افسردگی فصلی یکی از انواع افسردگی عودکننده است که در فصول خاصی از سال دیده می‌شود. این بیماری در اغلب افراد در فصل پاییز و زمستان دیده می‌شود؛ اما برخی از افراد نیز به افسردگی فصلی تابستان دچار می‌شوند. در این مقاله به علل و علائم افسردگی فصلی، موارد خطر و راه‌های درمان آن می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- افسردگی فصلی چیست؟
- انواع افسردگی فصلی
- علائم و نشانه‌های افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی
- علت افسردگی فصلی
- چه افرادی در معرض ابتلا به افسردگی فصلی قرار دارند؟
- عوارض افسردگی فصلی
- درمان افسردگی فصلی
- چگونه با افسردگی فصلی مقابله کنیم؟
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- کلام آخر دکترساینا
- سؤالات متداول
- جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری
افسردگی فصلی چیست؟
افسردگی فصلی نوعی افسردگی است که با تغییرات فصل مرتبط است. افسردگی فصلی معمولاً در زمان مشخصی از سال شروع می‌شود و در زمان معین پایان پیدا می‌کند. در اغلب موارد، علائم با شروع فصل پاییز ظاهر می‌شود و تا پایان زمستان ادامه دارد.
البته افسردگی فصلی فقط مختص به فصل سرما نیست و در برخی از افراد در فصل بهار و تابستان رخ می‌دهد.
انواع افسردگی فصلی
افسردگی فصلی همان‌طورکه از نامش مشخص است، به تغییرات خلقوخو ناشی از تغییر فصل گفته می‌شود. در افسردگی فصلی فرد با ورود به فصل جدید دچار برخی علائم مانند کاهش سطح انرژی، اختلال تمرکز، تغییرات اشتها، اختلال خواب و برخی مشکلات دیگر می‌شود.
افسردگی فصلی به دو صورت افسردگی فصلی در فصل گرما (بهار و تابستان) و افسردگی فصلی در فصل سرما (پاییز و زمستان) دیده می‌شود. در قسمت بعدی به علائم هرکدام می‌پردازیم.
علائم و نشانه‌های افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی
در بیشتر موارد افسردگی فصلی در اواخر پاییز و اوایل زمستان ظاهر می‌شود؛ اما همان‌طورکه گفتیم افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی فقط مربوط به فصل سرما نیست و در فصل بهار و تابستان نیز مشاهده می‌شود. علائم افسردگی فصلی طیف گسترده‌ای دارند. علائم کلی این بیماری عبارت‌اند از:
علائم افسردگی فصلی
- احساس غمگینی
- اضطراب
- میل شدید به مصرف کربوهیدرات
- افزایش وزن
- خستگی مفرط
- کمبود انرژی
- احساس ناامیدی و بی‌ارزشی
- تحریک‌پذیری
- مشکل در تمرکز
- احساس سنگینی در دست‌وپا
- بی‌علاقگی به فعالیت‌های روزمره از جمله امتناع از فعالیت‌های اجتماعی
- افزایش ساعات خواب
- افکار خودکشی
درصورت تجربه‌ی علائم افسردگی فصلی، از یک روانشناس کمک بگیرید.
علائم افسردگی فصل زمستان
- خواب زیاد
- تغییر اشتها و به‌خصوص میل شدید به غذاهای با کربوهیدرات بالا
- افزایش وزن
- خستگی و کاهش انرژی
علائم افسردگی فصل تابستان
- بی‌خوابی
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- بی‌قراری و اضطراب
افسردگی فصلی به دو صورت زمستانی و تابستانی دیده می‌شود؛ نوع تابستانی شیوع بالاتری دارد.
علت افسردگی فصلی
علت دقیق افسردگی فصلی به‌درستی مشخص نیست؛ اما کمبود نور خورشید یکی از عواملی است که به نظر می‌رسد در ایجاد افسردگی فصلی نقش دارد. برخی از علل افسردگی فصلی عبارت‌اند از:
- تغییر ساعت بیولوژیک: وقتی فردی کمتر در معرض نور خورشید قرار گیرد، دچار تغییر در ساعت بیولوژیک می‌شود. ساعت بیولوژیک بدن در تنظیم خلقوخو، خواب و هورمون‌ها نقش دارد. تغییر ساعت بیولوژیک ممکن است منجربه نوسان خلقی شود.
- عدم تعادل شیمیایی مغز: مواد شمیایی مغز به نام انتقال‌دهنده‌های عصبی در ارسال پیام‌های عصبی نقش دارند. یکی از این مواد شیمیایی سروتونین نام دارد که به هورمون شادی معروف است. افراد مبتلا به افسردگی فصلی معمولاً سطح سروتونین پایین‌تری دارند.
نور خورشید در تنظیم سروتونین نقش دارد و بنابراین در فصل زمستان که نور خورشید کمتر است، سطح سروتونین کاهش می‌یابد و منجربه تغییرات خلقی می‌شود.
- کمبود ویتامین D: ویتامین دی باعث افزایش سطح سروتونین می‌شود. ازآنجا‌که نورخورشید برای تولید ویتامین دی ضروری است، کمبود نور خورشید در زمستان منجربه کاهش سطح ویتامین دی و درنتیجه کاهش میزان سروتونین می‌شود که بر روی سطح خلقوخو تأثیر منفی دارد.
- افزایش سطح ملاتونین: ملاتونین یک ماده شیمیایی است که بر روی الگوی خواب تأثیر دارد. کمبود نور خورشید در برخی افراد باعث افزایش سطح ملاتونین و درنتیجه احساس تنبلی و خواب آلودگی می‌شود
چه افرادی در معرض ابتلا به افسردگی فصلی قرار دارند؟
اختلال افسردگی فصلی در جوانان و زنان شایع‌تر است. همچنین احتمال ابتلا به افسردگی فصلی در موارد زیر بیشتر است.
- ابتلا به سایر اختلالات خلقی مانند افسردگی اساسی یا اختلال دوقطبی
- سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به افسردگی یا اسکیزوفرنی
- زندگی در مناطق ابری
- زندگی در عرض جغرافیایی بالا و نزدیک به قطب شمال
عدم درمان افسردگی فصلی نیز مانند سایر انواع افسردگی، می‌تواند به مشکلات جدی و حتی خودکشی منجر شود.
عوارض افسردگی فصلی
افسردگی فصلی نیز مانند سایر انواع افسردگی، در صورت عدم درمان می‌تواند با مشکلات و عوارض جدی همراه باشد. عوارض افسردگی فصلی عبارت‌اند از:
- انزوای اجتماعی
- بروز مشکل در مدرسه یا محیط کار
- سوء‌مصرف مواد
- سایر اختلالات روان مانند اختلال اضطراب و اختلال خوردن
- افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی
درمان افسردگی فصلی
خوشبختانه روش‌های درمانی مختلفی برای درمان افسردگی فصلی وجود دارد. دارودرمانی، نوردرمانی و رفتاردرمانی شناختی (CBT). درمان‌گر شما براساس شدت علائم، بهترین روش درمانی را انتخاب می‌کند.
رفتاردرمانی شناختی (CBT)
شیوه‌ی تفکر و رفتار افراد بر احساسات‌شان تأثیر دارد. رفتاردرمانی شناختی بر همین اساس عمل می‌کند. تغییر در نحوه‌ی تفکر درباره‌ی موقعیت‌های مختلف به شما کمک می‌کند احساس بهتری داشته باشید.
جلسات رفتاردرمانی شناختی معمولاً بین چند هفته یا چند ماه طول می‌کشند و اغلب شامل برنامه‌های خودیاری و مراقبت از خود، زوج‌درمانی و گروه درمانی است.
در مقاله‌ی رفتاردرمانی شناختی به‌طور مفصل به این روش درمانی پرداخته‌ایم.
داروهای ضد افسردگی
گاهی اوقات برای کنترل علائم افسردگی داروهای ضدافسردگی تجویز می‌شود. به نظر می‌رسد مصرف داروهای ضدافسردگی قبل از شروع زمستان بیشترین تأثیر را در درمان افسردگی فصلی دارند.
داروهای مهارکننده‌ی بازجذب سروتونین در درمان افسردگی فصلی مؤثرند. این داروها سطح سروتونین مغز را افزایش می‌دهند و باعث بهبود خلق‌و‌خوی بیمار می‌شوند. برای شروع اثرات داروهای ضدافسردگی 4 تا6 هفته زمان لازم است. توجه کنید که مصرف داروهای ضدافسردگی باید با تجویز متخصص و طبق دستور انجام شود.
مصرف داروهای ضدافسردگی ممکن است با برخی عوارض مانند بی‌قراری، لرزش، اضطراب، ناراحتی معده، یبوست یا اسهال همراه باشد. در صورت بروز علائم ناراحت‌کننده حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.
نوردرمانی
برخی افراد مبتلا به افسردگی خلقی معتقدند که نوردرمانی به بهبود علائم آن‌ها کمک می‌کند. بیمار در این روش معمولاً به‌مدت 30 دقیقه تا یک ساعت در معرض جعبه‌ی نور مصنوعی قرار می‌گیرد. این جعبه‌ها نوری تقریباً مشابه نور خورشیدی را در ماه‌های زمستانی در اختیارتان قرار می‌دهند.
نوردرمانی از طریق افزایش هورمون ملاتونین (هورمون خواب) و افزایش سروتونین به بهبود خلقوخو و علائم افسردگی فصلی کمک می‌کند.
چگونه با افسردگی فصلی مقابله کنیم؟
اقدامات زیر به بهبود علائم افسردگی و افزایش کیفیت زندگی شما کمک می‌کنند:
- از نوردرمانی استفاده کنید
- هر روز زمانی را به قدم زدن و بیرون رفتن اختصاص دهید.
- رژیم غذایی سالم و سرشار از مواد معدنی و ویتامین مصرف کنید.
- مصرف مواد قندی و نشاسته‌ای را تا حد امکان کاهش دهید.
- سعی کنید روزانه 30 دقیقه ورزش کنید.
- با دوستان خود در ارتباط باشید و حلقه‌ی اجتماعی خود را تقویت کنید.
- از روانشناس مشاوره بگیرید.
- داروهایی را که پزشک تجویز می‌کند در زمان معین و طبق دستور مصرف کنید.
اگر افکار خودکشی دارید در اسرع وقت با یک روان‌پزشک صحبت کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
طبیعی است که در برخی روزها کمی بی‌حوصله باشیم؛ اما اگر برای چند روز متوالی بی‌حوصله و ناراحت‌اید و انگیزه‌ی کافی برای انجام فعالیت‌های معمول و روزمره‌ی خود ندارید، حتماً از یک روانشناس کمک بگیرید.
درصورتی‌که افسردگی باعث اختلال در خواب، تغییر اشتها، احساس ناامیدی یا افکار خودکشی شده است، در اسرع وقت باید با یک روان‌پزشک صحبت کنید. هرگز افکار خودکشی خود یا دیگران را نادیده نگیرید.
کلام آخر دکترساینا
افسردگی فصلی مانند سایر انواع افسردگی می‌تواند آن‌قدر شدید شود که زندگی روزمره‌ی شما را مختل کند یا حتی منجربه افکار یا اقدام به خودکشی شود. نشانه‌های افسردگی فصلی را جدی بگیرید و درصورت مشاهده‌ی علائم آن در خود یا اطرافیانتان، در اولین فرصت با یک روانشناس صحبت کنید. برای گفتگو با روانشناس روی مشاوره آنلاین روانشناسی کلیک کنید. بهترین روانشناسان در سامانه دکترساینا آماده‌ی ارائه مشاوره به شما هستند.
سؤالات متداول
پیروی از یک رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم، شرکت در فعالیت‌های جمعی و قرار گرفتن در معرض نور در جلوگیری از افسردگی فصلی مؤثر است.
افسردگی فصلی نوعی افسردگی مرتبط با تغییر فصل است و علائم آن تقریبا 4 تا 5 ماه در سال طول میکشد.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روانشناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری
| نام بیماری | افسردگی فصل (Seasonal affective disorder) |
| تخصص مربوطه | روانشناسی، روان‌پزشکی |
| علائم | اختلال خواب، سطح انرژی پایین، تنبلی، تغییر اشتها، اختلال تمرکز، ناامیدی |
| عوارض | انزوا، افت شغلی و تحصیلی، سوء مصرف مواد، اختلال خوردن، افکار خودکشی |
| علت | سابقه خانوادگی، پایین بودن سطح سروتونین، کمبود ویتامین دی، کمبود ملاتونین |
| موارد ریسک بالای ابتلا | مونث بودن، سابقه خانوادگی، اختلال دوقطبی |
| روش‌های تشخیص | معاینه فیزیکی، ارزیابی روانی، تست آزمایشگاهی |
| روش‌های درمان | دارو درمانی، روان درمانی |
| داروها | بوپروپیون |
| میزان شیوع | ۱-۱۰ درصد[2] |
| نرخ مرگ‌ومیر (امیدبه‌زندگی 5 ساله) | – |
| آمار ایران | – |
[1] Roecklein, K. A., & Rohan, K. J. (2005). Seasonal affective disorder: an overview and update. Psychiatry (Edgmont (Pa. : Township)), 2(1), 20–26.
[2] Meesters, Y., & Gordijn, M. C. (2016). Seasonal affective disorder, winter type: current insights and treatment options. Psychology research and behavior management, 9, 317–327. https://doi.org/10.2147/PRBM.S114906