وسواس، وسواس فکری و وسواس فکری عملی چه تفاوت‌هایی باهم دارند؟

وسواس، وسواس فکری، وسواس فکری عملی (OCD) یا اختلال شخصیت وسواسی؟ آیا با این واژگان آشنا هستید؟

بین هرکدام از این واژه‌ها تفاوت‌هایی وجود دارد، اما آنچه در تمام این واژگان مشترک است تجربه ناخوشایند «وسواس» است. برای خیلی‌ها وسواس فقط یک فکر ناخواسته و آزاردهنده است که دیر یا زود از ذهن بیرون می‌رود؛ اما وسواس زندگی برخی دیگر را به جهنم بدل کرده!

 

نگاهی به آمار مبتلایان به اختلال وسواس در کشور

 طبق آخرین آمار اعلام‌شده‌ی پیمایش ملی سلامت روان، ۱.۵ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله کشور مبتلا به اختلال وسواس هستند. طبق آمار دیگر، ۱۰ الی ۲۰ درصد از ایرانی‌ها وسواس شدید دارند.

شما یا عزیزانتان جزء این ۲۰ درصد مبتلای به وسواس هستید؟ یا شاید هنوز نمی‌دانید که چقدر مشکل وسواس در شما جدی است؟ در این صورت، خوشحالیم که به دکتر ساینا سرزدید؛ دکتر ساینا وسواس، وسواس فکری، وسواس فکری-عملی و اختلال شخصیتی وسواس را با دقت برای شما شرح می‌دهد. با ما همراه باشید!

 

وسواس فکری چیست؟

بیماری وسواس فکری عملی یا OCD طی دو مکانیزم شکل می‌گیرد: وسواس فکری (Obsessive thoughts) و وسواس عملی (Compulsive behaviour). در این بخش وسواس فکری را شرح می‌دهیم.

افکار وسواسی می‌تواند زندگی روزمره شما را مختل کند. شما را بیازارد و انجام کارهایی روزانه را برای شما دشوار کند. حتی زمانی که مطمئن هستید این افکار واقعی نیستند و به آن‌ها عمل نخواهید کرد، باز هم ممکن است احساس پریشانی و نگرانی داشته باشید که مبادا این افکار در واقعیت رخ بدهند. در نتیجه، ممکن است سعی کنید از هر آن چیزی که وسواس فکری را تحریک می‌کند دوری کنید.

 

به طور کلی انواع مختلفی وسواس فکری وجود دارد و معمولاً اغلب افراد مبتلا بیش از یک نوع وسواس فکری را تجربه می‌کنند. علایم وسواس فکری عموما به نوع آن بستگی دارد. بیایید نگاهی کلی به انواع رایج وسواس فکری داشته باشیم:

علائم وسواس فکری

در ادامه این مطلب با انواع وسواس فکری آشنا خواهید شد:

وسواس فکری نسبت به آلودگی

این نوع از وسواس به‌صورت  افکار و نگرانی درباره‌ی چیز‌هایی که می‌تواند شما را آلوده کند ظاهر می‌شود. مواردی مانند:

• گل و آلودگی
• ترشحات بدن مثل ادرار
• امواج و آلودگی‌های زیست‌محیطی
• میکروب و عوامل بیماری‌زا مثل: ویروس‌ها
• مواد شیمیایی خانگی، مثل: پاک کننده‌ها

وسواس فکری نسبت به مسایل جنسی و کارهای ممنوعه

این نوع وسواس فکری که به صورت افکار، تصاویر و امیال ناخواسته ظاهر می‌شود می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد، چرا که برخلاف میل شما به‌صورت یک چرخه تکراری مرتباً در ذهنتان تکرار می‌شود. برخی از این افکار شامل موارد زیر است:

• تصورات جنسی فاسد نسبت به اعضای خانواده، کودکان و یا هر نوع فعالیت جنسی مضر
• افکار ناخواسته در رابطه با رفتارهای جنسی که علاقه‌ای به آنها ندارید
• افکار ناخواسته حاوی رفتار خشونت‌آمیز با دیگران
• نگرانی افراطی از رنجاندن خدا و یا کفرگویی
• ترس از اینکه رفتارهای عادی، غلط یا غیراخلاقی باشد

به خاطر داشته باشید که علیرغم خطور این نوع از افکار وسواسی به ذهن، فرد مبتلا قصد انجام این اعمال را ندارد. در واقع آن قسمتی که این موضوع را بسیار آزاردهنده می‌کند این است که بر خلاف میل و قصد بیمار مرتباً در ذهنش تکرار می‌شوند.

