سوزش ادرار نشانه چیست و چه درمانی دارد؟

سوزش ادرار به معنی احساس درد و ناراحتی حین دفع ادرار است. علت سوزش ادرار به دلیل تفاوت در شکل مجرای خروج ادرار، برحسب جنسیت، متفاوت است. به طور کلی سوزش ادرار در جنسیت زن شایع‌تر است، زیرا باکتری‌ها آسانتر می‌توانند به داخل مجرای ادرار آنها راه پیدا کنند.

درمان سوزش ادرار برحسب علت آن تعیین می‌شود. ممکن است به شما توصیه شود برای درمان سوزش ادرار بهداشت را رعایت کنید یا دارودرمانی و حتی جراحی لازم شود. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا با دلایل سوزش ادرار و راههای مقابله با آن آشنا می‌شوید.

سوزش ادرار چیست؟ 

سوزش ادرار (Urinary incontinence) یک نشانه است که می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ در سوزش ادرار فرد موقع دفع ادرار احساس درد، ناراحتی یا سوزش دارد. زنان بیشتر از مردان به سوزش ادرار مبتلا می‌شوند. در جنس مذکر، بیشتر در مردان مسن دیده می‌شود تا جوان.

سوزش ادرار به معنای تکرر ادرار (دستشویی رفتن به دفعات زیاد) نیست؛ اما بیماری‌هایی که تکرر ادرار ایجاد می‌کنند معمولا همراه با سوزش ادرار هستند.

در واقع، اصطلاح «دفع ادرار دردناک» یک اصطلاح کلی است که به احساس ناراحتی حین دفع ادرار اشاره می‌کند (نه علت سوزش ادرار). دلیل سوزش ادرار ممکن است بیماری‌های مثانه، پیشاب‌راه (مجرای دفع ادرار) یا پرینه باشد.

پیشاب‌راه (یورِترا) مجرایی است که ادرار از طریق آن از بدن شما خارج می‌شود. پرینه در مرد اشاره دارد به ناحیه بین کیسه بیضه و مقعد و در زن ناحیه بین خروجی واژن و مقعد.

سوزش ادرار علامتی بسیار شایع است. علت سوزش ادرار می‌تواند طیف وسیعی از بیماری‌ها باشد. درد، سوزش یا تیر کشیدن موقع ادرار کردن می‌تواند به دلایل مختلف ایجاد شود.

علت سوزش ادرار چیست؟ 

همان‌طور که گفتیم، علل متعددی می‌توانند باعث دفع ادرار دردناک (سوزش ادرار) شوند. در زنان، شایع‌ترین علت سوزش ادرار عفونت مجاری ادرار است. در مردان، التهاب پیشاب‌راه و بعضی بیماری‌های پروستات می‌تواند علت سوزش ادرار باشد.

دلیل سوزش ادرار معمولا یکی از موارد زیر است:

• سنگ‌های مثانه
• کلامیدیا ترکوماتیس (نوعی عفونت باکتریایی)
• سیستیت (التهاب مثانه)
• داروها: در بیماری که دارویی مصرف می‌کند، دلیل سوزش ادرار ممکن است التهاب مثانه باشد که عارضه جانبی بعضی از داروها، مانند داروهای شیمی‌درمانی است.
• تبخال تناسلی
• گنوره (نوعی عفونت تناسلی)
• گاهی علت سوزش ادرار بعضی اقدامات پزشکی روی دستگاه ادراری تناسلی است؛ مانند سوندگذاری برای اقدامات تشخیصی و درمانی.
• عفونت کلیه (پیلونفریت)
•  سنگ کلیه
• پروستاتیت (التهاب پروستات)
• بیماری‌های منتقله از راه تماس جنسی (STD)
• علت سوزش ادرار ممکن است استفاده از صابون‌ها، عطرها و مواد شیمیایی بهداشتی باشد.
• تنگی مجرای ادرار
• التهاب مجرای ادرار
• عفونت مجرای ادرار
• واژینیت (التهاب واژن)
• عفونت قارچی واژن

علائم سوزش ادرار 

علائم سوزش ادرار در دو جنس متفاوت است؛ اما هر دو آن را به صورت سوزش، خارش یا درد حس می‌کنند. ممکن است این علائم حین دفع ادرار یا بعد از آن باشد.

درد در ابتدای دفع ادرار نشان‌دهنده این است که احتمالا مجاری ادراری عفونت کرده‌اند؛ در حالیکه درد بعد از دفع ادرار احتمالا به علت مشکلات مثانه یا پروستات است. در بسیاری از مردان، درد ممکن است قبل یا بعد از دفع ادرار در آلت تناسلی حس شود.

علائم این بیماری در زنان ممکن است داخلی یا خارجی باشد. به عنوان مثال درد در خارج از ناحیه واژن، ممکن است به علت التهاب یا سوزش پوست حساس این ناحیه باشد. دردی که داخل شکم حس شود، احتمالا به علت عفونت مجاری ادراری است. مراجعه به متخصص اورولوژی بهترین راهکار برای تشخیص علت سوزش ادرار است. اگر امکان مراجعه حضوری را ندارید می‌توانید از طریق سامانه پزشکی دکتر ساینا به صورت آنلاین با بهترین متخصص کلیه و مجاری ادرار در ارتباط باشید.

عوارض سوزش ادرار چیست؟

در صورت عدم درمان سوزش ادرار، بیمار ممکن است دچار عوارضی شود.

• عوارض کوتاه مدت عبارت‌اند از: نارسایی حاد کلیه، گسترش عفونت در کل بدن و ابتلا به سپسیس (عفونت فراگیر بدن) ، کم‌خونی حاد به علت دفع خون در ادرار و در نهایت بستری شدن در بیمارستان.

• عوارض بلندمدت عبارت‌اند از : نارسایی مرحله انتهایی کلیه (یعنی کلیه عملکرد خود را کاملا از دست داده و بیمار تا اخر عمر نیاز به دیالیز دارد)، ناباروری، ناتوانی طولانی‌مدت به علت عفونت‌های پی‌درپی، سرطان‌های مجاری ادراری و حتی مرگ بر اثر عفونت‌های شدید کل بدن و سرطان پیشرفته مجاری ادراری.

تشخیص سوزش ادرار 

پزشک شما معمولا با گرفتن شرح‌حال و آزمایش نمونه ادرار می‌تواند علت سوزش ادرار را در شما تشخیص دهد. برای یافتن دلیل سوزش ادرار، نمونه ادرار از نظر وجود گلبول‌های سفید خون، گلبول‌های قرمز یا مواد شیمیایی بررسی می‌شود.

با کشت ادرار -که آماده شدن جواب آن تقریبا دو روز طول می‌کشد- مشخص می‌شود که آیا باکتری در ادرار شما وجود دارد یا نه و اگر باکتری در ادرار باشد، نوع آن را معلوم می‌کند. همچنین در مورد این که کدام آنتی‌بیوتیک‌ها روی این نوع باکتری موثر هستند راهنمایی می‌کند. کشت ادرار روشی است که علت سوزش ادرار را با دقت زیادی تعیین می‌کند.

اگر آزمایش ادرار طبیعی باشد برای یافتن علت سوزش ادرار باید مثانه و پروستات بررسی شود.

در مورد بیماران زن، برای یافتن دلیل سوزش ادرار باید یک نمونه از واژن یا ابتدای مجرای ادرار هم تهیه شود.

پزشک شما در مورد بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا اختلالات دستگاه ایمنی هم سوال می‌کند. بعضی از این بیماری‌ها می‌توانند دلیل سوزش ادرار و عفونت‌های ادراری باشند. همچنین در مورد فعالیت جنسی شما از نظر ابتلا به بیماری‌های مقاربتی سوال می‌کند. ممکن است لازم شود برای رد این بیماری‌ها و پیداکردن علت آزمایش‌های اضافه‌ای انجام شود.

چه کسانی بیشتر در معرض سوزش ادرار هستند؟ 

همه افراد به طور یکسان در معرض التهاب مجاری ادراری نیستند. عوامل زمینه‌سازی هستند که فرد را بیشتر مستعد ابتلا می‌کنند:

• جنس مونث
• بارداری
• ابتلا به دیابت
• بزرگی پروستات در آقایان
• داشتن سنگ کلیه
• بیماری‌های مثانه
• داشتن سوند ادراری
• عدم رعایت بهداشت جنسی: استفاده نکردن از کاندوم حین رابطه‌جنسی و داشتن شرکای جنسی متعدد.

راهکارهایی مفید در پیشگیری از سوزش ادرار  

روش‌های خودمراقبتی می‌تواند با از بین بردن درد و سوزش ادرار را کم کنند:

• تمرین تکنیک‌های آرامش‌بخش برای کم کردن استرس. استرس و اضطراب می‌تواند علائم شما را شدیدتر کند و درمان را به‌تعویق بیندازد.
• بعد از شنا یا به هر دلیلی که خیس شدید، لباس خود را عوض کرده، لباس خشک بپوشید.
• خانم‌ها از اسپری‌های واژینال، دوش واژینال، صابون یا هر ماده شیمیایی تحریک‌کنندهای که می‌تواند دلیل سوزش ادرار باشد، در ناحیه تناسلی و داخل واژن استفاده نکنند.
• غذاهای سرخ‌شده، کافئین، شیرین‌کننده‌های مصنوعی و نوشیدنی‌های پرکالری (مانند نوشابه و آب‌میوه‌های صنعتی) مصرف نکنید.
• لباس‌های چسبان از جمله شلوارهای جین تنگ نپوشید. از لباس‌های زیر نخی استفاده کنید.
• نواربهداشتی و تامپون را در فواصل کم عوض کنید.
• قبل و بعد از رابطه‌جنسی حمام کنید. رابطه جنسی بدون محافظت (کاندوم) نداشته باشید.
• بعد از تمام شدن رابطه‌جنسی، برای بیرون راندن باکتری‌ها از مثانه و پیشاب‌راه ادرار کنید.
• وقتی احتیاج به دفع ادرار دارید، خود را نگه ندارید.
• مصرف الکل و سیگار را محدود کنید.
• خانم‌ها برای جلوگیری از آلوده شدن دستگاه ادراری و تناسلی به باکتری‌های مقعد، پس از دستشویی، ناحیه پرینه را از جلو به عقب بشویند، نه برعکس. ناحیه تناسلی را همیشه خشک و تمیز نگه دارید.

درمان سوزش ادرار 

رامناسب‌ترین درمان سوزش ادرار با توجه به علتی که آن را ایجاد کرده تعیین می‌شود. بنابراین قدم اول برای درمان موارد شدید و عارضه‌دار یافتن دلیل سوزش ادرار است.

درمان سوزش ادرار خفیف

از آنجا که شایع‌ترین علت سوزش ادرار عفونت‌های مجاری ادراری است، درمان تجربی با آنتی‌بیوتیک با توجه به علائم و شرح حال بیمار (بدون آزمایش)، معمولا مقرون‌به‌صرفه‌ترین روش درمان است.

در مواردی که بیمار با سوزش ادرار مراجعه می‌کند و عارضه و عامل خطر دیگری ندارد (مثلا دیابت یا بارداری)، نیازی نیست که علت سوزش ادرار دقیقا مشخص شود و می‌توان درمان را به‌صورت تجربی شروع کرد.

درمان سوزش ادرار با علائم جدی‌تر

اگر پزشک شک کند که علت سوزش ادرار عفونت ادراری عارضه‌دار است و علائم دیگری موجود باشد (مثلا تهوع و استفراغ، تب و لرز)، همزمان با شروع درمان سوزش ادرار، بررسی‌های بیشتری از قبیل کشت خون، بررسی وضعیت متابولیک بدن (مثلا ازمایش قند خون) یا شمارش سلول‌های خونی برای یافتن علت سوزش ادرار لازم است.

اگر پزشک احتمال بدهد که دلیل سوزش ادرار سنگ یا انسداد مجاری ادراری است (مثلا به دلیل بزرگی پروستات)، تصویربرداری مجاری ادراری با کمک سونوگرافی یا سیتیاسکن لازم است. تصویربرداری به تشخیص محل و اندازه سنگ کمک می‌کند.

درمان سوزش مرتبط با بیماری‌های کلیوی

اگر بیمار با علامت سوزش ادرار مراجعه کرد و پزشک به آبسه پرینفریک (اطراف کلیه) مشکوک بود، ابتدا باید سونوگرافی یا سیتیاسکن انجام شود. اگر مشخص شد که اطراف کلیه آبسه‌ای وجود دارد، بیمار باید در بیمارستان بستری شده، آنتی‌بیوتیک‌های داخل وریدی برای وی شروع شود. سپس آبسه باید از طریق جراحی باز یا قرار دادن لوله پوستی تخلیه شود؛ گاهی هر دو باهم انجام می‌شود.

درمان سوزش ناشی از مشکلات مردانه

اگر علت سوزش ادرار بزرگی خوش‌خیم پروستات است، درمان با داروهای الفا بلوکر یا مهار کننده‌های -الفا ردوکتاز علائم را برطرف می‌کند. اگر پس از یک دوره درمان سوزش ادرار، علائم بیمار تغییری نکرد، باید به روش‌های دیگری روی آورد؛ مثلا در مورد بزرگی خوش‌خیم پروستات، بیمار باید جراحی شده، پروستات از طریق مجرای ادرار تخلیه شود. (رزکشن ترانس یورترال)

درمان با روش‌های خانگی 

به‌جز دارو، روش‌های دیگری هم برای درمان سوزش ادرار و جلوگیری از تکرار آن وجود دارد. در ادامه بخوانید:

آب زیاد بنوشید 

نوشیدن آب بیشتر در روز باعث می‌شود شما مرتب نیاز به دفع ادرار داشته باشید. وقتی مقدار ادرار زیاد شود، باکتری‌ها و عوامل ایجادکننده التهاب را که می‌توانند علت سوزش ادرار باشند، از مجاری ادرار با خود دفع می‌کند؛ بنابراین باعث کاهش درد و درمان سوزش ادرار می‌شود.

کمبود آب بدن (دهیدریشن) عفونت را تشدید و سوزش ادرار را سخت‌تر می‌کند. نوشیدن آب در فواصل منظم، از کمبود آب در بدن جلوگیری می‌کند و همچنین کمک می‌کند که دمای بدن تعدیل شود.

میوه‌ها و سبزی‌هایی که آب زیادی دارند، آبمیوه‌های طبیعی، آب نارگیل (مایع داخل نارگیل)، سوپ و آبگوشت هم می‌توانند به عنوان منبع مایعات برای حفظ تعادل مایعات بدن مصرف شوند و به درمان سوزش ادرار کمک کنند.

 ویتامین ث مصرف کنید

گفته شده که دریافت مکمل‌های حاوی اسید آسکوربیک یا همان ویتامین سی، با اسیدی کردن ادرار در بهبود عفونت‌های مجاری ادراری موثرند.

از کمپرس گرم استفاده کنید

استفاده از کمپرس گرم اثری تسکین‌دهنده دارد؛ زیرا باعث می‌شود فشار داخل مثانه کم شود و درد بهبود یابد. به‌جای کمپرس می‌توانید از پتوهای گرم‌کننده استفاده کنید.

نحوه استفاده از کمپرس گرم:

۱- یک کیسه حمام (لیف) تمیز را داخل آب گرم کنید و آب اضافه را با فشاد دادن از آن خارج کنید.
۲- کمپرس را به مدت ۵ دقیقه در ناحیه پایین شکم قرار دهید.
۳- پس از چند دقیقه، مجددا این کار را تکرار کنید.

توجه: برای جلوگیری از سوختن پوست، جای کمپرس را هر بار عوض کنید. از آب بسیار داغ استفاده نکنید.

 پروبیوتیک مصرف کنید

پروبیوتیک‌ها محصولاتی هستند که از باکتری‌های مفیدی که درون روده زندگی می‌کنند به‌دست می‌آیند. مصرف پروبیوتیک‌ها باعث می‌شود تعادل باکتری‌های مفید بدن مجددا برقرار شود؛ بنابراین از رشد باکتری‌های مضر و ابتلا به عفونت جلوگیری می‌شود.

پروبیوتیک‌هایی برای جلوگیری از ابتلا به عفونت مجاری ادراری و عفونت قارچ کاندیدا به بازار عرضه شده‌اند؛ اما برای اطمینان یافتن از این که واقعا موثرهستند یا نه، مطالعات بیشتری مورد نیاز است.

برای دریافت پروبیوتیک‌ها، مواد غنی از این باکتریها مانند کلم ترش (زاواکروات: نوعی ترشی کلم‌برگ)، ماست و لبنیات ترش‌ شده استفاده کنید.

اگر نمی‌توانید پروبیوتیک‌های کافی را از وعده‌های غذایی خود بگیرید، از مکمل‌های پروبیوتیک استفاده کنید؛ البته بعد از مشورت با پزشک.

اگر می‌خواهید پروبیوتیک‌ها تاثیر ماندگاری برای شما داشته باشند، آنها را به همان روش و دوزی که تجویز شده مصرف کنید. در غیر این صورت، اثر مثبت آنها موقت خواهد بود و بعد از چند هفته محو می‌شود.

همواره در نظر داشته باشید که این روش‌ها تنها روش‌های کمکی برای درمان یا پیشگیری از عفونت‌های ادراری هستند و هرگونه سوزش ادرار بخصوص در کودکان، افراد مبتلا به دیابت و سایر بیماری‌های زمینه‌ای، زنان باردارو مردان حتما باید توسط متخصص اورولوژی بررسی شوند.

چه زمانی برای درمان سوزش ادرار به پزشک مراجعه کنیم؟

گاهی سوزش ادرار، التهاب خفیفی است که خودبه‌خود برطرف می‌شود و گاهی مشکلات جدی تر است. اگر همراه با سوزش ادرار هریک از این علائم را دارید ممکن است دلیل سوزش ادرار مشکل مهمی ‌باشد. در موارد زیر هرچه سریعتر با پزشک تماس بگیرید:

• ترشح غیرعادی از آلت تناسلی یا واژن
• دیدن خون در ادرار
• ادرار کدر یا چرکی
• تب
• درد در پشت یا پهلوها

کلام آخر دکتر ساینا

همانطور که اشاره کردیم سوزش ادرار می‌تواند نشان‌دهنده طیف وسیعی از بیماری‌های کلیه و مجاری ادرار باشد. علت سوزش ادرار ممکن است از التهاب خفیف مجاری ادراری تا عفونتی مرگبار مانند آبسه کلیه متغیر باشد.

اگر خانم بارداری هستید یا بیماری مانند دیابت دارید که ایمنی بدن شما را ضعیف کرده است، در معرض خطر عفونت‌های ادراری هستید و برای جلوگیری از آن باید به دقت، بهداشت فردی و جنسی را رعایت کنید. دلیل سوزش ادرار سوزش ادرار در آقایان از ۵۰ سالگی بزرگی پروستات است. درمان سوزش ادرار باید به‌موقع باشد.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری