خون در ادرار نشانه چیست | بررسی علت و درمان ادرار خونی

خون در ادرار یا هماچوری یک علامت هشداردهنده است. وجود خون در ادرار در زنان و مردان در برخی موارد بی‌خطر است، اما در موارد دیگر می‌تواند حاکی از یک اختلال جدی مانند مشکلات کلیوی یا اختلال در قسمت‌های دیگری از دستگاه ادراری باشد. بنابراین باید برای درمان خون در ادرار فوراً اقدام کرد.

در هر سنی می‌توان به ادرار خونی مبتلا شد؛ اما در هر حالت نشانه‌ای است که باید جدی گرفته شود. در این مقاله، دکتر ساینا تمام اطلاعات لازم درباره خون در ادرار زنان و مردان را با شما به‌اشتراک می‌گذارد. برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

خون در ادرار نشانه چیست؟ 

خون در ادرار یا هماچوری (hematuria) به معنی وجود سلول‎های خونی در ادرار است. اگرچه خون در ادرار همیشه نشانه جدی یک بیماری نیست، اما می‌تواند علامت هشداردهنده مهمی‌ برای وجود یک مشکل احتمالی در سلامتی شما باشد. بنابراین ادرار خونی را هرگز نباید نادیده گرفت.

درمان خون در ادرار به ‌شدت و علت دفع خون در ادرار بستگی دارد. اطلاعات جمع‌آوری‌‌شده از سوابق پزشکی، معاینه‌های فیزیکی و نتایج تست‌های آزمایشگاهی، برای تعیین بهترین گزینه درمان، به‌کار گرفته می‌شوند.

خون در ادرار بدون علامت یا با علامت

خون در ادرار ممکن است نشانه‌دار یا بدون نشانه باشد، موقت و یا مداوم باشد، بدون یا همراه با پروتئینوری (دفع پروتئین در ادرار) باشد.

اگر خون در ادرار بدون علامت باشد، معمولا به درمان نیاز ندارد. در شرایط نامعمول از نظر بررسی‌های بالینی، آزمایشگاهی، یا تصویربرداری پزشکی، برحسب تشخیص اولیه، ممکن است نیاز به اقدام برای درمان باشد.

مشاهده خون در ادرار کودکان و نوزادان نیز موضوع نگران‌کننده‌ای برای والدین است. برای آشنایی کامل با این عارضه مقاله علت وجود خون در ادرار کودکان و نوزادان را مطالعه کنید.

انواع خون در ادرار

خون در ادرار یا هماچوری می‌تواند به دو صورت گروس (آشکار) یا میکروسکوپی باشد.

هماچوری گروس

در این نوع هماچوری، وجود خون در ادرار ب با چشم غیرمسلح نیز قابل‌مشاهده است. این نوع ادرار می‌تواند آب توالت را به رنگ صورتی کمرنگ و یا رنگ قرمز روشن تبدیل کند.

هماچوری میکروسکوپی 

• هماچوری میکروسکوپی به نوعی از خون در ادرار گفته می‌شود که مقدار خون موجود در ادرار تا حدی است که فقط از طریق میکروسکوپ قابل‌مشاهده است.

• dipstick یا هماچوری نواری هنگامی است که اکسیداسیون نوار تست ادرار موجب تغییر رنگ می‌شود که همیشه به معنای وجود سلول‌های خونی در ادرار نیست.

علائم خون در ادرار

اگر حضور خون در ادرار شما از نوع میکروسکوپی باشد ممکن است هیچ نشانه‌ای مشاهده نکنید. اما اگر خون در ادرار یا هماچوری آشکار (شدید) داشته باشید، ممکن است متوجه شوید که ادرار شما صورتی، قرمز و یا قهوه‌ای است. این اتفاق به دلیل آن است که خون در ادرار شما، باعث تغییر رنگ آن می‌شود. اگر خون در ادرار آشکار داشته باشید، ممکن است لخته‌های خونی همراه با ادرار خود دفع کنید که می‌تواند دردآور باشد.

بسیار مهم است که درصورت مشاهده تغییر رنگ ادرار یا در صورت حس درد هنگام دفع ادرار حتما به پزشک مراجعه کنید تا مورد معاینه قرار بگیرید.

