اوتیسم (Autism) یا در خود ماندگی نوعی اختلال ذهنی است که با نام اختلال طیف اوتیسم (ASD) شناخته می‌شود. یکی از بارزترین علائم اوتیسم ناتوانی در ارتباط با دنیای اطراف است. علائم اوتیسم معمولا از دوران شیرخوارگی شروع می‌شود و اطرافیان کودک متوجه می‌شوند که رفتار وی عادی نیست. شدت اوتیسم در افراد متفاوت است؛ در برخی خفیف و در برخی شدید است.
خوشبختانه امروزه اطلاعات زیادی درباره بیماری اوتیسم داریم و درمان آن (خصوصاً در موارد خفیف‌تر) به‌سختی گذشته نیست. با هدف افزایش اطلاعات عموم جامعه، دکتر ساینا در این مقاله به‌طور کامل به بیماری اتیسم می‌پردازد. پس با ما همراه باشید تا سفری داشته باشیم به دنیای Autism.
فهرست آنچه می‌خوانید:
اوتیسم چیست؟
اوتیسم وضعیتی پیچیده و شامل مشکلات رفتاری و ارتباطی است. علائم اوتیسم بسیار گسترده‌اند. این اختلال می‌تواند مشکلی کوچک یا ناتوانی جدی باشد که نیاز به مراقب تمام‌وقت در مراکز مخصوص دارد.
افراد مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط با دیگران مشکل دارند. این افراد در درک افکار و احساسات دیگران به مشکل برمی‌خورند؛ بنابراین ابراز وجود از طریق کلمات، حرکات صورت و بدن و لمس برایشان دشوار است. بااینکه افراد مبتلا به اوتیسم در برخی مهارت‌ها اختلال دارند؛ اما ممکن است مهارت‌های دیگر آن‌ها رشد خوبی داشته باشد. برای مثال، شاید یک فرد مبتلا به اوتیسم مشکل ارتباطی داشته باشد، اما در هنر، موسیقی و ریاضیات استعداد برجسته‌ای از خود نشان بدهد یا حافظه‌ی استثنایی داشته باشد و به‌همین‌دلیل، با وجود داشتن علائم اوتیسم، در تست‌های تحلیلی یا حل مسئله نمرات بالایی به‌دست بیاورد.
عدم برقراری تماس چشمی از نخستین نشانه‌های اوتیسم است.
میزان شیوع اوتیسم
پسران سه‌برابر بیشتر از دختران علائم اوتیسم را نشان می‌دهند.[۱] طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی حدود ۱۶۰ میلیون کودک در سرتاسر جهان به یکی از اختلالات طیف اوتیسم دچار هستند.[۲] در ایران، میزان شیوع اختلال طیف اوتیسم در کودکان مدرسه‌ای ۱.۹ درصد گزارش شده است.[۳]
علائم اوتیسم چیست؟
اولین نشانه های اوتیسم ممکن است از بدو تولد به‌صورت عدم برقراری تماس چشمی بروز پیدا کنند. کودکان اوتیستیک ممکن است در بیان احساسات خود یا درک احساسات دیگران مشکل داشته باشند. همین‌طور که بزرگ می‌شوند، ممکن است مشکلاتی را در مهارت‌های گفتاری بروز دهند؛ مثلاً آغاز به صحبت نکنند یا کلمات کمی به کار برند. ازطرفی مهارت‌های گفتاری در برخی کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است با سرعت ناهماهنگی رشد کند؛ مثلاً درباره‌ی موضوع مورد علاقه‌ی خود کلمات بسیاری بلند باشند؛ اما درباره‌ی موضوعات دیگر نتوانند ارتباط برقرار کنند.
همچنین ممکن است در سنین کم خواندن را یاد بگیرند؛ اما معمولاً قادر به فهم آنچه که می‌خوانند نیستند.
اولین نشانه های اوتیسم
- از بدو تولد: در برقراری تماس چشمی مشکل دارد.
- تا ۹ ماهگی: به نام خود واکنش نمی‌دهد.
- تا ۹ ماهگی: احساسات خود (مانند تعجب یا خشم) را با حالت‌های چهره نشان نمی‌دهد.
- تا ۱۲ ماهگی: به بازی‌های ساده‌ی تعاملی مانند دالی موشه واکنش نشان نمی‌دهد.
- تا ۱۲ ماهگی: از حرکات دست مانند دست تکان دادن استفاده نمی‌کند.
- تا ۱۵ ماهگی: علایق خود را با دیگران به اشتراک نمی‌گذارد (مثلاً با نشان دادن اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش.)
- تا ۱۸ ماهگی: به چیزی اشاره نمی‌کند یا وقتی دیگران اشاره می‌کنند نگاه نمی‌کند.
- تا ۲۴ ماهگی: متوجه ناراحتی دیگران نمی‌شود.
- تا ۳۰ سالگی: در بازی‌هایی که نیاز به وانمود کردن دارند شرکت نمی‌کند: مانند خاله‌بازی.
- تا ۶۰ ماهگی: در بازی‌های نوبتی شرکت نمی‌کند.
انجام آزمایش غربالگری اوتیسم در ۱۸ و ۲۴ ماهگی کمک می‌کند تا اوتیسم در سنین پایین شناسایی شود.
شایع‌ترین علائم اوتیسم که معمولاً تا ۵ سالگی خود را نشان می‌دهند
- عدم برقراری تماس چشمی
- انجام اعمال تکراری؛ مانند تکرار یک واژه یا عبارت، حرکات رفت‌وبرگشتی
- حساسیت بالا نسبت به صدا، لمس، مزه یا چیزهایی که برای دیگران عادی است.
- به دیگران نگاه یا گوش نمی‌کنند.
- وقتی به چیزی اشاره می‌کنید به آن نگاه نمی‌کنند.
- دوست ندارند در آغوش گرفته یا نوازش شوند.
- نمی‌توانند صحبت‌ها، اشارات، حالت‌های چهره و لحن صحبت را درست متوجه شوند یا درست به کار ببرند.
- بدون حس و مانند آدم‌آهنی حرف می‌زنند.
- برای هماهنگ شدن با تغییرات روال مشکل دارند.
برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم دچار تشنج نیز می‌شوند. این حالت معمولاً تا پیش از نوجوانی دیده نمی‌شود.
میزان شیوع اوتیسم در پسران سه‌برابر دختران است.
علت بیماری اوتیسم چیست؟
علت دقیق اوتیسم مشخص نیست. شیوع اوتیسم در پسران سه‌برابر بیش از دختران است. این اختلال در تمامی نژادها و قومیت‌ها دیده می‌شود. سبک زندگی، سطح تحصیلات یا درآمد خانواده تأثیری بر احتمال اوتیسم ندارد. احتمالاً مجموعه‌ای از عوامل در بروز اوتیسم نقش دارند. برخی از عوامل خطر احتمالی اوتیسم عبارت‌اند از:
- سابقه‌ی خانوادگی؛ پس احتمالاً ترکیبی از ژن‌ها خطر ابتلا را بالا می‌برند.
- کودکی که از والدین مسن‌تر متولد شده بیشتر در خطر ابتلا است.
- احتمال به دنیا آوردن کودکان اوتیستیک در زنان بارداری که در معرض مواد شیمیایی یا سوءمصرف مواد و الکل هستند یا داروهای ضدصرع مصرف می‌کنند، بیشتر است.
- برخی مشکلات متابولیک مادر مانند دیابت و چاقی مفرط نیز خطر ابتلا را بالا می‌برند.
انواع بیماری اوتیسم
یک سری از اختلالات که قبلاً جدا از هم در نظر گرفته می‌شدند اکنون زیردسته‌ی اختلالات طیف اوتیسم(ASD) طبقه‌بندی می‌شوند.
