اختلال شخصیت نمایشی: افرادی که سعی در جلب‌توجه دیگران دارند

اختلال شخصیت نمایشی یا شخصیت هیستریونیک، همان‌طور که از نامش می‌توان حدس زد، اشاره به تمایل افراد برای نمایش بیش‌ازحد خود در جمع دارد. اما ویژگی‌های شخصیت نمایشی چیست. نحوه رفتار با شخصیت نمایشی چگونه است و آیا هر شخصیت برونگرا یا پرحرفی را می‌توان شخصیت نمایشی نامید؟

دکتر ساینا در این مقاله سعی دارد به تمامی این سوالات پاسخ دهد و شما را با علائم اختلال شخصیت نمایشی و روش‌های پیشنهادی درمان آن آشنا ‌کند. برای مطالعه‌ی بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت هیستریونیک یکی از اختلالات گروه "کلاستر B" است. اختلالات شخصیت به سه گروه A، B و C تقسیم‌بندی می‌شوند که در این میان اختلالات گروه B به نظر نمایشی، احساساتی و دمدمی می‌آیند. اختلالات گروه B عبارت‌اند از: ضداجتماعی، مرزی، هیستریونیک یا نمایشی و نارسیستیک یا خودشیفته. برای آشنایی بیشتر با این اختلالات کافی‌ست مقاله‌ی «انواع اختلالات شخصیتی» را مطالعه کنید.

همانطور که اشاره کردیم اختلال شخصیت نمایشی یا اختلال شخصیت هیستریونیک یکی از اختلال‌های گروه یا کلاسترB است. افراد درگیر با این نوع اختلال، احساسات شدید، ناپایدار و و تصویر تغییریافته­‌ای از خود را تجربه می‌کنند. عزت‌نفس در این افراد برگرفته از احساس ارزشمندی خود نبوده، بلکه به تائید اطرافیان وابسته است.

این افراد تمایل زیادی دارند که مرکز توجه قرار گیرند و برای جلب‌توجه اطرافیان ممکن است به انجام رفتارهای جلب توجه‌کننده و یا نامناسب متوسل شوند. واژه‌ی هیستریونیک را می‌توان "نمایشی یا تئاتری" ترجمه کرد.

 

میزان شیوع اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت نمایشی در میان خانم‌ها نسبت به آقایان شایع‌تر است و معمولاً در سنین بلوغ یا اوایل بزرگسالی نمود می‌کند.

درحالی‌که تقریباً 9 درصد از افراد جامعه حداقل یک ناهنجاری شخصیتی دارند، میزان شیوع اختلال شخصیت هیستریونیک در بین عموم افراد جامعه 2 تا 3 درصد است.^[1] 

علت اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

هرچند عامل اصلی ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی کاملاً مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که مجموعه‌ای از عوامل در شکل‌گیری منشأ آن تأثیرگذارند. در شکل‌گیری اختلال شخصیت هیستریونیک احتمالاً مجموعه‌ای از عوامل محیطی و وراثتی دخالت دارند. فرضیه‌ای وجود دارد که بیان می‌کند اختلال شخصیت نمایشی ممکن است درنتیجه‌ی تجربه‌ی نوعی آسیب روحی-روانی یا تروما در دوران کودکی ایجاد شود.

ناهنجاری‌های شخصیتی در دوران کودکی، معمولاً در اثر تلاش کودک برای سازگاری با شرایط تنش‌زا یا محیط تروماتیک ایجاد می‌شود. کودکان تروما را با سازگار شدن با محیط تحمل می‌کنند و این مسئله ممکن است باعث به وجود آمدن ناهنجاری‌های شخصیتی در آن‌ها شود.

شیوه‌‌های فرزندپروری نیز ممکن است باعث بروز اختلال شخصیت نمایشی ‌در افراد شود. فرزندپروری بدون مرز مشخص، بیش‌ازحد آزاد گذاشتن و یا بیش‌ازحد سختگیر بودن والدین نیز می‌تواند فرزندان را مستعد بروز اختلال شخصیت نمایشی کند. به‌علاوه والدین دم‌دمی‌مزاج، خشن، یا والدینی که رفتار جنسی نامناسب دارند، فرزندان خود را در معرض خطر ابتلا به ناهنجاری‌های شخصیتی قرار می‌دهند. ازآنجایی‌که اختلال شخصیت نمایشی در زنان بیشتر دیده می‌شود، برخی نظریه‌ها اشاره به‌ احتمال وابسته به ژن بودن این نوع اختلال می‌کنند.

همانند بسیاری از اختلالات روان‌پزشکی، داشتن سابقه‌ی خانوادگی در اختلالات شخصیتی، سابقه‌ی بیماری‌های روانی و سوءمصرف مواد می‌تواند ریسک ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی را افزایش دهد.^[2] 

 

آشنایی با علائم اختلال شخصیت نمایشی

افراد دچار اختلال شخصیت نمایشی در بسیاری از موارد از نظر مهارت‌های اجتماعی در سطح مناسبی هستند. اگرچه معمولاً از این مهارت‌ها برای کنترل دیگران و کانون توجه قرار گرفتن استفاده می‌کنند.

فردی که دچار این اختلال است احتمالاً:

• درصورتی‌که در مرکز توجه قرار نگیرد احساس ناراحتی می‌کند.

• لباس نامناسب می‌پوشد و یا رفتارها و برخورد نامناسب انجام می‌دهد.

• احساساتش به‌سرعت تغییر می‌کند.

• بسیار نمایشی رفتار می‌کند، گویی در حال اجرای نمایش برای مخاطبان با بیان احساسات اغراق‌شده است؛ اما رفتار و گفتارش صادقانه به نظر نمی‌رسد.

• بیش‌ازحد در مورد ظاهر خود نگران است.

• دائماً به دنبال تائید شدن است.

• ساده‌لوح است و به‌سادگی تحت تأثیر حرف دیگران قرار می‌گیرد.

• به‌شدت در مقابل انتقاد و نظر مخالف آسیب‌پذیر و حساس است.

• در برابر شکست بسیار کم‌تحمل است و به‌راحتی از انجام کارهای تکراری خسته می‌شود. اغلب کارها را نیمه‌کاره رها می‌کند و دائماً از کاری به کار دیگر می‌پرد.

• پیش از انجام کار فکر نمی‌کند.

• تصمیمات عجولانه می‌گیرد.

• خودمحور است و به‌ندرت برای دیگران نگران می‌شود.

• در ارتباط با دیگران با مشکل مواجه می‌شود و به نظر می‌رسد روابطش با دیگران کم‌عمق و سطحی است.

• برای جلب‌توجه دیگران ممکن است تهدید به خودکشی کرده و یا به آن اقدام کند.

یادتان باشد که در بسیاری از موارد، فرد مبتلا متوجه نیست که به اختلال شخصیت نمایشی مبتلاست. به همین دلیل بسیار مهم است که اگر یکی از عزیزانتان مشکوک به اختلال شخصیت نمایشی است حتما از روان‌شناس یا روان‌پزشک مشاوره بگیرید تا شما را راهنمایی کنند.

تشخیص اختلال نمایشی بر اساس DSM-5   

بر اساس معیار‌های DSM-5 تشخیص اختلال شخصیت نمایشی نیازمند مشاهده‌ی یک الگوی فراگیر و همیشگی از رفتارهای با هدف جلب‌توجه مداوم و نوسانات عاطفی همراه با بروز نشانه‌های خاص است. برای تشخیص بایستی حداقل 5 مورد از معیار‌های زیر مشاهده شود:

• احساس ناراحتی زمانی که فرد در مرکز توجه قرار ندارد.

• فرد رفتارهای تحریک‌آمیز یا گمراه‌کننده داشته باشد.

• احساسات کم‌عمق و بی‌ثبات داشته باشد.

• برای جلب‌توجه دیگران از ظاهر خود استفاده کند.

• احساسات نمایشی یا اغراق‌آمیز داشته باشد.

• دمدمی‌مزاج باشد. (به‌راحتی تحت تأثیر دیگران قرار گیرد.)

• روابط را صمیمانه‌تر ازآنچه در واقعیت هست در نظر می‌گیرد.

• این بیماران از سرکوب و تفرقه به‌عنوان مکانیسم دفاعی استفاده می‌کنند.

 

اختلال نمایشی و خطرات آن

خطر ابتلا به افسردگی در افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی نسبت به عموم مردم بالاتر است. به‌علاوه خطر اقدام به سوءمصرف مواد و مصرف بی‌رویه الکل نیز در این افراد بالاتر است.

در افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی احتمال تجربه‌ی اختلال روان‌تنی، حملات پانیک و اختلال تبدیلی بالاتر است. تلاش این افراد برای جلب توجه، ممکن است آن‌ها را به سمت اقدام به خودکشی و یا اجرای نمایشی آن سوق دهد.

 

درمان اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت نمایشی در صورتی که فرد مبتلا واقعاً بخواهد واکنش‌های احساسی و روانی خود را تغییر دهد، قابل‌درمان است.

در افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک که نیاز به آرامش، سکوت و حمایت اجتماعی و روانی دارند، می‌توانند به‌صورت بستری یا غیربستری از مراکز درمانی روان استفاده کنند.

روان‌درمانی روش ترجیحی درمان این اختلال است. برخی دیگر از روش‌هایی که تأثیر مثبت آن‌ها ثابت شده است عبارت‌اند از:

رفتاردرمانی شناختی (CBT)  

در این روش، افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی فکر کردن و عمل کردن آرام‌تر و با تعمق و تدبیر بیشتر را آغاز می‌کنند. این روش در درمان افسردگی و اضطراب که معمولاً به همراه اختلال شخصیت هیستریونیک بروز می‌کند نیز مؤثر است.

روان‌درمانی سایکودینامیک یا روان‌پریشی 

هدف از درمان‌های روان‌درمانی، کاهش واکنش‌های احساسی با شناسایی و از بین بردن منشاء اختلال شخصیت هیستریونیک است.

گروه‌درمانی 

زنان و مردان مبتلابه اختلال شخصیت هیستریونیک می­توانند با شرکت کردن در گروه‌های بحث و جلسات نقش‌آفرینی، رفتارهای اجتماعی و روابط فردی خود را بهبود دهند.

خانواده‌درمانی و زوج‌درمانی 

تمامی انواع روابط خانوادگی که تحت تأثیر اختلالات شخصیتی قرار می‌گیرند و تمامی مسائلی که به دلیل وجود اختلال شخصیت هیستریونیک به وجود می‌آیند می‌توانند در جلسات خانواده‌درمانی و یا زوج‌درمانی در محیطی راه‌حل‌محور برطرف شوند.

تمرین‌های جامع ذهن و جسم‌ 

انجام تکنیک‌های ذهن‌آگاهی مانند مدیتیشن، یوگا، تای‌چی، بیوفیدبک و سایر درمان‌های طب کل‌نگر به افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی که نیازمند برنامه‌ریزی مجدد ذهنشان برای افزایش کنترل مؤثر بر واکنش‌های احساسی و محرک‌های عاطفی هستند توصیه می‌شود.

آیا اختلال شخصیت نمایشی قابل درمان است؟

اختلال شخصیت هیستریونک درمان نمی‌شود اما با گذشت زمان تأثیر این اختلال بر کنترل واکنش‌های احساسی کاهش یافته و به سطح قابل مدیریت می‌رسد.

افراد درگیر اختلال شخصیت نمایشی با مراقب و همدردی مستمر که از ابتدای روند درمانشان آغاز شده و تا پس‌ازآن ادامه می‌یابد، یاد می‌گیرند که تأثیر شرایط محیطی بر زندگی خود را به حداقل برسانند.

 

تفاوت اختلال شخصیت نمایشی و خودشیفته

اختلال شخصیت نمایشی و اختلال شخصیت خودشیفته هر دو به‌صورت تلاش برای جلب‌توجه شناخته می‌شوند؛ اما افراد درگیر با اختلال خودشیفته نیاز به توجه ستایشگرانه دارند. از سوی دیگر ویژگی اصلی در اختلال شخصیت خودشیفته یا NPD، عدم توانایی فرد در همدلی با احساسات دیگران است. درصورتی‌که فقدان همدلی از ویژگی‌های شخصیت هیستریونک نیست و این افراد معمولاً بیشتر احساسات خود را بروز می‌دهند. تنها ممکن است رفتار این افراد گاهی سرد و بدون احساس به نظر برسد.

بزرگنمایی یا احساس برتری 

بزرگ‌نمایی یا احساس برتری یا اغراق در نشان دادن ارزش خود، از نشانه‌های اصلی خودشیفتگی است. این ویژگی در سایر اختلالات شخصیتی قابل‌توجه نیست. افرادی که دارای اختلال خودشیفتگی هستند در مورد خود و توانایی‌هایشان بیش از چیزی که واقعاً هستند فکر می‌کنند و تمایل دارند خود را از دیگر اعضای یک گروه جدا کنند. در نقطه‌ی مقابل، افرادی که اختلال شخصیت نمایشی دارند تمایل دارند که خود را به دسته‌ها و گروه‌ها وارد کنند.

این تمایل به تعلق و تائید شدن از طرف سایرین تفاوت اصلی بین اختلال شخصیتی خودشیفته و اختلال شخصیت نمایشی است. هر دوی این دسته‌ها نیاز دارند عمیقاً موردتوجه قرار گیرند و ممکن است افراد را برای دریافت توجه بیشتر تحریک کنند. افرادی که اختلال شخصیت خودشیفته دارند علاوه بر نیاز به توجه، نیاز به تعریف و تمجید و به رسمیت شناخته شدن نیز دارند.

نوع احساسات 

برای افرادی که اختلال شخصیت نمایشی دارند، نوع توجهی که دریافت می‌کنند اهمیت کمی دارد و به خودشان اجازه می‌دهند برای دریافت توجه در هر شرایطی، حتی شرایط منفی قرار گیرند. آن‌ها احساس کم‌ارزش بودن می‌کنند و عزت‌نفس خود را با دریافت تائید از دیگران می‌سازند.

افراد با اختلال شخصیت نمایشی ممکن است بسیار احساسی یا نمایشی به نظر برسند. این افراد به‌راحتی ناراحت شده و به‌سرعت احساساتشان را تغییر می‌دهند. این شدت در احساسات نشانه‌ی بارز اختلال شخصیت هیستریونیک است و کمتر در اختلال شخصیت خودشیفته دیده می‌شود. افراد خودشیفته احساسات خود را کمتر نشان می‌دهند و کم‌حرف‌تر و خویشتن‌دارتر هستند.

تاثیرگذاری در روابط فردی و اجتماعی 

خودشیفتگی و اختلال شخصیت نمایشی روابط فردی و وضعیت عمومی فرد مبتلا را تحت تأثیر قرار می‌دهند. هر دو دسته روابط ناپایدار و یا مختل شده دارند. افراد با اختلال شخصیت نمایشی برای صمیمی شدن با دیگران تلاش می‌کنند درصورتی‌که افراد با اختلال خودشیفتگی آسیب‌های عاطفی قابل‌توجهی به دیگران وارد می‌کنند.

رفتار و گفتار افراد دارای اختلال شخصیتی خودشیفته به دلیل این‌که احترام کمی برای دیگران قائل می‌شوند اغلب آزاردهنده است. افراد دچار اختلال شخصیت خودشیفته در روابطشان نیاز به تمرکز کامل بر خودشان و نیازهایشان دارند و شریک عاطفی آن‌ها که احساسات خود را با این افراد به اشتراک می‌گذارد و سعی در برآورده کردن نیازهای خود دارد معمولاً ازنظر عاطفی طرد شده یا کاملاً کنار گذاشته می‌شود. فرد خودشیفته ممکن است شریک زندگی خود را به خودخواهی و یا عدم مراقبت کافی از آن‌ها متهم کند.

 

کلام آخر دکتر ساینا درباره اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت نمایشی یا شخصیت هیستریونیک می‌تواند خفیف بوده یا می‌تواند آن‌قدر شدید شود که زندگی فرد را دچار اختلال کرده و حتی در معرض خطر جدی قرار دهد؛ اما این اختلال با مداخلات روان‌درمانی و حمایت اطرافیان قابل‌درمان است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی اغلب از اختلال خود بی‌اطلاع‌اند. شناخت اطرافیان از این اختلال و صبر و حمایت آنان می‌تواند برای فرد مبتلا بسیار کمک‌کننده بوده و آن‌ها را برای پذیرش مداخلات درمانی مجاب کند.

اگر مراجعه‌ی حضوری و کمک خواستن از روانپزشکان و روانشناسان برایتان دشوار است، به شما مشاوره غیرحضوری را پیشنهاد می‌کنیم. در سامانه پزشکی دکتر ساینا در هر ساعت از شبانه‌روز می‌توانید با بهترین روانشناسان و روانپزشکان و در فضایی کاملاً امن و خصوصی در ارتباط باشید. برای دریافت مشاوره آنلاین یا گفتگوی تلفنی کافی‌ست بر روی لینک زیر کلیک کنید.

سؤالات متداول درباره اختلال شخصیت نمایشی

وجه تمایز بارز در ناهنجاری اختلال شخصیت خودشیفته و اختلال شخصیت نمایشی چیست؟ 

افرادی که دچار اختلال شخصیت نمایشی هستند، به‌آسانی ناراحت و آشفته می‌شوند و تغییر خلق بسیار سریعی دارند که این شدت احساسات، علامت بارز در رفتار افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی است و در افراد خودشیفته کمتر معمول است. افراد خودشیفته معمولاً احساسات خود را کمتر بروز داده و کم‌حرف‌تر و خویشتن‌دارتر هستند.

چه عواملی باعث ایجاد اختلال شخصیت نمایشی می‌شود؟

دلیل ایجاد این نوع ناهنجاری ناشناخته است. احتمالاً تلفیقی از پارامترهای ژنتیکی و محیطی منجر به این اختلال می‌شوند. سابقه‌ی وجود اختلال شخصیت هیستریونیک در خانواده، احتمال وجود زمینه‌ی وراثتی این ناهنجاری را تقویت می‌کند.

چطور با فردی که مبتلابه ناهنجاری اختلال شخصیت نمایشی است تعامل کنیم؟ 

یکی از بهترین راه‌هایی که برای کمک به این افراد وجود دارد، تشویق و اصرار بر درمان اختلال‌های روانی مرتبط در آن‌ها مانند اضطراب و افسردگی است. این کار تا حد امکان بایستی به‌آرامی انجام شود. پس از تشخیص ناهنجاری می‌توانید آن‌ها را به نتیجه‌ی مثبت درمان امیدوار کنید.

 چطور اختلال شخصیت نمایشی را تشخیص دهید؟ 

پزشک بر اساس نشانه‌های اختصاصی مانند عدم احساس آرامش هنگامی‌که فرد در مرکز توجه قرار ندارد، تعامل نامناسب یا اغواگرایانه با دیگران، تظاهر و تمارض در بیان احساسات، اختلال شخصیت نمایشی را شناسایی می‌کند. روان‌درمانی با تمرکز بر مشکلات پایه‌ای افراد نیز می‌تواند مفید واقع شود.

آیا اختلال شخصیت نمایشی نوعی ناهنجاری شایع است؟

ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی یکی از ناهنجاری‌های نادر است و حدود 1.8 درصد از افراد جامعه به آن مبتلا هستند. اما این درصد اندک حدود 4 میلیون نفر را تشکیل می‌دهد. اختلال شخصیت نمایشی در بین خانم‌ها بیشتر از آقایان دیده می‌شود و حدود دو سوم مبتلایان را به خود اختصاص می‌دهد.

همراهان مجله سلامت دکتر ساینا، شما عزیزان می‌توانید سوالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.

منابع برای محققان