علت خون در ادرار در زنان

وجود خون در ادرار زنان می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• عفونت‌های مجاری ادراری می‌تواند یکی از علل وجود خون در ادرار زنان باشد.
• احتمال ابتلا به عفونت دستگاه ادراری  (UTIs)در زنان به دلیل موقعیت مجاری ادراری‌شان، بیشتر است.
• براساس گزارش موسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی(NIDDK) ، حداقل ۴۰ تا ۶۰ درصد از زنان در طول زندگی خود عفونت ادراری را تجربه می‌کنند.
• عفونت دستگاه ادراری زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از روده‌ها، وارد مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از بدن خارج می‌کند) می‌شوند. عفونت‌ها می‌توانند مجرای ادرار را طی کند و حالب‌ها، کلیه‌ها و یا مثانه را آلوده کنند.
• عفونت می‌تواند باعث احساس سوزش ادرار و تکرر ادرار شود.

سنگ‌ها

مواد معدنی بیش از حد، می‌توانند رسوبات سخت و یا سنگ‌ها را در مثانه و کلیه‌ها تشکیل دهند.

سنگ‌ها ممکن است دیواره مجاری ادراری و اندام‌های مربوط به آن را پاره و یا خراشیده کنند. خون حاصل از این پارگی یا خراشیدگی با ادرار مخلوط می‌شود و در نتیجه خون در ادرار زنان به‌صورت آشکار یا میکروسکوپی ایجاد می‌شود.

به گفته موسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی، سنگ‌ها در مجرای ادرار می‌توانند موجب بروز علائم زیر شوند:

• ادرار صورتی، قرمز و یا قهوه‌ای رنگ
• تکرر و سوزش ادرار
• بی‌اختیاری یا ادرار غیرارادی
• ادرار دردناک
• ادرار ابری یا متعفن

دیگر عوامل موثر در افزایش سنگ‌های کلیوی

براساس گزارش بنیاد مراقبت اورولوژی عوامل زیر ممکن است خطر ایجاد و افزایش سنگ‌ها را بیشتر کند:

• کمبود آب بدن
• مصرف مقادیر زیاد نمک
• بیماری‌های معده و روده، مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
• مشکلات تیروئید
• چاق بودن یا داشتن اضافه وزن

آندومتریوز و خون در ادرار زنان

علت خون در ادرار در زنان اگر که با درد شدید پایین کمر همراه باشد می‌تواند نشانگر اندومتریوز باشد. آندومتریوز بیماری شایع است که در بیش از ۱۱ درصد زنان بزرگسال در ایالات‌متحده رخ می‌دهد.

آندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که بافت مشابه پوشش داخلی رحم (آندومتر) در قسمت‌هایی از بدن، خارج از رحم رشد می‌کند.

اگر چه آندومتریوز می‌تواند بر روی هر بخش از بدن تاثیر بگذارد، کمیته بهداشت زنان نواحی زیر را به‌عنوان نواحی شایع مطرح می‌کند:

• پوشش بیرونی رحم
• تخمدان‌ها
• لوله‌های فالوپ

آندومتریوز اگر درمان نشود می‌تواند روی باروری تاثیر بگذارد.

سرطان

اگرچه سرطان کمتر از عفونت و سنگ می‌تواند عامل خون در ادرار باشد، اما سرطان کلیه و یا مثانه نیز می‌تواند منجر به وجود خون در ادرار شود.

ادرار ممکن است یک روز حاوی خون باشد و بعد از آن روشن به نظر برسد. فرد نباید برای تماس با پزشک منتظر مشاهده دوباره­ی خون در ادرار خود باشد.

سرطان مثانه می‌تواند باعث ادرار بیشتر یا کمتر فرد شود. سرطان کلیه به‌طور معمول بر عادت‌های ادرار فرد تاثیر نمی‌گذارد اما می‌تواند باعث درد در قسمت‌های پایین کمر شود.

دلایل خون در ادرار مردان

 وجود خون در ادرار مردان می‌تواند ناشی از هر یک از موارد زیر باشد:

 عفونت دستگاه ادراری

اگر عفونت دستگاه ادراری روی کلیه‌ها تأثیر بگذارد، می‌تواند باعث ایجاد درد در پشت و پهلوها شود.

عفونت ادراری (UTIs) یکی از رایج‌ترین دلایل خون در ادرار مردان است. اگر چه این مشکل بیشتر در زنان رخ می‌دهد، اما مردان نیز می‌توانند به آن مبتلا شوند.