- اختلال اوتیستیک: این اختلال بیشتر شامل مشکلاتی در تعاملات اجتماعی، گفتگو و بازی با دیگر کودکان است.
- سندرم اسپرگر: این کودکان مشکلی با زبان ندارند؛ اما دارای مشکلات اجتماعی هستند.
- اختلال تجزیه‌ای کودکی: این کودکان حداقل برای دو سال رشد طبیعی دارند؛ سپس برخی مهارت‌های ارتباطی خود را از دست می‌دهند.
- اختلال تکاملی فراگیر: این گروه برخی خصیصه‌های اوتیسم را دارند اما در دسته‌های دیگر جا نمی‌گیرند.
توصیه می‌شود کودکان بین سنین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی آزمایش غربالگری اوتیسم را انجام دهند.
تشخیص اوتیسم
تشخیص اوتیسم کمی دشوار است. پزشک بر روی رفتار و همچنین رشد و توسعه‌ی کودک تمرکز می‌کند. تشخیص اوتیسم در کودکان معمولاً در دو مرحله انجام می‌شود:
- پزشک با غربالگری رشد و توسعه متوجه می‌شود آیا کودک شما از نظر مهارت‌های پایه‌ای رشد مناسبی دارد یا خیر. توصیه می‌شود این غربالگری‌ها در سنین ۹، ۱۸ و ۲۴ ماهگی انجام شوند. کودکان به‌خصوص در غربالگری‌های ۱۸ و ۲۴ ماهگی از نظر اوتیسم بررسی می‌شوند.
- اگر در غربالگری‌ها مشکلی مشاهده شود، پزشک ارزیابی کامل‌تری انجام می‌دهد. ممکن است آزمایش‌های بینایی و شنوایی یا برخی آزمایش‌های ژنتیک تجویز شوند. همچنین ممکن است روانپزشک از کودک شما آزمون مشاهده برنامه‌ریزی‌شده برای تشخیص اوتیسم بگیرد.
توجه: علائم اوتیسم با علائم بیش‌فعالی-نقص توجه شباهت بسیاری دارد و ممکن است گاهی این دو اختلال با هم اشتباه گرفته شوند. برای مطالعه‌ی بیشتر مقاله‌ی بیش فعالی را بخوانید.
درمان اوتیسم
اختلالات طیف اوتیسم قابل معالجه نیست؛ اما راه‌های مختلفی برای کمک به این افراد وجود دارد تا علائم خود را به حداقل برسانند و توانایی‌های خود را گسترش دهند. اثربخشی روش‌ها در افراد متفاوت است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد اگر اختلال طیف اوتیسم زودهنگام و در سنین پیش از مدرسه تشخیص داده و درمان آغاز شود، شانس بهبود شرایط بالاتر می‌رود.
ازآنجایی‌که گاهی تشخیص اوتیسم از ADHD دشوار است؛ مهم است که روند درمان بر اساس نیازهای فرد و نه صرفاً بر اساس تشخیص پزشک باشد.
روش‌های درمان مختلف به این افراد کمک می‌کنند تا روند طبیعی زندگی خود را پی بگیرند. واکنش افراد مختلف به روش‌های درمانی متفاوت است. برخی افراد واکنش خوبی به درمان نشان می‌دهند؛ اما در برخی دیگر درمان چندان مؤثر نیست. روش‌های درمانی عبارت‌اند از:
- رفتاردرمانی
- بازی‌درمانی
- کاردرمانی
- ورزش‌درمانی (فیزیوتراپی)
- گفتاردرمانی
- دارودرمانی
- رژیم‌درمانی
- تمرین مهارت‌های اجتماعی
اوتیسم هیچ الگوی درمانی ثابتی ندارد؛ بلکه برای هر فرد روش درمانی مناسب او انتخاب می‌شود.
کلام آخر دکترساینا
اوتیسم یک وضعیت مادام‌العمر است؛ اما تشخیص آن در سنین پایین نقش مهمی در روند درمان دارد. افرادی که در سنین پایین درمان اوتیسم را دریافت می‌کنند، رشد و توسعه‌ی بهتری نشان می‌دهند. توجه داشته باشید که هیچ روش درمانی ثابت و مشخصی به عنوان بهترین درمان اوتیسم وجود ندارد؛ بلکه برای هر فرد، روش درمانی مناسب همان فرد پیش گرفته می‌شود. روانپزشکان کودک می‌توانند به شما برای تشخیص و درمان اوتیسم کمک کنند. برای صحبت با بهترین روانپزشکان کودک دکترساینا همین حالا اقدام کنید.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری
| نام بیماری | اوتیسم، اختلال طیف اوتیسم، ADS |
| تخصص مربوطه | روانشناسی، روان‌پزشکی، روانشناسی کودک |
| علائم | نقص در مهارت های کلامی، اجتماعی، حرکات تکراری، ناتوانی در برقراری تماس چشمی |
| انواع | اختلال اوتیسم، سندرم آسپرگر، اختلال از هم گیسختگی کودکی، اختلال فراگیر رشد طبقه‌بندی‌نشده (طبق نام‌گذاری قبلی) |
| علت | جهش‌های ژنتیکی، سابقه خانوادگی، سابقه عفونت ویروسی، سندرم X شکننده |
| موارد ریسک بالای ابتلا | سابقه خانوادگی |
| روش‌های تشخیص | غربالگری، آزمایش‌های ژنتیکی، ارزیابی علائم |
| روش‌های درمان | دارویی، CBT، گفتاردرمانی، بازی درمانی، کاردرمانی. در اینجا بیشتر بخوانید |
| داروها | داروهای ضد جنون (ریسپریدون، اریپیرازول) ، داروهای تحریک‌کننده دستگاه عصبی (متیل فنیدیت)، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد تشنج |
| میزان شیوع | ایران: ۷۹ هزار (تا سال ۲۰۱۹)، آمار جهانی: از هر ۱۶۰ کودک یک مبتلا |
سوالات متداول
خیر! مطالعات متعددی درباره‌ی این ادعا انجام شده و هیچ ارتباطی بین واکسیناسیون کودکان و ابتلای آن‌ها به بیماری اوتیسم مشاهده نشده است.
این دو اختلال در برخی علائم مشترک‌اند و ممکن است با هم اشتباه گرفته شوند؛ اما در واقع دو اختلال مجزا هستند. هردو ممکن است مشکل تمرکز داشته باشند و در انجام تکالیف مدرسه یا در برقراری ارتباط به مشکل بخورند. پزشک برای تمایز این دو از هم، کودک را طی یک بازه‌ی زمانی تحت نظر می‌گیرد و علائمش را بررسی می‌کند.
هیچ رژیم غذایی خاصی برای افراد اوتیستیک وجود ندارد؛ بااین‌حال برخی پزشکان توصیه می‌کنند این افراد از مصرف افزودنی‌های مصنوعی و غذاهای حاوی گلوتن پرهیز کنند.
همچنین مصرف غذاهای کامل مانند میوه‌های تازه، گوشت مرغ و ماهی، چربی غیراشباع و آب فراوان می‌تواند مفید باشد.
[۱] Loomes, R., Hull, L., & Mandy, W. (2017). What Is the Male-to-Female Ratio in Autism Spectrum Disorder? A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 56(6), 466–۴۷۴. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2017.03.013
[۲] WHO, Autism spectrum disorders
[۳] Mohammadi, M. R., Zarafshan, H., & Ghasempour, S. (2012). Broader Autism Phenotype in Iranian Parents of Children with Autism Spectrum Disorders vs. Normal Children. Iranian journal of psychiatry, 7(4), 157–۱۶۳.