با رسیدن فصل پاییز، تعداد روزهای آفتابی کمتر و طول روز کوتاه‌تر می‌شود. در این شرایط، اینکه بعضی روزها احساس خمودگی یا کسالت کنید غیرطبیعی نیست؛ اما گاهی این اندوه زمستانه، نشانه ابتلا به افسردگی فصلی و مشکلی جدی‌تر از یک کسالت ساده است. جالب است بدانید درحالی‌که خیلی‌ها با افسردگی زمستان دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ گروهی دیگر از افراد با رسیدن فصل گرم سال و افزایش تعداد روزهای آفتابی بی‌حوصله و اندوهگین می‌شوند!
در این مقاله درباره افسردگی فصلی، انواع، علائم و روش‌های تشخیص و درمان آن صحبت می‌کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- افسردگی فصلی چیست؟
- علائم افسردگی فصلی
- علت افسردگی فصلی
- عوامل خطر: چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی فصلی هستند؟
- عوارض افسردگی فصلی
- چه زمانی از روانشناس کمک بگیریم؟
- تشخیص افسردگی فصلی
- روش‌های درمان افسردگی فصلی
- توصیه‌هایی برای افراد مبتلا به افسردگی فصلی
- روش‌های پیشگیری از افسردگی فصلی
- کلام آخر دکترساینا
افسردگی فصلی چیست؟
افسردگی فصلی یکی از انواع افسردگی است که فقط هنگام تغییر فصل به وجود می‌آید. شیوع این نوع افسردگی در فصل پاییز و اوایل زمستان (هم‌زمان با کاهش تعداد روزهای آفتابی) بیشتر است؛ اما ابتلا به آن در بهار و تابستان هم دورازذهن نیست.
طبق آمار حدود ۰/۵ الی ۳ درصد از افراد به افسردگی فصلی مبتلا می‌شوند. شیوع این اختلال در افراد مبتلا به اختلال افسردگی اساسی ۱۰ الی ۲۰ درصد است. (منبع: Medline Plus) ابتلا به افسردگی فصلی بین خانم‌ها شایع‌تر است؛ اما علت این مسئله هنوز برای متخصصان روشن نشده است.
به گفته انجمن روانشناسی آمریکا، اختلال عاطفی فصلی یکی از انواع افسردگی است که با نام‌های SAD، افسردگی فصلی یا افسردگی زمستان نیز شناخته می‌شود. این اختلال در کتابچه تشخیصی اختلال‌های ذهنی (DSM-5) به‌عنوان یکی از انواع افسردگی (اختلال افسردگی اساسی با الگوی فصلی) معرفی شده است.
افراد مبتلا به افسردگی فصلی، علائم و نوسان‌های خقی مشابه با افسردگی را دارند. علائم معمولاُ طی پاییز و زمستان و زمانی که نور خورشید کمتر است ظاهر می‌شوند و با رسیدن بهار بهبود پیدا می‌کنند. افسردگی فصلی فراتر از اندوه زمستانه است. علائم این اختلال ناخوشایند و طاقت‌فرسا هستند و با عملکرد روزمره فرد تداخل دارند. با این حال این اختلال قابل درمان است.
علائم افسردگی فصلی
علائم رایج افسردگی فصلی عبارتند از:
- احساس غم و اندوه در تمام طول روز و تقریباً هر روز
- اضطراب
- میل شدید به کربوهیدرات‌ها
- اضافه‌وزن
- خستگی شدید و افت انرژی
- احساس بی‌ارزشی یا ناامیدی
- کاهش تمرکز
- آشفتگی یا زودرنجی
- احساس سنگینی در بازوها و ساق پا
- ازدست‌دادن علاقه نسبت به فعالیت‌های لذت‌بخش
- کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی
- مشکل خواب (معمولاً پرخوابی)
- فکر کردن به مرگ یا خودکشی
علائم افسردگی فصلی پاییز و زمستان
علائم زیر در افسردگی فصلی پاییزه و زمستانه بیشتر دیده می‌شوند:
- پرخوابی
- تغییر اشتها به‌خصوص میل شدید به غذاهای پرکربوهیدرات
- اضافه‌وزن
- خستگی یا کاهش انرژی
علائم افسردگی فصلی بهار و تابستان
عده خیلی کمی از افراد با رسیدن آخرین روزهای فصل بهار یا اوایل تابستان، دچار افسردگی فصلی می‌شوند. این نوع افسردگی، افسردگی تابستانه نام دارد و با رسیدن فصل پاییز بهبود می‌یابد.
در افسردگی تابستانه علائم زیر شایع‌تر هستند:
- بی‌قراری، آشفتگی و زودرنجی
- اضطراب
- کاهش اشتها و وزن
- رفتارهای خشونت‌آمیز
- مشکل خواب (معمولاً بی‌خوابی)
علائم افسردگی فصلی در اختلال دوقطبی
احتمال ابتلا به افسردگی فصلی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی بالاتر و حدود ۲۵ درصد است. (منبع: Medline Plus) در این افراد، ممکن است فاز شیدایی بیماری هم‌زمان با رسیدن فصل خاصی شروع شود. برای مثال در فصول بهار و تابستان، علائم شیدایی یا نیمه‌شیدایی (نوعی از شیدایی با شدت کمتر)، اضطراب، بی‌قراری و آشفتگی ظاهر می‌شوند. همچنین فاز افسردگی بیماری ممکن است هم‌زمان با فصول پاییز و زمستان شروع شود.
اگر فکر می‌کنید که ممکن است به خودتان آسیب بزنید یا افکار خودکشی دارید، حتماً بلافاصله از طریق یکی از روش‌های زیر کمک بگیرید:
تماس با اورژانس ۱۱۵
تماس با سامانه ره آوا با شماره ۵۴۴۶۷۰۰۰
تماس با اورژانس اجتماعی با شماره ۱۲۳
مراجعه به اورژانس بیمارستان یا مراکز بهداشت
توجه داشته باشید که داشتن افکار یا اقدام به خودکشی یک وضعیت اورژانسی است که سریعاً باید پیگیری شود.
علت افسردگی فصلی
علت دقیق ابتلا به افسردگی فصلی هنوز مشخص نیست. در واقع متخصصان علم روانشناسی معتقد هستند ترکیبی از عوامل مختلف در ابتلا به این بیماری موثر هستند. دلایل احتمالی عبارتند از:
- تغییر ساعت زیستی بدن: ساعت زیستی بدن نقش مهمی در تنظیم خلق‌وخو، خواب و ترشح هورمون‌ها دارد. با تغییر فصل، میزان تابش نور خورشید و طول روز هم عوض می‌شود. تغییر طول روز نیز، نظم ساعت زیستی بدن را به هم می‌زند. در نتیجه این اتفاق، نظم قبلی برنامه‌های روزمره شما و الگوی خواب (ساعت بیدارشدن و خوابیدن) به هم می‌خورد؛ در نتیجه دیگر نمی‌توانید خود را با تغییرات جدید به‌سادگی وفق دهید.
- عدم تعادل مواد شیمیایی مغز: پیام‌رسان‌های عصبی مغز، مواد شیمیایی هستند که پیام‌ها را بین اعصاب ردوبدل می‌کنند. یکی از این پیام‌رسان‌ها، «سروتونین» است که نقش مهمی در احساس شادی دارد. نور خورشید به تنظیم میزان ترشح سروتونین در مغز کمک می‌کند؛ بنابراین با کاهش نور خورشید، ممکن است میزان این ماده در بدن کمتر شود و به ابتلا به افسردگی فصلی دامن بزند.
- کمبود ویتامین دی: ویتامین دی نیز مثل نور آفتاب در تنظیم میزان سروتونین نقش دارد. نور خورشید عنصر ضروری برای تولید ویامین دی به‌صورت طبیعی در بدن است. با کاهش نور خورشید، ویتامین دی بدن هم کمتر می‌شود؛ در نتیجه سروتونین هم کمتر می‌شود و نوسان خلق به وجود می‌آید.
- افزایش ترشح ملاتونین: ملاتونین ماده شیمیایی است که در تنظیم الگوی خواب و خلق‌وخود اثر دارد. کاهش نور خورشید باعث افزایش بیش‌ازحد ملاتونین در برخی افراد و در نتیجه، احساس خمودگی و خواب‌آلودگی می‌شود.
- افکار منفی: افراد مبتلا به افسردگی فصلی، معمولاً افکار منفی همراه با استرس و اضطراب درباره فصل زمستان دارند. البته متخصصان هنوز مطمئن نیستند که این افکار به‌تنهایی در ابتلا به افسردگی فصلی نقش دارند یا خیر.
عوامل خطر: چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی فصلی هستند؟
- سن بین ۱۸ تا ۳۰ سال
- جنسیت زن
- ابتلا به یک اختلال خلقی دیگر مثل اختلال افسردگی اساسی یا اختلال دوقطبی
- ابتلای یکی از بستگان به افسرگی فصلی، انواع دیگر افسردگی یا سایر مشکلات روانی مثل اسکیزوفرنی
- زندگی در مناطق شمالی یا جنوبی خیلی دور از خط استوا
- زندگی در مناطقی که تعداد روزهای ابری آن‌ها در طول سال بیشتر است.
عوارض افسردگی فصلی
- مشکلات خواب (پرخوابی یا کم‌خوابی)
- تغییر اشتها (پرخوری یا کم‌خوری که منجر به ازدست‌دادن یا اضافه کردن وزن می‌شود.)
- ناتوانی در اجرای برنامه‌ریزی‌های روزانه
- ازدست‌دان انگیزه و علاقه نسبت به فعالیت‌های لذت‌بخش
- کاهش انرژی و خستگی مداوم
- انزوا و تنهایی
- کاهش میل جنسی
- دردهای مزمن
- کاهش قدرت ایمنی بدن و افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌ها
- خودکشی یا آسیب‌زدن به خود
- اعتیاد به الکل و مواد مخدر برای کاهش علائم
- افت تحصیلی
- پرخاشگری
- بی‌قراری
چه زمانی از روانشناس کمک بگیریم؟
اگر:
- هم‌زمان با شروع فصل جدید دچار علائم افسردگی می‌شوید.
- علائم انواع دیگر افسردگی یا اختلال خلقی دیگرتان با تغییر فصل، تغییر می‌کنند.
- علائم افسردگی یا اختلال خلقی دیگری را در خود مشاهده می‌کنید.
با روانشناس درباره علائم خود صحبت کنید. در این شرایط، سعی نکنید مشکلتان را خودتان تشخیص دهید یا خوددرمانی کنید؛ چرا که ممکن است اختلال خلقی زمینه‌ای دیگری باعث افسردگی فصلی شده باشد.
تشخیص افسردگی فصلی
روانشناس برای تشخیص افسردگی از مصاحبه و پرسش درباره علائم شما کمک می‌گیرد. همچنین ممکن است از آزمون‌های روانشناسی افسردگی نیز برای تشخیص بهتر مشکل استفاده کند.
اگرچه برای تشخیص افسردگی فصلی آزمایش خاصی وجود ندارد؛ اما ممکن است پزشک برایتان آزمایش خون نیز تجویز کند. این آزمایش‌ها برای رد احتمال ابتلا به بیماری‌های دیگر هستند؛ چرا که برخی مشکلات زمینه‌ای (مثلاً اختلال تیروئید یا کمبود ویتامین دی) هم باعث افسردگی می‌شوند.
تفاوت افسردگی فصلی با سایر انواع افسردگی
انجمن روانشناسی آمریکا، افسردگی فصلی را به‌عنوان یک نوع اختلال افسردگی اساسی، ولی با الگوی فصلی طبقه‌بندی کرده است. علائم افسردگی فصلی و سایر انواع افسردگی مشابه است؛ اما زمان ظاهرشدن آن‌ها در فصول خاصی از سال (معمولاً پاییز و زمستان) است.
تشخیص افسردگی فصلی و تفکیک آن از سایر انواع افسردگی، باتوجه به موارد زیر انجام می‌شود:
- تغییر شدت علائم با ورود به فصل جدید
- داشتن علائم افسردگی در فصول خاصی از سال برای حداقل دو سال متوالی
- ابتلا به دوره‌های افسردگی با تعداد بیشتر در یک فصل خاص نسبت به سایر فصول
روش‌های درمان افسردگی فصلی
گزینه‌های درمانی مختلفی برای افسردگی فصلی وجود دارند. متخصص روانپزشک یا روانشناس بسته به شدت علائم شما ممکن است یک یا چند تا از این موارد را تجویز کند.
درمان دارویی افسردگی فصلی
در برخی موارد، پزشک مصرف دارو را برای درمان افسردگی فصلی توصیه می‌کند. داروهای گروه «مهارکننده‌های بازجذب سروتونین» (SSRI مخفف Serotonin Reuptake Inhibitors) به بدن کمک می‌کنند تا از سروتونین مغز حداکثر بهره را ببرند. این داروها با تنظیم سروتونین، خلق‌وخوی شما را بهبود می‌دهند.
از جمله انواع داروهای ضدافسردگی SSRI عبارتند از:
- فلوکستین
- اس سیتالوپرام
- پاروکستین
- سرترالین
- سیتالوپرام
قرص ضد افسردگی «بوپروپیون» نیز در پیشگیری از افسردگی فصلی موثر است.
نوردرمانی
در نوردرمانی از لامپ‌های مخصوصی برای درمان افسردگی فصلی استفاده می‌شود. این لامپ‌هانور سفید فلورسنت دارند و روی آن‌ها با صفحه پلاستیکی برای مسدودکردن اشعه مضر ماورابنفش پوشیده شده است. نور این لامپ‌ها حدود ۲۰ برابر روشن‌تر از نور عادی محیط خانه (حدود ۱۰ هزار لوکس) است.
خیلی از متخصصان توصیه می‌کنند از این لامپ‌ها در طول زمستان، هر روز صبح و به مدت ۱۵ الی ۳۰ دقیقه استفاده کنید. نتایج مثبت نوردرمانی طی دو الی چهار روز قابل‌مشاهده هستند. رسیدن به حداکثر نتایج مثبت حدود ۲ هفته طول می‌کشد.
خستگی، سردرد، بی‌خوابی، بی‌قراری و خستگی چشم از جمله عوارض نوردرمانی هستند. افراد مبتلا به دیابت، رتینوپاتی دیابتی (عارضه شبکیه چشم) و اختلال دوقطبی و افرادی که داروهای آنتی‌بیوتیک یا ضدالتهاب مصرف می‌کنند، نباید بدون مشورت با متخصص از نوردرمانی استفاده کنند.
رواندرمانی شناختی (CBT)
رواندرمانی شناختی رفتاری (CBT مخفف Cognitive Behavioral Treatment) یکی از موثرترین روش‌های درمان افسردگی فصلی است. پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که اثربخشی این روش از هر رویکرد رواندرمانی دیگری پایدارتر است.
در این روش، متخصص به شما کمک می‌کند تا افکار منفی خود را بشناسید و آن‌ها را با افکار مثبت جایگزین کنید. همچنین به شما کمک می‌کند فعالیت‌های لذت‌بخشی را در خارج یا داخل خانه پیدا کنید. انجام این فعالیت‌های مثبت به شما در کنترل علائم افسردگی فصلی کمک می‌کند.
توصیه‌هایی برای افراد مبتلا به افسردگی فصلی
- احساسات و افکار خود را در یک دفترچه بنویسید. با این کار می‌توانید عواملی را که باعث تشدید علائم یا بهبود آن‌ها می‌شوند، بهتر بشناسید.
- در صورت امکان فعالیت‌های استرس‌زا در به زمان دیگری موکول کنید.
- برای تفریح و اوقات فراغت خود برنامه‌ریزی کنید.
- در جلسات درمانی خود به‌صورت منظم حضور داشته باشید.
- به اندازه کافی بخوابید. ساعت خوابیدن و بیدارشدن مشخصی داشته باشید.
- استرس خود را مدیریت کنید. یوگا، مدیتیشن، مایندفولنس، ماساژدرمانی، مطالعه کتاب و برنامه‌ریزی به کنترل استرس کمک می‌کنند.
- از اجتماع کناره‌گیری نکنید.
- برای ازبین‌بردن علائم، به الکل، سیگار و مواد مخدر پناه نبرید و از روانشناس کمک بگیرید.
روش‌های پیشگیری از افسردگی فصلی
اگر متخصص تشخیص داده است که به افسردگی فصلی مبتلا هستید، می‌توانید با رعایت نکات زیر علائم آن را مدیریت کنید و حتی از بازگشت آن در آینده پیشگیری کنید.
- نوردرمانی در آغاز فصل پاییز و قبل از شروع علائم
- بیرون‌رفتن از خانه در طول روز، حتی در روزهای ابری
- مصرف غذاهایی که ارزش غذایی بالایی دارند (میوه، سبزی و کربوهیدرات‌های پیچیده) و پرهیز از مواد غذایی فراوری‌شده، فست‌فود و غذاهای سرشار از قند و کربوهیدرات
- ورزش کردن حداقل ۳ بار در هفته، هر بار به مدت ۳۰ دقیقه
- گذراندن وقت با دوستان و شرکت در دورهمی‌ها و فعالیت‌های اجتماعی
- شرکت در جلسات مشاوره روانشناسی
- مصرف داروهای ضدافسردگی (در موارد ابتلای شدید یا مواردی که سایر درمان‌ها موثر نباشند. همچنین در برخی موارد، مصرف قرص قبل از شروع علائم، به پیشگیری از افسردگی فصلی کمک می‌کند.)
- مصرف مکمل ویتامین دی و ب (در صورت کمبود)
کلام آخر دکترساینا
اختلال افسردگی فصلی بیشتر در فصول سرد و کم‌نور سال ایجاد می‌شود؛ اما عده معدودی از افراد در فصول گرم و آفتابی (بهار و تابستان) به افسردگی فصلی مبتلا می‌شوند. این نوع افسردگی معمولاً موقتی است و با گذشتن از آن فصل خاص، بهبود پیدا می کند. با اینحال ممکن است افسردگی فصلی بخشی از یک اختلال روانی زمینه‌ای مثل افسردگی اساسی یا اختلال دوقطبی نیز باشد.
رواندرمانی شناختی رفتاری، نوردرمانی و داروهای ضدافسردگی، در کنار روش‌های خودمراقبتی تاثیر فوق‌العاده‌ای در درمان افسردگی فصلی دارند.
| نام بیماری | افسردگی فصلی |
| تخصص مربوطه | روانشناسی – روانپزشکی |
| علائم | احساس غم و اندوه در تمام طول روز و تقریباً هر روز
|
| عوارض |
|
| علت |
|
| موارد ریسک بالای ابتلا |
|
| روش‌های تشخیص |
|
| روش‌های درمان |
|
| داروها |
|
| میزان شیوع | ۰/۵ الی ۳ درصد |
علائم افسردگی فصلی ۴ الی ۵ ماه در سال طول می‌کشند.