شقاق یا فیشر مقعدی:  علائم، درمان و پیشگیری

شقاق مقعدی یک ترک یا شکاف در بافت پوشاننده کانال مقعدی است. در این شرایط، یک ضربه یا فشار به مقعد باعث پارگی بافت داخلی و در نتیجه خونریزی و درد می‌شود. در این مقاله به علائم شقاق مقعدی، درمان و پیشگیری از آن می‌پردازیم.

فیشر یا شقاق مقعدی چیست؟

فیشر یا شقاق مقعدی، یک پارگی کوچک در بافت پوشاننده مقعد است. ترک روی پوست باعث می‌شود حین و بعد از اجابت مزاج، دچار درد شدید و خونریزی (خون روشن) شوید. گاهی اوقات ممکن است شقاق به قدری عمیق باشد که بافت عضلانی زیر آن نیز نمایان شود.

شقاق مقعدی چقدر شایع است؟

شقاق مقعدی بسیار شایع است، به‌ویژه در شیرخواران و زنان باردار. حدود نیمی از افراد مبتلا به شقاق مقعدی، قبل از ۴۰ سالگی به آن مبتلا می‌شوند.

انواع شقاق مقعدی کدامند؟

شقاق مقعدی به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود:

• شقاق حاد: نوع حاد به انواعی گفته می‌شود که کمتر از ۸ هفته طول بکشد. 
• شقاق مزمن: شقاق‌هایی که بیشتر از ۸ هفته طول بکشد در دسته شقاق‌های مزمن قرار می‌گیرد.

نشانه و علائم شقاق مقعدی چیست؟

شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• درد شدید هنگام دفع مدفوع
• سوزش یا خارش همراه با دفع مدفوع
• دیدن خون تازه و قرمز هنگام دفع، روی مدفوع یا روی دستمال توالت هنگام خشک کردن
• پارگی قابل مشاهده اطراف مقعد 

برخی از افراد ممکن است این موارد را نیز داشته باشند:

• اسپاسم عضلات مقعد
• یک برآمدگی روی پوست نزدیک پارگی

شقاق مقعدی چه حسی دارد؟

بیشتر افرادی که شقاق مقعدی دارند (نه همه) احساس درد می‌کنند. این درد معمولاً هنگام دفع مدفوع وجود دارد، اما ممکن است تا چند دقیقه یا چند ساعت پس از آن نیز ادامه داشته باشد. این افراد درد شقاق را به صورت یک درد تیز، با احساس بریدگی، پارگی یا سوزش توصیف می‌کنند. در برخی افراد این درد به باسن، بالای ران یا پایین کمر تیر می‌کشد. 

تفاوت شقاق با بواسیر چیست؟

بواسیر یا هموروئید و شقاق علائم و علل مشابهی دارند و ممکن است با هم اشتباه گرفته شوند. هر دو ممکن است زمانی اتفاق بیفتند که برای دفع مدفوع زور می‌زنید و هر دو باعث خونریزی، درد و خارش مقعد می‌شوند.

درست است که بواسیر شایع‌تر است اما در بیشتر موارد علت درد مقعد، شقاق مقعد است. بواسیر همیشه باعث درد نمی‌شود؛ اما ۹۰% شقاق‌ها باعث درد مقعد می‌شوند. بااین‌حال، درد ناشی از شقاق معمولاً به صورت دوره‌ای اتفاق می‌افتد، درحالی‌که درد بواسیر می‌تواند مداوم باشد.

علت شقاق مقعدی

ضربه و فشار (مانند کشش و زور زدن) باعث پارگی پوشش مقعد می‌شود. اما شرایطی که از قبل وجود دارد نیز می‌تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد. این مسئله مربوط به آناتومی مقعد (چند سانتی‌متر آخر روده بزرگ) است.

در انتهای مقعد، جایی که مقعد به بیرون باز می‌شود، پوست بیشتر شبیه پوست بیرونی بدن شما است. اما در قسمت فوقانی، جایی که معمولاً شقاق ایجاد می‌شود، مقعد با همان مخاط نرم بقیه قسمت‌های روده بزرگ پوشیده شده است.

این پوشش مخاطی نازک‌تر و ظریف‌تر از پوست معمولی است و باعث می‌شود پاره شدن آن آسان‌تر باشد. این امر به ویژه در مورد بچه‌هایی که اغلب دچار شقاق مقعدی می‌شوند صادق است. این بافت همچنین ممکن است در اثر آسیب یا بیماری ملتهب شود. التهاب طولانی مدت (مزمن) می‌تواند بافت‌ها را ضعیف کند.

دو عضله حلقه‌ای (اسفنکترهای مقعدی) مقعد شما را احاطه کرده و به کنترل حرکات روده شما کمک می‌کنند. اگر این ماهیچه‌ها خیلی سفت باشند، می‌توانند به پوشش مقعدی تنش وارد کرده و پارگی آن را آسان‌تر کنند و حتی جریان خون را به بافت‌ها کاهش دهند.

علل اولیه شقاق مقعدی عبارتند از:

• یبوست مزمن و زور زدن برای دفع مدفوع
• سندرم دفع سخت مدفوع (Obstructed defecation syndrome)
• دیس‌شزی یا دفع دردناک نوزادی
• اسهال مزمن
• زایمان
• رابطه جنسی مقعدی

سایر شرایط زمینه‌ساز عبارتند از:

• جراحی قبلی
• عفونت‌های مقاربتی (STIs)
• بیماری التهابی روده (IBD)
• سرطان مقعد
• سل (TB)
• دیاپر راش (ادرار سوختگی نوزادان)

عوامل خطر شقاق مقعدی

عواملی که ممکن است خطر ایجاد شقاق مقعدی را افزایش دهند عبارتند از:

• یبوست: زور زدن هنگام اجابت مزاجو دفع مدفوع سفت، خطر پارگی و ایجاد شقاق را افزایش می‌دهد.
• زایمان: شقاق مقعدی در زنان پس از زایمان بیشتر است.
• بیماری کرون: این بیماری التهابی روده، باعث التهاب مزمن بافت روده می‌شود. این اتفاق ممکن است پوشش کانال مقعد را در برابر پارگی آسیب‌پذیرتر کند.
• سن: شقاق مقعدی در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما در شیرخواران و میانسالان شایع‌تر است.

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

اگر حین دفع مدفوع درد دارید یا بعد از دفع مدفوع متوجه خون روی مدفوع یا دستمال توالت شدید، به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص شقاق مقعدی

احتمالاً پزشک شرح‌حالی از سابقه پزشکی شما می‌گیرد و یک معاینه فیزیکی شامل مشاهده و بررسی ناحیه مقعد، انجام می‌دهد؛ بیشتر اوقات، پارگی قابل مشاهده است. معمولاً تنها انجام همین معاینه برای تشخیص شقاق مقعد کافی است.

شقاقی که اخیراً ایجاد شده باشد، شبیه یک پارگی تازه مانند محل بریدگی با کاغذ است. شقاق مزمن احتمالاً پارگی عمیق‌تری دارد. همچنین ممکن است به سمت داخل یا خارج به شکل گوشت اضافه رشد داشته باشد.

محل شقاق می‌تواند سرنخ‌هایی برای تشخیص علت آن به دست بدهد. شقاقی که در طرفین سوراخ خروجی مقعد ایجاد می‌شود (به جای پشت و جلو)، احتمالاً علامت اختلال دیگری مانند بیماری کرون است. پزشک ممکن است بررسی‌های بیشتری درخواست کند تا متوجه شود شما بیماری زمینه‌ای دیگری دارید یا خیر. این بررسی‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

۱. آنوسکوپی

آنوسکوپ یک دستگاه لوله‌ای شکل است که وارد مقعد می‌شود تا به پزشک کمک کند مقعد و راست‌روده را ببیند. در این روش تنها بخش مقعد و ناحیه انتهایی راست‌روده یا رکتوم دیده می‌شود.

۲. سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر

پزشک یک لوله نازک و منعطف به همراه یک دوربین کوچک را وارد بخش پایینی روده بزرگ می‌کند. سیگموئیدوسکوپی در مقایسه با کولونوسکوپی روش ساده‌تر و کمتر تهاجمی است که در آن تنها بخش انتهایی کولون بررسی می‌شود. این آزمایش ممکن است در صورتی انجام شود که شما کمتر از ۴۵ سال داشته و هیچ عامل خطری برای بیماری‌های روده یا سرطان روده ندارید.

۳. کولونوسکوپی

این آزمایش شامل وارد کردن یک لوله انعطاف پذیر درون راست‌روده شما برای بررسی کل روده بزرگ است. کولونوسکوپی ممکن است در موارد زیر انجام شود:

• سن بالای ۴۵ 
• داشتن عوامل خطر سرطان روده بزرگ
• داشتن علائم بیماری‌های دیگر
• داشتن علائم دیگری مانند درد شکم یا اسهال

رو‌ش‌های درمان شقاق مقعدی

وقتی شقاق شما مزمن باشد (بیش از ۸ هفته طول بکشد)، درمان‌ها بر شل کردن عضلات اسفنکتر مقعدی که کانال مقعدی شما را احاطه کرده‌اند تمرکز می‌کنند. درمان باید شرایطی را فراهم کند که به پارگی فرصت بسته شدن داده و به بازگرداندن جریان خون به بافت‌ها کمک کند. در ادامه شما را با انواع روش‌های درمانی آشنا خواهیم کرد:

۱. دارو درمانی

داروهایی که برای درمان شقاق مقعدی استفاده می‌شوند شامل موارد زیر هستند:

• پماد نیتروگلیسرین: نیتروگلیسرین دارویی است که عروق خونی را گشاد می‌کند. وقتی به عنوان کرم استفاده می‌شود، جریان خون را بازیابی کرده و باعث شل شدن عضلات اسفنکتر مقعد می‌شود. بااین‌حال، این دارو ممکن است باعث ایجاد سردرد شود و برخی افراد به همین دلیل مجبور به قطع مصرف آن می‌شوند.
• مسدودکننده‌های کانال کلسیم: مانند دیلتیازم و نیفدیپین، یک راه جایگزین برای گشاد کردن عروق و شل کردن عضلات کانال مقعدی هستند. اگر نیتروگلیسرین برای شما مناسب نبود، این داروها احتمالاً مفید هستند.
• بی حس‌کننده موضعی: اگر هنگام دفع مدفوع درد شدیدی داشته باشید، پزشک ممکن است این گزینه را پیشنهاد کند. ماده بی‌حس‌کننده (لیدوکائین) به صورت ژل یا پماد مصرف شده و ناحیه را بی‌حس می‌کند. این داروها به بهبود شقاق کمک نمی‌کنند، اما می‌توانند درد را کاهش دهند. همچنین ممکن است باعث سوزش یا کمی تورم شوند.
• ملین‌های حجم‌دهنده: لزوماً هر کسی که یبوست دارد نیاز به مصرف دارو برای آن نخواهد داشت. اما درصورتی‌که مدفوع سفتی دارید که باعث وارد کردن فشار بیشتر بر شقاق مقعدی شما می‌شود، داروها می‌توانند کمک‌کننده باشند. ملین‌های حجم‌دهنده مانند پسیلیوم، آب را به درون روده شما هدایت کرده و به نرم شدن مدفوع کمک می‌کنند.

۲. جراحی

اگر شقاق مقعدی شما با دارو بهبود نیابد، یا پس از بهبودی عود کند، ممکن است نیاز به یک مداخله پزشکی برای پایان دادن به این چرخه داشته باشید. نتایج داروها برای درمان شقاق مزمن متفاوت است، اما اگر کار به جراحی برسد، احتمال موفقیت آن حدود ۹۰% است.

به روش جراحی مورد استفاده، اسفنکتروتومی داخلی می‌گویند. هنگامی که تحت بیهوشی هستید، جراح کولورکتال (فوق تخصص جراحی روده) یک برش کوچک در عضله اسفنکتر مقعد شما ایجاد می‌کند تا تنش آن برای همیشه آزاد شود. پس از اتمام بیهوشی، می‌توانید همان روز به خانه بروید.

درد ناشی از این جراحی معمولاً خفیف و کمتر از خود شقاق است. پس از جراحی ممکن است موقتاً دچار بی‌اختیاری در دفع گاز، نشت مدفوع یا عفونت شوید. اما در بیشتر موارد، بهبودی کامل شقاق در عرض ۸ هفته پس از جراحی صورت می‌گیرد.

۳. تزریق بوتاکس

به عنوان آخرین راه حل، تزریق بوتاکس به عضله اسفنکتر مقعدی می‌تواند به شل شدن آن کمک کند. بوتاکس شل‌کننده عضلات است. اثر آن حدود سه ماه باقی می‌ماند و به شقاق شما زمان می‌دهد تا بهبود یابد.

۴. لیزر درمانی

جراحی شقاق مقعدی با لیزر، دوران نقاهت کوتاه‌تری نسبت به روش جراحی سنتی داشته و کمتر تهاجمی است. پس از جراحی شقاق مقعدی با لیزر که اسفنکتروتومی داخلی جانبی نام دارد، ممکن است ۱ تا ۲ هفته طول بکشد تا بهبودی کامل پیدا کنید. اما می‌توانید ظرف یک هفته پس از جراحی به روال عادی خود بازگردید. این بهترین و مؤثرترین روش برای درمان شقاق مقعدی در مدت زمان کوتاه است.

۵. درمان خانگی

برخی تغییرات در سبک زندگی شما ممکن است به تسکین درد، بهبود و پیشگیری از عود شقاق مقعدی کمک کند. این تغییرات شامل موارد زیر است:

• افزودن فیبر به رژیم غذایی: خوردن روزانه حدود ۲۵ تا ۳۵ گرم فیبر می‌تواند به نرم شدن مدفوع و بهبود شقاق کمک کند. مواد غذایی غنی از فیبر شامل میوه‌ها، سبزیجات، آجیل و غلات کامل هستند. همچنین می‌توانید از مکمل فیبر استفاده کنید. افزودن فیبر به رژیم غذایی ممکن است باعث نفخ شود، بنابراین مصرف خود را به تدریج افزایش دهید.
• نوشیدن مایعات کافی: نوشیدن مایعات می‌تواند از یبوست جلوگیری کند.
• زور نزدن هنگام دفع مدفوع: زور زدن باعث ایجاد فشار می‌شود که این فشار می‌تواند پارگی در حال بهبودی را باز کرده یا باعث پارگی جدید شود.
• نشستن در تشت آب گرم: نشستن در تشت آب گرم به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه چند بار در روز می‌تواند پوست ناحیه مقعد را تسکین داده و به شل شدن عضلات و آرام شدن آن کمک کند. در صورت امکان، بعد از دفع مدفوع در یک تشت آب گرم بنشینید.

اگر نوزاد شیرخوار شما شقاق مقعدی دارد، پوشک او را مرتب عوض کرده و به آرامی آن ناحیه را بشویید. همچنین، حتماً این مشکل را با پزشک فرزندتان در میان بگذارید.

آیا شقاق مقعدی خود به خود از بین می‌رود؟

در بیشتر موارد، بله؛ این موارد، شقاق مقعدی حاد (موقت) هستند. در این مواقع ممکن است به هیچ درمانی به جز خودمراقبتی نیاز نداشته باشید، یا تنها به یک داروی موضعی مانند لیدوکائین برای تسکین موقت درد احتیاج پیدا کنید. اما اگر شقاق پس از چند هفته بهبود نیابد، نیاز به درمان دارید.

درمان شقاق مقعد معمولا چقدر طول می‌کشد؟

بیشتر شقاق‌های مقعدی در عرض چند روز تا چند هفته بهبود می‌یابند. شقاق مزمن مقعد بیش از هشت هفته طول می‌کشد. اگر در حال درمان شقاق مزمن مقعدی هستید، ممکن است ۶ تا ۱۲ هفته دیگر طول بکشد تا درمان اثر کند و شقاق بهبود یابد.

بیشتر شقاق‌های مقعدی خودبه‌خود بهبود می‌یابند، اما برخی نیز مزمن شده و نیاز به درمان پیدا می‌کنند. درمان‌های موجود شامل درمان دارویی، جراحی، تزریق بوتاکس، جراحی با لیزر و درمان خانگی است.

عوارض شقاق مقعدی

بسیاری از شقاق‌های مقعدی خودبه‌خود در عرض چند هفته بهبود می‌یابند، اما در صورت عدم بهبودی ممکن است عوارضی ایجاد کنند که به این موارد، شقاق مزمن مقعد می‌گویند. شقاق مزمن به جای بهبودی، در یک چرخه معیوب باعث بدتر شدن خودش می‌شود و یک زخم پایدار به جا می‌گذارد.

درد و انقباض عضلانی می‌تواند باعث سفت شدن عضلات مقعد و اسپاسم شود. تنش عضلانی و اسپاسم مقعد، شقاق را از هم باز کرده و جریان خون را به بافت ها کاهش می‌دهد. این باعث سخت‌تر شدن بهبودی، دردناک‌تر شدن مقعد و تنش بیشتر می‌شود.

اگر شقاق مقعدی به مدت طولانی بدون بهبودی باقی بماند، ممکن است منجر به عوارض بیشتری شود، مانند:

• فشردگی و تجمع مدفوع
• تنگی مقعد (باریک شدن کانال مقعدی که می تواند دفع مدفوع را سخت‌تر کند.)
• فیستول مقعدی

آیا شقاق مقعدی می‌تواند منجر به سرطان روده بزرگ شود؟

شقاق مقعدی نه خطر سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهد و نه باعث آن می‌شود. بااین‌حال، ممکن است علائم مشابه با علائم شقاق در شرایط جدی‌تری مانند سرطان روده بزرگ نیز وجود داشته باشد. حتی زمانی که شقاق به طور کامل بهبود یافته است، جراح کولورکتال ممکن است آزمایش‌های دیگری از جمله کولونوسکوپی را برای رد سایر علل خونریزی مقعدی درخواست کند.

زندگی با شقاق مقعدی

اگر شقاق مقعدی دارید، برای جلوگیری از بدتر شدن آن و جلوگیری از عود، اقدامات احتیاطی زیر را انجام دهید:

• تمام داروها را طبق دستور مصرف کنید.
• مقدار توصیه شده فیبر را در رژیم غذایی خود بگنجانید. تلاش کنید هیچ‌گاه یبوست یا مدفوع سفت نداشته باشید.
• آب کافی بنوشید تا به خوبی هیدراته بمانید.
• یک عادت معمول برای اجابت مزاج خود حفظ کنید. از پزشک خود در مورد آنچه برای شما مناسب است، بپرسید.
• تا زمانی که شقاق مقعدی دارید از مصرف غذاهای تند پرهیز کنید، زیرا ممکن است علائم را بدتر کنند.

پیشگیری از شقاق مقعدی

شما همیشه نمی‌توانید از شقاق مقعدی پیشگیری کنید، اما می‌توانید با انجام اقدامات پیشگیرانه زیر خطر ابتلا به آن را کاهش دهید:

• خشک نگه داشتن ناحیه مقعد
• تمیز کردن مقعد با صابون ملایم و آب گرم
• نوشیدن مایعات زیاد، خوردن غذاهای فیبردار و ورزش منظم برای جلوگیری از یبوست
• درمان فوری اسهال
• عوض کردن مکرر پوشک شیرخواران

کلام آخر دکترساینا

فیشر یا شقاق مقعدی رایج است ولی خطرناک نیست؛ هرچند می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد. بیشتر شقاق‌های مقعدی طی چند روز یا چند هفته خودبه‌خود و با انجام اقدامات خودمراقبتی بهبود می‌یابند. برخی دیگر ممکن است روند بهبودی پیچیده‌تری داشته و مزمن شوند که در این صورت نیاز به درمان دارند. برای تشخیص، درمان و تسکین علائم ناشی از شقاق با پزشک مشورت کنید.

سوالات متداول