه شامل افزایش حجم ادرار و احساس تشنگی مدام است. در صورت تجربه‌ی این علائم حتماً با یک پزشک مشورت کنید. به‌خاطر داشته باشید که دیابت بی مزه اغلب قابل درمان نیست؛ بلکه با کمک روش‌های درمانی مختلف، علائم آن کنترل می‌شود.

سؤالات متداول

همراهان مجله سلامت دکترساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سؤالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.   

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری