در سال‌های اخیر استفاده از سونوگرافی سه‌بعدی برای جمع‌کردن یادگاری از دوران بارداری بین خیلی از خانواده‌ها باب شده است. خیلی از خانواده‌ها نیز بدون توجه به اینکه این روش چه آسیب‌های احتمالی برای جنین یا مادر دارد، آن را انجام می‌دهند. در این مقاله قصد داریم درباره مضرات سونوگرافی سه‌بعدی و کاربردهای پزشکی آن صحبت کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- سونوگرافی سه بعدی چیست؟
- کاربرد سونوگرافی سه‌بعدی در بارداری چیست؟
- مزایای سونوگرافی سه‌بعدی
- خطرات و ملاحظات سونوگرافی سه‌بعدی
- نحوه انجام سونوگرافی سه‌بعدی
- تفاوت سونوگرافی سه بعدی با سونوگرافی چهاربعدی
- تفاوت سونوگرافی سه بعدی با سونوگرافی معمولی یا دوبعدی
- مقایسه سونوگرافی بارداری با سایر سونوگرافی‌ها
- تفسیر سونوگرافی سه بعدی
- کلام آخر دکترساینا
سونوگرافی سه بعدی چیست؟
در سونوگرافی سه‌بعدی مانند سایر انواع سونوگرافی از تبدیل امواج صوتی برای نمایش تصویر جنین استفاده می‌شود. فرق این نوع سونوگرافی با سایر انواع، در کیفیت و نوع تصاویر تشکیل‌شده است.
دستگاه سونوگرافی سه‌بعدی، از جنین در چند زاویه مختلف تصویربرداری کرده و بعد آن‌ها را طوری به هم وصل می‌کند که تصویر جنین روی مانیتور، به‌صورت سه‌بعدی، واضح و شبیه به یک عکس واقعی دیده شود. در این تصاویر جزئيات جنین مثل دهان، چشم‌ها، بینی، دست‌ها و پاها واضح است.
کاربرد سونوگرافی سه‌بعدی در بارداری چیست؟
بعضی از خانواده‌ها به دلیل هیجانی که برای دیدن تصویر جنین دارند این سونوگرافی را انجام می‌دهند؛ اما در برخی موارد نیز پزشک برای تشخیص مشکلات جنین این سونوگرافی را درخواست می‌کند.
آیا انجام سونوگرافی سه‌بعدی در بارداری لازم است؟
انجام سونوگرافی سه‌بعدی در بارداری ضروری نیست و در اغلب موارد سونوگرافی‌های دوبعدی کافی‌اند.
چه زمانی پزشک درخواست سونوگرافی سه بعدی را می‌دهد؟
اگر پزشک به وجود مشکل خاصی در فرایند رشد جنین مشکوک باشد، سونوگرافی سه‌بعدی را برای مادر تجویز می‌کند. که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
سونوگرافی سه بعدی چه اطلاعاتی در اختیار پزشک قرار می‌دهد؟
به کمک سونوگرافی سه بعدی جنین، پزشک می‌تواند اندام‌های مختلف بدن جنین را بهتر ببیند و بیماری‌ها و ناهنجاری‌های احتمالی او را تایید کند.
در سونوگرافی سه بعدی چه بیماری‌هایی قابل تشخیص است؟
- شکاف کام: در جنین مبتلا به این بیماری، بافت‌های دو طرف سر در قسمت لب به طور کامل به هم نمی‌رسند و این مسئله باعث ایجاد شکاف در دهان می‌شود.
- بیماری‌های قلبی مادرزادی: به کمک سونوگرافی سه‌بعدی پزشک می‌تواند عملکرد عروق و ساختار کلی قلب جنین را مشاهده کند.
- نقص‌های لوله عصبی: لوله عصبی در روزهای ابتدایی تشکیل جنین ایجاد می‌شود و در نهایت بسته شده و به مغز و نخاع تبدیل می‌شود. اگر لوله عصبی به‌درستی بسته نشود یا خارج از بدن جنین تشکیل شود، بیماری‌های مربوط به نقص لوله عصبی مثل مهره شکاف‌دار و آنانسفالی وجود می‌آید. در سونوگرافی سه‌بعدی می‌توان نحوه تشکیل مغز و نخاع جنین را از زوایای مختلف بررسی کرد.
- مشکلات جفتی: برخی روش‌های سونوگرافی سه‌بعدی می‌توانند به بررسی اندازه، ساختار عروق، محل قرارگیری و جریان خون جفت کمک کنند. به‌خصوص در مواردی که پزشک به چسبندگی جفت (رشد جفت در عمق دیواره رحم) مشکوک باشد، این سونوگرافی مفید است.
- ناهنجاری‌های صورت و جمجمه
- ناهنجاری‌های اسکلتی
سونوگرافی سه‌بعدی جزو معاینه‌های روتین بارداری نیست. درصورتی‌که پزشک به وجود ناهنجاری خاصی در جنین مشکوک باشد، از سونوگرافی سه‌بعدی برای مشاهده دقیق‌تر اندام‌ها استفاده می‌کند.
چه بیماری‌هایی در سونوگرافی سه‌بعدی قابل تشخیص نیستند؟
اگرچه روش‌های سونوگرافی سه‌بعدی دقت بالایی دارند، اما همه ناهنجاری‌های جنین را نمی‌توانند تشخیص بدهند. بسیاری از بیماری‌های جنین بعد از تولد خود را نشان می‌دهند یا اصلاً از طریق تصویربرداری قابل‌تشخیص نیستند. برای مثال می‌توان به بیماری‌های زیر اشاره کرد:
- اختلال‌های پیش‌رونده (دژنرتیو): این بیماری‌ها به‌مرور پیشرفت می‌کنند و قبل از تولد یا حتی هنگام تولد خود را نشان نمی‌دهد؛ مثل دیستروفی عضلانی و سندرم رت (Rett).
- برخی بیماری‌های مغزی و سیستم عصبی: صرع، ناتوانی‌های جسمی و ذهنی، مشکلات گفتاری و حرکتی، برخی مشکلات ژنتیکی مثل «سندرم ایکس شکننده».
- اختلال‌های متابولیکی: این اختلال‌ها به سوخت‌وساز مواد شیمیایی در بدن مربوط هستند و با سونوگرافی سه‌بعدی تشخیص داده نمی‌شوند؛ مثل کم‌کاری تیروئید، بیماری «فنول کتونوری» (PKU) و بیماری «تای – ساکس»
- بیماری‌های مربوط به سیستم حسی (مثل نابینایی و مشکلات شنوایی)
آیا امکان دارد تعیین جنسیت در سونوگرافی سه بعدی اشتباه شود؟
سونوگرافی‌های سه‌بعدی می‌توانند از هفته ۱۶ام بارداری، جنسیت جنین را به‌خوبی تشخیص دهند؛ اما بهتر است بدانید تشخیص درست جنسیت به عوامل مختلفی از جمله موقعیت جنین بستگی دارد. به‌همین‌دلیل ممکن است حتی در سونوگرافی سه‌بعدی هم جنسیت قابل‌تشخیص نباشد یا به‌اشتباه تشخیص داده شود.
مزایای سونوگرافی سه‌بعدی
سونوگرافی سه‌بعدی تصویر بسیار واضح‌تری از جنین به دست می‌دهد.
- هیجان مشاهده تصویر واضح چهره و اندام‌های جنین برای پدر و مادر
- امکان تشخیص بهتر مشکلات جنین
خطرات و ملاحظات سونوگرافی سه‌بعدی
به گفته Verywell Family، اگرچه سونوگرافی به‌عنوان روشی ایمن شناخته می‌شود؛ اما امواج الکترومغناطیسی آن می‌توانند به‌تدریج باعث گرم‌شدن بافت‌ها و ایجاد حباب‌های کوچک در بافت‌ها و مایعات بدن شوند. در سونوگرافی‌های سه‌بعدی که با اهداف تجاری انجام می‌شوند، بازه زمانی سونوگرافی ممکن است به یک ساعت هم برسد. استفاده زیاد از امواج سونوگرافی ممکن است به مادر و جنین او آسیب بزند. به‌همین‌دلیل بهتر است سونوگرافی سه‌بعدی فقط در شرایط ضروری و تحت‌نظر پزشک انجام شود.
عدم وضوح تصاویر به شکلی که انتظار دارید: با اینکه تصاویر سه بعدی جنین جذاب‌اند، اما گاهی واقعیت با آنچه که تبلیغات نشان می‌دهند فاصله دارد. علت هم این است که برای اینکه تصویر سه‌بعدی چهره و اندام‌ها واضح باشد، باید هم جنین در موقعیت خوبی قرار گرفته باشد و هم میزان مایع اطراف او به اندازه کافی باشد. فراهم‌کردن چنین شرایطی اغلب مواقع امکان‌پذیر نیست و ممکن است تکنسین مجبور باشد چند بار سونوگرافی را تکرار کند یا آن را به مدت طولانی انجام دهد تا بتواند تصویر رضایت‌بخشی که ارزش یادگاری را داشته باشد از جنین بگیرد.
احتمال خفیف آسیب به جنین: در سونوگرافی سه‌بعدی هم (مثل بقیه سونوگرافی‌ها) از اشعه استفاده نمی‌شود و انجام آن هیچ خطری برای مادر و جنین ندارد؛ اما توصیه می‌شود انجام آن فقط در صورت لزوم و با صلاحدید پزشک انجام شود. علت این توصیه آن است که امواج صوتی که در سونوگرافی از آن‌ها استفاده می‌شود، انرژی گرمایی تولید می‌کنند که ممکن است به جنین آسیب بزند؛ هرچند احتمال این اتفاق خیلی کم است.
ایجاد نگرانی بی‌مورد: ازاین‌گذشته تصویر جنین در سونوگرافی، در واقعیت گاهی ترسناک یا غیرعادی به نظر می‌رسد (حتی با وجود سالم‌بودن جنین) و این مسئله ممکن است باعث نگرانی بی‌مورد خانواده شود.
پزشکان خانواده‌ها را از انجام سونوگرافی‌های سه‌بعدی و چهاربعدی صرفاً با هدف یادگاری جمع‌کردن منع می‌کنند؛ چرا که گاهی احتمال مشاهده واضح جنین با شمایل زیبایی که خانواده انتظار دارد کم است. در این شرایط ممکن است نیاز به تکرار سونوگرافی یا انجام طولانی‌مدت آن وجود داشته باشد که می‌تواند به جنین آسیب بزند.
نحوه انجام سونوگرافی سه‌بعدی
نحوه انجام سونوگرافی سه‌بعدی تقریباً شبیه سونوگرافی‌های معمولی است.
آمادگی‌های لازم برای انجام سونوگرافی سه‌بعدی
- تاریخ مناسبی را برای انجام سونوگرافی انتخاب کنید (انجام خیلی زودهنگام سونوگرافی سه‌بعدی نتیجه مدنظرتان را نمی‌دهد.)
- سعی کنید ساعتی را برای انجام سونوگرافی سه‌بعدی انتخاب کنید که ممکن است جنین بیدار باشد.
- حداقل از یک هفته قبل مایعات زیاد بنوشید و قندهای طبیعی (مثل موز و توت) مصرف کنید تا مایع اطراف جنین شفاف‌تر شده و تصویر واضح‌تری ایجاد شود.
- روز سونوگرافی لباس سبک و راحت بپوشید.
- حداقل ۴۵ دقیقه تا ۱ ساعت قبل از سونوگرافی، خوراکی بخورید تا جنین فعالیت بیشتری داشته باشد. برای وادارکردن جنین به فعالیت می‌توانید قبل از سونوگرافی قندهای طبیعی (مثل موز و توت) و آب‌میوه‌های طبیعی یا صنعتی مصرف کنید.
قبل از سونوگرافی نوشیدنی‌های گازدار و کافئین‌دار مصرف نکنید؛ زیرا کافئین می‌تواند روی میزان مایعات بدن اثر منفی داشته باشد.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص زنان و زایمان کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص زنان ارتباط آنلاین با متخصص زنانبهترین زمان برای انجام سونوگرافی سه‌بعدی
بهترین زمان انجام سونوگرافی سه‌بعدی بین هفته ۲۴ تا ۳۴ بارداری است. در هفته ۲۴ام، جنین بزرگ‌تر است و به‌همین‌دلیل جزئیات آن واضح‌تر دیده می‌شود. از هفته ۲۸ام به بعد، جنین بیشترین شباهت را به شمایل هنگام تولد خود پیدا می‌کند. در این مقطع از بارداری جنین ممکن است چشم‌هایش را باز کند یا پلک بزند.
سونوگرافی سه‌بعدی بارداری چطور انجام می‌شود؟
برای انجام سونوگرافی سه‌بعدی، باید روی تخت دراز بکشید. تکنسین ژل مخصوص سونوگرافی را روی شکم شما قرار می‌دهد تا امواج صوتی راحت‌تر منتقل شوند. سپس پروب مخصوص را روی شکم حرکت می‌دهد تا تصاویر روی مانیتور ایجاد شوند.
تفاوت سونوگرافی سه بعدی با سونوگرافی چهاربعدی
تصاویر سونوگرافی چهاربعدی دقیقاً شبیه سونوگرافی سه بعدی است، با این تفاوت که تصاویر متحرک‌اند. برای مثال در یک سونوگرافی چهاربعدی می‌توان حرکات جنین مثل بازوبسته‌کردن چشم، خمیازه‌کشیدن یا مکیدن انگشت را مشاهده کرد.
تفاوت سونوگرافی سه بعدی با سونوگرافی معمولی یا دوبعدی
اکثر خانم‌ها حداقل یک بار در زندگی خود سونوگرافی معمولی دوبعدی را تجربه کرده‌اند. در سونوگرافی دوبعدی، تصویر جنین داخل رحم به‌صورت سیاه‌وسفید، تخت و بدون حرکت روی صفحه مانیتور تشکیل می‌شود.
این تصاویر صرفاً شمایل کلی جنین را نمایش می‌دهند و جزئیات آن (مثل دست یا پای جنین) برای افراد عادی بدون توضیح پزشک چندان قابل‌درک نیست.
مقایسه سونوگرافی بارداری با سایر سونوگرافی‌ها
| نوع سونوگرافی | توضیحات | مزایا | محدودیت‌ها |
| سونوگرافی سه‌بعدی | استفاده از تصاویر دوبعدی برای خلق تصویر سه‌بعدی | امکان گرفتن تصاویر شبه‌واقعی از جنین. امکان کمک به شناسایی برخی ناهنجاری‌های جنین، جفت یا رحم | نیازمند تجهیزات خاصگران‌تر از سونوگرافی دوبعدیکیفیت تصویر بسته به موقعیت جنین و اندازه بدن مادر متفاوت است. |
| دوبعدی | سونوگرافی ساده شکم و لگن با استفاده از امواج صوتی | قابل انجام در اغلب مراکزارائه تصاویر از جنین و بافت‌های اطرافامکان ارزیابی رشد جنینامکان شناسایی برخی ناهنجاری‌های جنین، جفت یا رحم | تصاویر دوبعدی است و جزئیات ظاهر جنین را ارائه نمی‌دهد.ممکن است درک چهره جنین برای مادر سخت باشد. |
| چهاربعدی | سونوگرافی سه‌بعدی با اضافه شدن حرکت | مزایای سونوگرافی سه‌بعدی علاوه بر امکان ثبت حرکت جنین.امکان ارتباط گرفتن بهتر والدین با جنین | نیازمند تجهیزات خاصبسته به موقعیت جنین ممکن است کیفیت خوبی نداشته باشد.گران‌تر از سونوگرافی دوبعدیطولانی‌بودن فرآیند که ممکن است آسیب‌زا باشد. |
تفسیر سونوگرافی سه بعدی
بعد از اتمام سونوگرافی، تصاویر جنین به به همراه گزارش پزشکی آن به شما تحویل داده خواهد شد. درصورتی‌که مشکل خاصی وجود داشته باشد پزشک با مشاهده تصاویر و خواندن گزارش، آن را تشخیص می‌دهد.
فراموش نکنید که مراکز غیرمجازی که در آن‌ها سونوگرافی سه‌بعدی بدون نظارت پزشک انجام می‌شود، نمی‌توانند نتیجه سونوگرافی را تفسیر کنند.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
کلام آخر دکترساینا
از جذابیت تکنولوژی سونوگرافی سه‌بعدی در نمایش چهره جنین نمی‌توان به‌سادگی گذشت؛ اما این روش اگر بدون دلیل پزشکی خاصی انجام شود ممکن است به جنین آسیب بزند. در سونوگرافی سه‌بعدی با هدف تجاری، مجبورید مدت طولانی روی تخت سونوگرافی دراز بکشید تا بهترین تصویر از جنین تشکیل شود. اگرچه امواجی که در سونوگرافی استفاده می‌شوند کاملاً بی‌خطرند، اما وقتی به مدت طولانی یا به‌صورت مکرر به کار می‌روند باعث گرم‌شدن بافت‌های بدن جنین و مادر می‌شوند.
| روش سونوگرافی | سه‌بعدی |
| تخصص مربوطه | · رادیولوژیست
· زنان و زایمان |
| علت | · تشخیص جنسیت
· کاربرد تجاری · تشخیص برخی ناهنجاری‌های جنین |
| بیماری‌های قابل‌تشخیص | · شکاف کام
· بیماری‌های قلبی مادرزادی · مهره شکاف‌دار · آنانسفالی · مشکلات جفتی · ناهنجاری‌های صورت و جمجمه · ناهنجاری‌های اسکلتی |
| خطرات | · گرم‌شدن بیش از حد به دلیل انتشار امواج صوتی برای مدت‌زمان طولانی
· آسیب احتمالی به جنین |
| آمادگی‌ها | · پوشیدن لباس راحت و سبک
· انتخاب تاریخ مناسب · انتخاب ساعت مناسب (هنگام بیدار بودن جنین) · نوشیدن مایعات فراوان · خوردن خوراکی و شیرینی‌های طبیعی قبل از سونوگرافی · اجتناب از نوشیدنی‌های کافئین‌دار (مثل نوشابه گازدار) |
| تفاوت با سایر روش‌ها | سونوگرافی دوبعدی: تصویر تخت، سیاه‌وسفید و ناواضح است.
سونوگرافی چهاربعدی: مشابه سه‌بعدی اما متحرک است. |
خیر؛ سونوگرافی سه‌بعدی قادر به نمایش رنگها نیست.
برای تشکیل تصویر، امواج صوتی از طریق آب به جنین میرسند. نوشیدن آب نهتنها مایع آمنیوتیک اطراف جنین را افزایش می‌دهد، بلکه به شفاف‌تر شدن آن و ایجاد تصویر واضح‌تر هم کمک می‌کند.
به کمک سونوگرافی سه‌بعدی می‌توان جنسیت جنین و برخی ناهنجاریها مثل شکاف کام، بیماری‌های قلبی جنین، نقص‌های لوله عصبی، مشکلات صورت و جمجمه، مشکلات جفتی و ناهنجاری‌های اسکلتی را تشخیص داد.
انجام این سونوگرافی محدودیت زمانی ندارد؛ اما بهترین زمان برای مشاهده واضح جنین بین هفته ۲۴ تا ۳۴ است.