عوامل خطر ابتلا به عفونت ادراری در مردان می‌تواند ناشی از مشکلات پروستات و  استفاده اخیر کاتتر برای بیمار باشد. (همان‌طور که جلوتر توضیح می‌دهیم کاتتر نوعی لوله است که برای دفع ادرار بعد از عمل به آلت تناسلی بیمار بسته می‌شود).

عفونت ادراری می‌تواند زمانی رخ دهد که باکتری وارد مجرای ادرار شود (لوله‌ای که ادرار را از مثانه خارج می‌کند).

سنگ کلیه و مثانه

اگر خون حاوی مایعات بسیار کم و ضایعات بسیار زیاد باشد، مواد زائد می‌توانند با مواد شیمیایی موجود در ادرار ترکیب شده و سنگ‌های سخت در کلیه‌ها یا مثانه تشکیل دهند.

غالباً سنگ‌ها به اندازه‌ای کوچک هستند که با ادرار دفع شوند. سنگ‌های بزرگ‌تر ممکن است در کلیه یا مثانه باقی بمانند و یا در جای دیگری در مجاری ادراری گیر کنند.

خون در ادرار بعد از ورزش

افرادی که در زمان ورزش به طور مناسب آب مورد نیاز بدن را تأمین نمی‌کنند ممکن است خطر ابتلا به این نوع هماچوری در آن‌ها افزایش یابد. هماچوری ناشی از ورزش یا EIH معمولا ظرف سه روز بهبود یافته اما در صورت ادامه خونریزی برای مدت زمان بیش از ۲ هفته باید به پزشک مراجعه شود.

هماچوری ناشی از ورزش (EIH) پس از اعمال فشار فیزیکی نیز ایجاد می‌شود و به دفع خون در ادرار بعد از تمرینات ورزشی اشاره می‌کند.

پزشکان مطمئن نیستند که چه چیزی موجب EIH می‌شود، اما به نظر می‌رسد این وضعیت با شدت ورزش فارغ از مدت زمان انجام آن مرتبط است .

بزرگی پروستات

 هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) یک اصطلاح پزشکی برای بزرگ شدن پروستات است.

پروستات غده‌ای است که بخشی از سیستم تولیدمثل مردانه را تشکیل می‌دهد و به تولید منی کمک می‌کند. این غده در زیر مثانه و در جلوی مقعد قرار گرفته ‌است.

بزرگ شدن پروستات می‌تواند بر مجرای ادرار فشار آورده و دفع ادرار را دشوار می‌کند. مثانه برای دفع ادرار سخت‌تر کار می‌کند که می‌تواند منجر به آسیب و خونریزی شود.

خون در ادرار مردان به دلیل استفاده از کاتتر

برخی افراد ممکن است به دلیل جراحت، جراحی و یا بیماری دچار مشکل دفع ادرار شوند. کاتتر ادراری (UC)  لوله‌ای انعطاف‌پذیر است که به تخلیه ادرار از مثانه کمک می‌کند.

کاتتر گاهی اوقات می‌تواند منجر به عفونت دستگاه ادراری و نهایتاً ایجاد خون در ادرار شود.

در مردان، uc ها می‌تواند داخلی یا خارجی باشد. یک کاتتر داخلی از طریق مجرای ادرار به مثانه وارد می‌شود و ممکن است چند روز یا چند هفته در مثانه بماند.

یک کاتتر خارجی وسیله‌ای است که بر روی آلت تناسلی قرار می‌گیرد و ادرار را در یک کیسه جمع‌آوری می‌کند.

هر دو نوع کاتتر می‌توانند به باکتری‌ها اجازه ورود به مجرای ادرار و تکثیر را بدهند که احتمالا منجر به عفونت دستگاه ادراری مرتبط با کاتتر (CAUTI) می‌شوند؛ که نتیجه احتمالی آن دفع خون در ادرار است.

طبق گفته مراکز کنترل و پیش‌گیری بیماری‌ها (CDC) ، ۷۵ درصد از عفونت­‌های ادراری در بیمارستان‌ها به علت استفاده از کاتتر است.

آسیب به کلیه‌ها

گلومرول­‌ها (glomeruli) ساختارهای کوچک و ریز در کلیه‌ها هستند که به تصفیه و تمیز کردن خون کمک می‌کنند. گلومرولونفریت (GN) اصطلاحی برای گروهی از بیماری‌ها است که می‌تواند به این ساختارها آسیب برساند.

در افراد مبتلا به GN، کلیه‌های آسیب‌دیده قادر به حذف ضایعات و مایعات اضافی از بدن نیستند و در صورت عدم درمان، گلومرولونفریت می‌تواند منجر به نارسایی کلیه و متعاقب آن دفع خون در ادرار شود.

GN مزمن اغلب در مردان جوانی که شنوایی و بینایی خود را از دست داده‌اند اتفاق می‌افتد.

داروها

داروهای زیر ممکن است باعث وجود خون در ادرار شوند:

رقیق‌کننده‌های خون

این داروها به جلوگیری از لخته‌های خونی کمک می‌کنند اما برخی از انواع آن‌ها، از جمله وارفارین و آسپرین، ممکن است باعث دفع خون در ادرار شوند.

داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی یاNSAIDs 

اگر شخصی از این داروها برای مدت‌های طولانی استفاده کند می‌تواند به کلیه‌ها آسیب زده و باعث حضور خون در آزمایش‌های ادرار شود. با این حال، بعید است که این داروها منجر به خون قابل‌‌مشاهده در ادرار شوند.

سیکلوفسفامید و ایفوسفامید

این دو، داروهای شیمی‌درمانی هستند که می‌توانند باعث التهاب مثانه  (سیستیت) همراه با خون­ریزی شوند؛ آثار التهاب مثانه شروع ناگهانی خون در ادرار و درد مثانه و سوزش است.

برگ سنا

استفاده طولانی‌مدت از برگ سنا که نوعی ملین است می‌تواند منجر به دفع خون در ادرار شود.

سرطان پروستات

یکی از دلایل دفع خون در ادرار مردان می‌تواند سرطان پروستات باشد.

به گفته مرکز ملی کلیه ایالات متحده، حدود یک نفر از هر ۱۰ نفر در ایالات‌متحده در طول زندگی خود به این سرطان مبتلا می‌شوند. به گفته برخی از منابع ، در ایران نیز این سرطان رتبه چهارم سرطان‌های شایع را دارد.  

با تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع، سرطان پروستات معمولا قابل ‌درمان است. با این حال، تعداد کمی از مردان در مراحل اولیه این بیماری، علائمی را تجربه می‌کنند؛ بنابراین شرکت در آزمایش‌های منظم غربالگری بسیار لازم و حیاتی است.

زمانی که علائم سرطان پروستات رخ می‌دهد، ممکن است این علائم مشابه بزرگی پروستات خوش‌خیم یا BPH باشند.

سرطان مثانه

کاهش وزن غیرمنتظره در کنار تغییر رنگ ادرار، می‌تواند نشان‌دهنده سرطان مثانه باشد.

در مراحل اولیه سرطان مثانه، افراد ممکن است با علائم بسیار اندکی مواجه شوند. اولین نشانه، معمولاً وجود خون در ادرار است.

برخی افراد ممکن است متوجه تغییر رنگ ادرار خود شوند. برای برخی دیگر، دیدن خون در ادرار فقط از طریق آزمایش ادرار قابل ‌تشخیص است.

عوامل زمینه‌ساز خون در ادرار (ریسک فاکتورها)

تقریبا هر فردی – از جمله کودکان و نوجوانان – می‌تواند گلبول‌های قرمز (سلول­های موجود در خون) را در ادرار داشته باشد. عواملی که این احتمال را افزایش می‌دهد عبارتند از:

• سن: بسیاری از مردان بالای ۵۰ سال به خاطر بزرگ شدن غده پروستات، گهگاه ادرار خونی دارند.
• عفونت جدید: برای کودکان، التهاب کلیه پس از عفونت­های ویروسی یا باکتریایی یکی از علل وجود خون در ادرار است.
• سابقه خانوادگی: اگر سابقه خانوادگی بیماری کلیه یا سنگ کلیه داشته باشید، ممکن است بیشتر در معرض ادرار خونی قرار بگیرید.
• داروهای خاص: آسپرین، مسکن‌های ضد درد غیراستروئیدی و آنتی‌بیوتیک‌ها مانند پنی‌سیلین به داروهای افزایش‌دهنده خطر وجود خون در ادرار، معروف هستند.
• ورزش سنگین: دوندگان مسافت دور، به خصوص مستعد ادرار خونی ناشی از ورزش هستند. در حقیقت، این وضعیت گاهی اوقات «هماچوری دونده» نامیده می‌شود.