وسواس فکری درباره از دست دادن کنترل و عمل به هوس‌‌های نفسانی

اگر مبتلا به وسواس فکری باشید نگرانی از عمل کردن به افکار مزاحم تجربه متداولی برای شماست. برای مثال ممکن است شما نسبت به این مسائل نگران باشید:

• آسیب به خود یا دیگران
• دزدیدن چیزی یا عمل برخلاف قانون
•  خشمگین، عصبی شدن و  دشنام‌گویی
•  عمل به افکار ناپسند اما ناخواسته

بازهم، داشتن این وسواس به این معنا نیست که شما لزوما به این شیوه عمل می‌کنید بلکه این افکار و نگرانی از عمل کردن به آن، ناخواسته تکرار می‌شود.

وسواس فکری نسبت به انجام کارهایی که باعث آسیب و صدمه می‌شود

افراد مبتلا به این نوع از وسواس فکری احتمالا اغلب اوقات نگرانند که مبادا باعث ایجاد تصادف و یا فاجعه شوند. برخی از نمونه‌های این وسواس شامل:

• ترس از مسموم کردن افراد با استفاده از یک ماده اشتباه که به‌طور تصادفی در پخت‌وپز مورد استفاده قرار بگیرد
• برخورد ناخواسته و تصادفی با حیوان یا شخصی
• احتمال وقوع آتش‌سوزی از طریق روشن کردن اجاق گاز
• فراموش کردن قفل کردن درب منزل یا محل کار که نتیجه آن به سرقت منجر شود

وسواس فکری درباره منظم و کامل بودن همه چیز

این نوع وسواس فراتر از وسواس‌های کمال‌گرایانه است. افراد مبتلا به این نوع وسواس به جای اینکه احساس رضایت را از چیزهای مرتب یا متقارن به‌دست آورند، ممکن است هنگامی که چیزی کمی کج‌وکوله باشد به‌شدت ناراحت و عصبی شوند و برای اینکه احساس کنند آن شی‌ "دقیق و درست" به نظر می‌رسد، نیاز دارند که آن  را بارها مرتب یا تنظیم کنند.

وسواس فکری مذهبی

افراد مبتلا به OCD ممکن است در مورد رفتارهای اخلاقی نیز افکار و نگرانی وسواسی داشته باشند. در واقع اگر آن‌ها مذهبی باشند، ممکن است به‌طور نامعقول و افراطی، نگران توهین به خدا یا مقدسات باشند.

البته توجه کنید که هر نوع حساسیت مذهبی و عقیدتی وسواس فکری محسوب نمی‌شود. یک فرد متدین نیز ممکن است گاهی گرفتار این نگرانی‌ها شود. در ادامه توضیح می‌دهیم که چه‌موقع چنین افکاری را وسواس بیمارگونه درنظر بگیرید.

وسواس فکری کمال‌گرایی

این نوع وسواس فکری به‌صورت نگرانی درباره دقت و تساوی و تقارن، نگرانی بابت ندانستن یا به‌یاد نیاوردن چیزی، نگرانی از رعایت نکردن یک روتین یا برآورده نکردن یک‌سری انتظارات سختگیرانه و در مجموع، این حس که شاید چیزی درست و سرجای خود نیست بروز می‌کند. این نوع وسواس فکری در اختلال شخصیتی وسواس نیز مشاهده می‌شود. همان‌طور که ادامه شرح می‌دهیم، بین وسواس فکری (و عملی) و اختلال شخصیت وسواسی، تفاوت‌هایی وجود دارد. در ادامه مطالعه کنید.

 

باورهای خرافی

یک فرد مبتلا به OCD ممکن است معتقد باشد که اعداد، رنگ‌ها، کلمات یا عبارات خاصی «خوش‌یمن» یا «بدیمن» هستند. در صورت بدیمن بودن چیزی، ممکن است تمام تلاش خود را برای جلوگیری از وقوع آن انجام دهند. اگر قادر به انجام کاری نیستند، از رفتارهای وسواسی برای رفع اضطراب استفاده ‌کنند.

 در برخی از اختلالات شخصیتی دیگر مثل اختلال شخصیتی اسکیزوئید ویژگی خرافاتی بودن دیده می‌شود. بنابراین تشخیص اینکه شخصی به OCD یا سایر اختلالات شخصیتی و روانی مبتلاست از متخصصان زبده برمی‌آید.

برای مشاهده لیست بهترین روانپزشکان کافیست بر روی لینک زیر کلیک کنید.

سایر علایم وسواس

سایر علایم وسواس فکری شامل موارد زیر است:

• ترس از فراموش کردن یک موضوع مهم
• نیاز به تغییر جهت قرارگیری اشیا یا وسایل خانه برای چیدنشان به یک شیوه خاص
• نیاز به قرارگیری متقارن اشیا (غذاها، وسایل اطراف خانه و غیره)
• احساس نگرانی از اینکه چیزهایی را که دور می‌ریزد مهم باشد یا بعداً  به آن‌ها احتیاج پیدا شود

حتما بخوانید:تست وسواس فکری عملی | وسواسی‌ها بخوانند

وسواس عملی چیست؟  (Compulsive)

همان‌طور که گفتیم بخش دوم بیماری وسواس فکری-عملی «وسواس عملی» است که در واکنش به وسواس فکری شکل می‌گیرد.

وسواس عملی (یا وسواس رفتاری – اصطلاحاً Compulsion) به‌صورت واکنش‌های وسواس‌گونه فیزیکی، ذهنی، یا رفتاری بروز می‌کند. اگر به وسواس فکری عملی یا همان OCD مبتلا باشید، ممکن است احساس کنید که باید این رفتارهای وسواسی را بارها و بارها تکرار کنید؛ حتی برخلاف میل باطنیتان. رفتارهای وسواسیِ مبتلایان به اختلال وسواس فکری عملی احتمالا بخش زیادی از وقتشان را در روز اشغال می‌کند. عمل به این رفتارها تا حدودی احساس تسکین در مورد وسواس را در فرد ایجاد می‌کندT اما این احساس معمولاً کوتاه‌مدت است.

گاهی وسواس عملی با یک وسواس فکری متناظر و مرتبط است. برای مثال ممکن است بیمار قبل از خروج از منزل، هفت بار قفل بودن در را چک کند تا از سرقت جلوگیری کند؛ یعنی وسواس فکریِ نگرانی از سرقت با وسواس عملیِ چک کردنِ چندین‌باره‌ی قفل درب مرتبط و متناظر است.

 اما در بعضی دیگر از وسواس‌های عملی (رفتار وسواسی) ممکن است کاملاً بی‌ارتباط با وسواس فکری باشند. به عنوان مثال، ممکن است فرد OCD قبل از ترک خانه به یک دیوار خاص هفت بار ضربه بزند زیرا باور دارد که این کار باعث جلوگیری از تصادف اتومبیل در مسیر کارش می‌شود.

 

انواع وسواس عملی

وسواس عملی اغلب در چند دسته اصلی قرار می‌گیرند:

• وسواس عملی مربوط به چک کردن و وارسی کردن
•  رفتارهای وسواسی برای جلوگیری از صدمه به کسی
• رفتارهای وسواسی برای جلوگیری از صدمه به خود
• وسواس انجام دادن چندین‌باره‌ی کارها برای اطمینان از اشتباه نکردن
•  وسواس چک کردن مداوم خاموش بودن وسایل برقی
• وسواس چک کردن قفل بودن پنجره‌ها و درها
• وسواس چک کردن مداوم بدن برای اطمینان از نداشتن یک علائم خاص بیماری

درباره اختلال خودبیمار انگاری یا اختلال اضطراب بیماری چه می‌دانید؟

وسواس عملی ذهنی:

وسواس‌های عملی ممکن است به‌صورت وسواس در اعمالی که با قوای ذهنی انجام می‌شود نیز بروز کند. اغلب شامل موارد زیر است:

• اعمال عبادی و مذهبی به صورت غیرعادی و مختل‌کننده (مثلا وسواس نماز)
• شمارش تا تعداد مشخصی
• تکرار کلمات یا اعداد در یک الگوی خاص یا به تعداد معین
• شماره‌گذاری وسواس‌گونه یا ایجاد لیست کارها
• بررسی یا مرور بیش از حد رویدادها یا مکالمات رخ‌داده
• حذفِ چندین‌باره‌ی یک کلمه یا تصویر منفی در ذهن با جایگزینی آن با یک کلمه مثبت

اعمال مربوط به شست و شو:

این اعمال ممکن است شامل تمیز کردن قسمت‌هایی از محیط یا بدن شما باشد مانند:

• شستن دست‌ها به دفعات متوالی
• جلوگیری از لمس اشیاء خاص یا افراد برای جلوگیری از آلودگی
• نیاز به پیروی از آداب خاص شستشو
• پیروی از آداب و رسوم خاص بهداشتی که اکثر مردم آن را افراطی می‌دانند
• تمیز کردن مکرر خانه، محیط کار یا سایر مناطق.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره علائم و راه های درمان  وسواس شستشو کلیک کنید.

اعمال تکراری

این نوع رفتارهای وسواسی شامل انجام کارها  به تعداد مشخص است تا زمانی که چیزها "درست" به نظر برسد. مثلا:

•  انجام کارها به تعداد دفعات خاص
•  لمس قسمت‌های مختلف بدن خود چند بار یا به ترتیب خاص
•  لمس اشیا هنگام ورود و خروج از اتاق
•  چیدمان چیزها به یک الگوی خاص
• تکرار حرکات بدنی، مانند چشمک زدن، به تعداد مشخصی

سایر رفتار‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• درخواست تایید از دوستان، اعضای خانواده یا شخصیت‌های مذهبی
• احساس اینکه باید بعضی از اعمالش را (که به‌نظرش ناشایست است) بارها و بارها اعتراف کند
• اجتناب از عوامل تحریک‌کننده یا هر موقعیتی که او را به اعمال وسواسی وامی‌دارد

تعریف وسواس فکری عملی

به طور کلی، بیشتر افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی، که گاهی به فارسی به آن وسواس جبری یا اجباری نیز می‌گویند، ابتدا دچار وسواس فکری می‌شوند و سپس مجبور می‌شوند برای کمک به تسکین اضطراب یا استرس مرتبط با وسواس، اعمال وسواسی انجام دهند.

در واقع افکار وسواسی و اعمال وسواسی می‌توانند باهم مرتبط باشند، اما همیشه لزوما اینطور نیست. در ادامه چند نمونه از وسواس فکری و وسواس عملی آورده شده است؛ این جدول نشان می‌دهد که وسواس فکری با وسواس عملی چگونه مرتبط می‌شوند:

 

وسواس فکری	وسواس عملی
اگر تنفس فرزندم در شب قطع شود چه کنم؟	تنظیم ساعت هر نیم ساعت یکبار برای چک کردن کودک.
داشتن تصور ذهنی ناخواسته از درآوردن ناگهانی لباس وسط یک جلسه مهم کاری.	زمزمه کردن کلمه آرام باش هر زمان که این افکار به ذهن وارد شود.
این مکان آلوده است. اگر چیزی را لمس کنم، بیمار خواهم شد.	شستن دست سه بار متوالی بعد از لمس هر شی.
اگر چیز مهمی را فراموش کنم چه می‌شود؟	ذخیره و نگهداری تمام مدارک، پروندها و سندها حتی موارد غیرقابل استفاده و از‌ رده‌خارج.
اگر  12 بار به پشت هر پایم ضربه نزنم، پدر در محل کار تصادف می‌کند.	۱۲ بار ضربه زدن پا به روی پای دیگر، شروع مجدد در صورت اشتباه کردن.
چه می شود اگر هنگام رانندگی ناگهان  فرمان را تكان بدهم و به‌عمد به اتومبیل دیگری برخورد كنم؟	ضربه زدن به هر طرف سر به تعداد هفت بار؛ ادامه این کار تا زمانی که مطمئن شود این افکار از بین نرفته
اگر وقتی که ساعت از 11:59 به 12:00 تغییر می‌کند به آن نگاه کنم دنیا پایان می‌یابد.	پنهان کردن تمام ساعت‌ها و اجتناب از نگاه کردن به هر نوع ساعت، حتی ساعت تلفن همراه.
اگر فراموش کنم که به یکی از گناهانم اعتراف کنم، خدا بلایی سرم می‌آورد.	درست کردن لیستی از اموری که به‌نظرش گناه یا خطا می‌آید و اعتراف کردن به آن، هر موقع که به ذهنش خطور کند.
من که همجنسگرا نیستم و حتی همسر دارم. اما اگر به یک مرد جذب شوم چه؟	جستجوی عکس مردهای جذاب، فقط بابت اینکه مطمئن شود با دیدن عکس آنها به آنها جذب نمی‌شود.
اگر به‌طور اتفاقی شخصی را به‌طور نامناسبی لمس کنم؟	فاصله گرفتن از افراد به‌طور غیرعادی و عقب رفتن وقتی کسی به او نزدیک می‌شود. دائماً می‌پرسد آیا رفتارم نامناسب بود؟ بیش از حد نزدیک شدم؟
اگر تومور داشته باشم چه؟	از نظر ظاهری و جسمی چندین بار در روز کل بدن را بررسی می‌کند تا مطمئن شود که هیچ توموری ظاهر نشده است. (مقایسه کنید با اختلال ...)
داشتن افکار وسواسی که نکند انگشت خود را در پریز برق بگذارد.	پوشاندن تمام پریز‌های برق با روکش‌های پلاستیکی و چک کردن مکرر آن‌ها.
وسواس فکری گفتن یک کلمه بخصوص	گفتن یک کلمه بخصوص وقتی کسی را می‌بیند، حتی با اینکه خیلی تلاش می‌کند که این کار را نکند.

 

آیا وسواس فکری با وسواس فکری عملی (OCD) تفاوت دارد؟

معمولا وسواس فکری و وسواس عملی بخشی از OCD یا وسواس فکری عملی در نظر گرفته می‌شود، اما نوع کمتر شناخته‌شده‌ای از وسواس وجود دارد که برخی از آن به وسواس محض (Pure O) یاد می‌کنند.

محققان معتقدند که وسواس محض نیز همراه با آداب و رفتارهای اجباری است؛ فقط این آداب و رفتارها با آداب و رفتارهای اجباری وسواس فکری عملی تفاوت دارد.

افکار وسواس محض

وسواس محض ‌شامل افکار و تصاویر ذهنی ناگهانی از موارد زیر است:

• صدمه زدن به خود یا افراد دیگر
•  اعمال جنسی، به‌ویژه آن‌هایی که برای دیگران اشتباه، غیراخلاقی یا مضر می‌دانید
•  افکار کفرآمیز یا مذهبی
• افکار ناخواسته یا ناخوشایند در مورد افراد

مبتلا ممکن است نگران این باشد که مبادا به این افکار جامه‌ی عمل بپوشاند یا این که این افکار او را به آدم بدی تبدیل می‌کند. این نوع افکار در فرد مبتلا به وسواس محض ممکن است بخشی از یک وسواس عملی باشد؛ اما به ملموسی و مشاهده‌پذیری وسواس‌های عملی متداول نباشد.

افراد مبتلا به این نوع وسواس وقت زیادی را صرف بررسی افکار خود می‌کنند تا به ‌خود اطمینان دهند به افکارشان عمل نمی‌کنند. حتی ممکن است برای از بین بردن افکار منفی خود عبارات خاصی را زمزمه کنند.

هرچند بعضی از منابع علمی معتقدند که وجود وسواس فکری بدون وسواس عملی (یا برعکس آن) ممکن است، اما وسواس محض رسماً در تشخیص بیماری‌های مرتبط با وسواس حساب نمی‌شود. 

علت وسواس چیست؟

شاید تا اینجا که درباره علائم وسواس فکری عملی خواندید کنجکاو شدید که دلیل علت ابتلا به وسواس فکری-عملی چیست؟

علی‌رغم طیف وسیعی از نظریه‌ها و تحقیقات قابل‌توجه، دانشمندان تاکنون نتوانسته‌اند دلیل قطعی را برای ابتلای فرد به اختلال وسواس فکری عملی (OCD) شناسایی کنند. با این حال، بسیاری از نظریه‌ها پیرامون علل بالقوه OCD وجود دارد. برخی عبارتند از:

• رفتارهای عصبی
• ژنتیک
• رفتار‌های اکتسابی
• بارداری
• عوامل محیطی
• حوادث یا موقعیت‌های خاص که محرک این اختلال هستند.

توضیحات زیادی در مورد اینکه چرا افراد دچار OCD می‌شوند وجود دارد. برخی گفته‌اند که ارثی است، در حالی که برخی دیگر معتقدند که وقایع زندگی می‌تواند باعث آن شود. برخی دیگر OCD   را ناشی از عدم تعادل شیمیایی در مغز می‌دانند.

اختلال شخصیتی وسواس را با وسواس فکری عملی(OCD) اشتباه نگیرید

OCPD  یک اختلال شخصیتی است که نشانه‌ آن رعایت دقیق نظم و کنترل بر محیط به‌طرز انعطاف‌ناپذیر است. تفاوت‌های مفهومی واضحی بین OCD و OCPD وجود دارد. اما در عمل تشخیص این اختلالات ممکن است دشوار باشد. در بعضی موارد، حتی ممکن است فرد تحت‌تأثیر هر دو اختلال قرار گیرد.

مهم‌ترین تفاوت مبتلایان به OCPD با OCD این است که مانند بسیاری از اختلالات شخصیتی دیگر، مبتلایان به OCPD تمایلی به کمک گرفتن ندارند و وجود اختلال را در خود انکار می‌کنند. (دکتر ساینا به‌زودی مقاله‌ای درباره این اختلال شخصیتی منتشر می‌کند)

 

تشخیص اختلال وسواس چگونه انجام می‌شود؟

فقط یک متخصص بهداشت روان مانند روانپزشک، روانشناس یا برخی از پزشکان‌ خانواده باید بیماری پیچیده‌ای مانند وسواس فکری عملی OCD را تشخیص دهند. منابعی مانند وب‌سایت‌ها، انواع تست وسواس فکری عملی، اتاق گفتگوی آنلاین، یا اعضای خانواده می‌توانند یک نقطه شروع عالی باشند، اما نمی‌توانند جایگزین یک جلسه با یک متخصص در زمینه روان‌شناسی یا روان‌پزشکی باشد. 

هنگام تشخیص وسواس فکری عملی OCD فاکتور‌های مختلفی وجود دارد. وسواس فکری و وسواس عملی ناشی از OCD اضطراب ناتوان‌کننده‌ای ایجاد می‌کند و بسیار وقت‌گیر است. اما هر وسواسی که به ذهن شما خطور می‌کند همیشه به معنای یک اختلال نیست. در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم.

 

چه موقع وسواس جدی نیست؟

بین احساس نیاز به بررسی مجدد امور یا تمیز کردن دقیق اشیا و OCD تفاوت‌های بسیاری وجود دارد. همه ما گاهی اوقات کارها را تکرار یا دوباره بررسی می‌کنیم. حتی گاهی دوست داریم کارها را به روشی خاص انجام دهیم.

موارد کلیدی که زنگ‌خطر وسواس فکری عملی هستند تکرار این رفتارها، شدت پریشانی فرد در تجربه این افکار و رفتارها و میزان اختلال در زندگی فرد است. دوست داشتن امور به سبکی خاص، امری ترجیحی است که افراد با انجام دادن کار‌ها به آن شیوه حس بهتری می‌یابند.

 

برای مثال، هنگامی که آشپزخانه را تمیز می‌کنید و یا لباس‌هایتان را تا می‌کنید احتمالا احساس خوبی دارید. اما OCD یک اختلال اضطراب است؛  افراد مبتلا به آن وقتی نسبت به محرک وسواس احساس تهدید می‌کند، دست به اعمال وسواسی می‌زند. این موارد می‌تواند آلودگی و میکروب ،آتش‌سوزی و یا نگرانی درباره‌ی ایمنی شخصی باشد. افراد ممکن است بعد از انجام رفتار‌ها به طور موقت از اضطراب خلاص شوند اما این رهایی گذراست و دوام نمی‌آورد.

 

وسواس در مبتلایان به وسواس فکری عملی چه شدتی دارد؟

افراد مبتلا به OCD اغلب از افکار و رفتارهایشان پریشان می‌شوند. مبتلا به وسواس فکری عملی باید تعادل خود را در زندگی پیدا کند. OCD باعث درگیری در درون فرد می‌شود در حالی كه نظم یا سازماندهی خوشایند و آرامش‌بخش است.

اختلال  وسواس فکری عملی یا همان OCD تکرارشونده است و به مدت‌زمان طولانی وجود دارد و ‌بسیار متفاوت از زمانی است که برای مثال، دوست دارید خانه بمانید و همه‌جا را تمیز و مرتب کنید یا قفل در را واررسی کنید.

افراد مبتلا به OCD حداقل یک ساعت در روز به رفتار و اعمال وسواسی می‌پردازند و مشکلات قابل‌توجهی در زندگی خود دارند. وسواس فکری عملی می‌تواند در توانایی فرد برای رساندن به‌موقع کارها یا توانایی او در شروع یا حفظ روابط اختلال ایجاد کند.

آیا وسواس در کودکان هم مشاهده می‌شود؟

نوجوانان و کودکان هم ممکن است دچار اختلال وسواس فکری عملی باشند. این اختلال باعث می‌شود بچه‌ها افکار، احساسات و ترس ناخواسته داشته باشند.  این علایم می‌توانند در کودکان احساس اضطراب ایجاد کنند. برای رفع وسواس و اضطراب ناشی از OCD بچه‌ها  به انجام رفتارهای وسواس عملی متمایل می‌شوند.

مشکل اصلی این است که کودکان همیشه از اضطراب‌ها و  رفتارهای ناشی از OCD خود صحبت نمی‌کنند. ممکن است از ترس خود احساس خجالت یا گیجی کنند و آن را برای خود نگه دارند. کودکان ممکن است سعی کنند رفتار‌های خود را پنهان کنند. حتی ممکن است نگران باشند که دیگران آن‌ها را به خاطر وسواسشان آزار دهند.

کودکان مبتلا به OCD نمی‌توانند تمرکز خود را از وسواس به سمت دیگری معطوف کنند. آن‌ها احساس می‌كنند كه باید این رفتار‌ها را  انجام دهند تا از اتفاقات بدی كه نگرانشان هستند جلوگیری کنند و یا احساس کنند همه‌چیز مرتب است.

والدین چه نشانه‌هایی را در کودکان مبتلا به وسواس مشاهده می‌کنند؟

بسیاری از بچه‌ها قبل از اینکه والدین، معلمان یا پزشکان متوجه شوند مدتی دچار OCD می‌شوند. والدین فقط در صورتی می‌توانند متوجه این اختلال در فرزندشان شوند که فرزندشان به آنها بگوید؛ یا متوجه شوند کودکشان بیش از حد نگران است یا رفتاری را انجام می‌دهد که به‌نظر می‌رسد مانند رفتار‌های وسواسی باشد.

گاهی اوقات والدین ممکن است متوجه مشکلات دیگری شوند که می‌تواند نتیجه OCD باشد. به‌عنوان مثال، وسواس فکری عملی می‌تواند باعث شود کودکان:

• در تمرکز روی کار مدرسه یا لذت بردن از فعالیت‌ها مشکل داشته باشند.
• تحریک‌پذیر، ناراحت، غمگین یا مضطربانه احساس و رفتار کنند.
• در تصمیم‌گیری یا انتخاب مشکل داشته باشند.
• در انجام کارهای روزمره بسیار کند باشند؛ مانند لباس پوشیدن، مرتب کردن کوله‌پشتی، تکمیل تکالیف یا دوش گرفتن.
• اگر نتوانند چیزی را به ‌بهترین نحو انجام بدهند یا بسازند ناراحت و بی‌حوصله شوند.

چه‌‌موقع برای وسواس باید به متخصص روان‌شناس مراجعه کرد؟

شکی نیست که هرکسی ممکن است افکار وسواسی داشته باشد یا به‌طور توجیه‌ناپذیری اصرار کند که بعضی از اعمال را به شیوه خاص خودش انجام بدهد. اما اختلال وسواس فکری عملی زمانی خود را نشان می‌دهد که با علایم زیر همراه باشد:

• زمان قابل‌توجهی از فرد را در روز اشغال کند
•  ناخواسته باشد
•  بر زندگی شخصی و روابط فرد تأثیر منفی بگذارد.

احساس نیاز به تمیز کردن، به دلیل اینکه از تمیز کردن لذت می‌برید و دوست دارید که خانه مرتب و منظم باشد، نشانه OCD نیست؛ چون شما از این  فعالیت لذت می‌برید و به نتیجه آن افتخار می‌کنید.

به عنوان مثال، آنچه می‌تواند نشان‌دهنده OCD باشد، ترس شدید از این است که اگر خانه کاملا تمیز و عاری از میکروب نباشد، ممکن است کودکتان دچار بیماری جدی شود. در نتیجه‌ی این نگرانی مداوم، هر روز چندین ساعت خانه را تمیز می‌کنید اما همچنان نگران هستید که چیزی را از قلم انداخته باشید؛ انقدر احساس ناراحتی می‌کنید که دوباره شروع به تمیز کردن می‌کنید. در این صورت، احتمالاً به OCD مبتلا هستید.

اگر علائم وسواس فکری عملی (OCD) را دارید، صحبت با یک متخصص بهداشت روان می‌تواند به شما کمک کند. یک درمانگر می‌تواند به شما کمک کند وسواس را شناسایی کرده و درمان  آن را شروع کنید.

 

سوالات متداول درباره وسواس فکری عملی

در ادامه سعی داریم به پرتکرارترین سوالاتی که درباره وسواس فکری عملی پرسیده می‌شود را پاسخ دهیم.

وسواس فکری چیست؟

وسواس فکری افکار،‌ تصورات و امیالی است که بارها و بارها به طور ناخواسته، مزاحم و خارج از کنترل شخص در ذهنش رخ می‌دهد و آسایش او را مختل می‌کند. در اینجا بیشتر بخوانید (لینک به بخش مربوطه)

وسواس فکری عملی یاOCD  چیست؟

وسواس فکری عملی نوعی سیستم هشداردهنده در مغز است که دائماً به فرد القا می‌کند که در خطر است. احساس اضطراب ناشی از این اختلال شما را به واکنش دادن سوق می‌دهد حتی زمانی که شما می‌دانید این ترس‌ها معقول و واقعی به نظر نمی‌رسند. در اینجا بیشتر بخوانید.

نشانه‌ها و علائم وسواس فکری چیست؟

افکار ناخواسته اغلب با احساساتی ناراحت‌کننده از قبیل ترس و نفرت و اضطراب  ظاهر می‌شوند. این افکار شامل مواردی همچون ترس از آلودگی، ترس از از دست دادن کنترل، وسواس کمال‌طلبی، افکار ناخواسته جنسی، ترس از صدمه و وسواس‌های مذهبی هستند. در اینجا بیشتر بخوانید.

آیا وسواس فکری گناه است؟

یکی از انواع بیماری وسواس وسواس مذهبی و وسواس احساس گناه است. گناه یک مفهوم خارج از علم پزشکی است و در چارچوب تخصص دکتر ساینا محسوب نمی‌شود. برای حل این تعارضات به متخصصان مربوطه رجوع کنید. اما از لحاظ روان‌شناسی، با اطلاع از اینکه دچار یک بیماری هستید و با اقدام برای درمان آن، می‌توانید احساسات منفی حاصل از این بیماری را از بین ببرید.

راه‌های مقابله و مبارزه با وسواس فکری چیست؟ درواقع چطور از شر وسواس خلاص شویم؟

وسواس فکری عملی و انواع وسواس در بسیاری از موارد درمان دارد. برخی از این روش‌ها شامل دارو و برخی شامل درمان‌های شناختی-هیجانی است. برای اطلاعات بیشتر به مقاله درمان وسواس فکری از دکتر ساینا رجوع کنید.

آیا ازدواج با فرد وسواسی درست است؟

تصمیم به ازدواج با افراد مبتلا به بیماری‌های روانی و شخصیتی باید با نهایت دقت و مسئولیت‌پذیری اتخاذ شود. باید با کمک مشاوران و متخصصان، شدت بیماری در فرد، تمایل او به درمان، و توانایی خود شما در کنار آمدن با این موضوع را بسنجید و تصمیم‌گیری کنید.

درباره OCD خوشبختانه در بیشتر مواقع، بیمار به درمان تمایل دارد و اگر شدت بیماری زیاد نباشد قابل‌مدیریت است. اما در مورد OCPD با دقت بیشتری تصمیم بگیرید؛ زیرا در افراد مبتلا به این اختلال شخصیتی، رفتارهای کمال‌گرایانه و کنترل‌گرایانه زیادی وجود دارد و در بسیاری از مواقع، متاسفانه فرد بیماری را در خود نمی‌پذیرد و برای درمان اقدام نمی‌کند. حتما درباره وسواس زوج خود مشاوره بگیرید.

وسواس کودکان و نوجوانان را چقدر جدی بگیریم؟

هر رفتاری که نشانه اضطراب، استرس و اختلال در کودکان و نوجوانان است باید جدی گرفته شود. چنانچه کودک شما علائم ذکرشده در این مقاله را دارا بود، حتماً با روانپزشک کودک و نوجوان صجبت کنید. اقدام به درمان سریع اختلالات روانی در کودکان و نوجوانان تاثیر سرنوشت‌سازی در زندگی آنها دارد. در اینجا بیشتر بخوانید.

 

کلام آخر از دکتر ساینا درباره وسواس

در این مقاله بیماری وسواس را بررسی کردیم و تفاوت بین وسواس، وسواس فکری-عملی و اختلال شخصیتی وسواس را شرح دادیم. فراموش نکنید دکتر ساینا مثل همیشه به شما سفارش می‌کند که درگیر خود-تشخیصی و خود-درمانی نشوید. برای تشخیص یک اختلال روانی قطعاً نیاز به یک متخصص است.

از طرفی، اگر واقعاً علائم وسواس رنج می‌برید خبر خوب دکتر ساینا برای شما این است که در خیلی از موارد این بیماری با کمک متخصصان حاذق قابل‌مدیریت است. امیدوار باشید و هرچه زودتر برای شروع درمان خود اقدام کنید!

اگر صحبت کردن رودررو با روانپزشک یا روانشناس برایتان دشوار است اصلا نگران نباشید. در سامانه پزشکی دکتر ساینا می‌توانید به‌صورت غیرحضوری و در محیطی کاملا امن و خصوصی، از بهترین متخصصین حوزه سلامت روان مشاوره دریافت کنید.

آیا شما هم اختلال وسواس داشتید یا دارید؟ لطفاً سوالات و تجربیات خود را با ما و مخاطبان مجله سلامت دکتر ساینا در میان بگذارید! اشتراک تجربیات به سایر مبتلایان کمک می‌کند که خود را در مبارزه با این بیماری تنها ندانند.