 آیا وجود خون در ادرار خطرناک است؟

برخی از دلایل وجود خون در ادرار جدی هستند، پس در صورت دیدن خون در ادرار و مشاهده علائم دیگر باید با پزشک خود تماس بگیرید.

اگر نشانه‌ها به علت وجود سرطان باشد، نادیده گرفتن آن­ها می‌تواند منجر به پیشرفت تومور شود و درمان را با مشکل مواجه سازد. عفونت‌های درمان‌نشده درنهایت می‌توانند منجر به نارسایی کلیه شوند.

روش‌های تشخیصی

طی ملاقات با پزشک خود، او یک سابقه پزشکی از شما خواهد گرفت و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد تا به درمان دفع خون در ادرار بپردازد. این کار به پزشک شما کمک می‌کند تا نشانه‌ها را بهتر درک کند. پزشک احتمالاً آزمایش‌های دیگری نیز تجویز می‌کند. این آزمایش‌‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• تجزیه ادرار (UA)، آزمایش بر روی نمونه ادرار؛
• کشت ادرار (UC): آزمایش ادرار که وجود عفونت را بررسی می‌کند؛
• سیتولوژی ادرار: تست ادرار که در آن سلول‌های با ظاهر غیرطبیعی یا غیرعادی بررسی می‌شود؛
• سیستوسکوپی: یک آزمایش که از دستگاهی به نام سیستوسکوپ برای مشاهده داخل مثانه و مجرای ادرار استفاده می‌کند؛
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT): آزمایشی که از اشعه ایکس و کامپیوتر برای گرفتن تصاویر مقطعی از شکم و لگن استفاده می‌کند.

درمان خون در ادرار

بعد از تشخیص علت خون در ادرار پزشک می‌تواند مشخص می‌کند که باید چه نوع درمانی دریافت ‌کنید.

اگر یک عفونت، مانند عفونت دستگاه ادراری، علت مشاهده خون در ادرار شما باشد، پزشک برای شما  آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند تا باکتری عامل ایجاد عفونت از بین برود.

اگر وجود خون در ادرار ناشی از سنگ کلیه بزرگ باشد و در صورتی که درمان نشود می‌تواند دردناک باشد. داروها و درمان‌های تجویزی می‌توانند به شما در دفع سنگ کلیه کمک کنند.

پزشک ممکن است برای خرد کردن سنگ‌ها از روشی به نام سنگ شکنی برون اندامی با امواج شوک خارجی یا لیتوتریپس  (ESWL) استفاده کند.

ESWL  شامل استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ کلیه به قطعات کوچکی است که می‌تواند همراه با ادرار دفع شود. پزشک، از ابزارهای ویژه‌ای برای برداشتن سنگ‌ها و حذف آن‌ها استفاده می‌کند. اگر سنگ‌ها بزرگ باشند، قبل از برداشتن، آن‌ها را تکه‌تکه می‌کنند. برای اطلاعات بیشتر به مقاله مربوطه رجوع کنید. 

اگر علت وجود خون در ادرار مردان بزرگی پروستات  تشخیص داده شود، پزشک ممکن است داروهایی مانند مسدودکننده‌های آلفا و یا بازدارنده‌های ۵ آلفا-گلوکوسیداز تجویز کند؛ در برخی موارد، جراحی می‌تواند یک گزینه باشد. 

کلام آخر دکتر ساینا

همانطور که اشاره کردیم وجود خون در ادرار می‌تواند به دو صورت آشکار و میکروسکوپی ظاهر شود. ادرار خونی می‌تواند خوش‌خیم و موقتی باشد و نیاز به درمان‌های سخت نداشته و حتی بدون درمان برطرف ‌شوند، اما در مواردی دلایل جدی تری وجود خون در ادرار زنان و مردان می‌تواند به دلایل جدی‌تری مانند مشکلات کلیوی، عفونت‌ ادراری و… باشد که در صورت سهل‎ انگاری و عدم مراجعه به‌موقع به پزشک، مشکل‌ساز خواهد بود.

بهترین کار این است درصورت مشاهده خون در ادرار یا احساس درد و سوزش هنگام ادرار حتماً به پزشک متخصص کلیه و مجاری ادرار مراجعه کنید تا مورد معاینه قرار بگیرید. مشاهده خون در ادرار کودکان نیز مساله مهمی است که نیاز به بررسی پزشکی دارد.

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری