رتینوپاتی دیابتی؛ از علت تا درمان
رتینوپاتی دیابتی که گاهی آن را چشم دیابتی هم می‌نامند مهمترین بیماری چشمی مرتبط با دیابت است. این عارضه در اثر بالا بودن مستمر قند خون ایجاد می‌شود. رتینوپاتی دیابتی بر بافت چشم‌ها اثر منفی می‌گذارد و در صورت عدم رسیدگی، می‌تواند منجر به کاهش دید یا حتی نابینایی شود. در این مقاله به بررسی نحوه‌ی شکل‌گیری رتینوپاتی دیابتی، عوارض و راه‌های درمان آن می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
رتینوپاتی دیابتی چیست؟
رتینوپاتی یکی از عوارض بیماری دیابت است که چشم‌ها را درگیر می‌کند. در این بیماری به علت بالا بودن قند خون، بعضی از رگ‌های چشم آسیب می‌بینند. ممکن است به دنبال آسیب مویرگ‌ها و عروق چشم، مویرگ‌های جدیدی در چشم تشکیل شوند تا تغذیة سلول‌ها به مشکل برنخورد؛ ولی این عروق جدید معمولاً ثبات بالایی ندارند و آسیب‌پذیر هستند.
رتینوپاتی دیابتی در مراحل اولیة بیماری هیچ علائم خاصی ندارد یا اینکه به‌صورت مشکلات خفیف بینایی بروز پیدا می‌کند. با پیشرفت بیماری، علائم نیز شدیدتر می‌شوند؛ در موارد وخیم رتینوپاتی دیابتی می‌تواند منجر به نابینایی شود.
رتینوپاتی در بیماران دیابتی نوع ۱ و ۲ دیده می‌شود. هرچقدر مدت زمان ابتلا به دیابت طولانی‌تر و میزان کنترل قندخون بیمار کمتر باشد، احتمال بروز رتینوپاتی دیابتی افزایش پیدا می‌کند.
علائم رتینوپاتی دیابتی
همان‌طور که گفتیم رتینوپاتی در مراحل اولیه علائم خاصی ندارد و فرد مبتلا احتمالاً متوجه آن نمی‌شود. داشتن چک‌آپ‌های منظم چشم‌پزشکی به شما کمک می‌کند بتوانید در مراحل اولیة رتینوپاتی آن را تشخیص دهید.
موارد زیر از اولین علائم رتینوپاتی هستند:
- بدتر شدن تدریجی بینایی
- از دست رفتن یا وخیم شدن ناگهانی بینایی
- دیدن برخی اشکال شناور در زاویة دید
- تار یا تکه‌تکه شدن دید
- درد یا قرمزی چشم
علائم گفته‌شده الزاماً به معنی رتینوپاتی دیابتی نیستند؛ ولی می‌توانند نشانگر بروز یک اختلال چشمی باشند. بهتر است درصورت مشاهدة هریک از علائم با چشم پزشک مشورت کنید.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص چشم پزشکی کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص چشم ارتباط آنلاین با متخصص چشمانواع رتینوپاتی دیابتی
رتینوپاتی دیابتی دو نوع دارد:
رتینوپاتی اولیه
شایع‌ترین نوع رتینوپاتی دیابتی، رتینوپاتی غیرتکثیری یا NPDR است. در این بیماری به علت بالا بودن قند خون به عروق چشم فشار وارد شده و دیوارة عروق سست و آسیب‌پذیر می‌شود.
بر اثر این نوع رتینوپاتی روی دیوارة مویرگ‌ها برآمدگی‌های کوچکی به وجود می‌آید، در بعضی موارد ممکن است مویرگ سوراخ شود و خون و مایعات به شبکیه نشت کنند. رگ‌های چشم نیز گشاد شده و حجم غیرعادی پیدا می‌کنند.
با وخیم شدن رتینوپاتی دیابتی غیرتکثیری، رگ‌های بیشتری دچار انسداد می‌شوند. در برخی موارد انسداد و آسیب عروق چشم منجر به تجمع مایعات در شبکیه می‌شود که به این حالت اِدِم ماکولار نیز گفته می‌شود. اِدِم ماکولار در صورت درمان نشدن می‌تواند منجر به از دست رفتن بینایی شود.
رتینوپاتی دیابتی پیشرفته
در رتینوپاتی پیشرفته یا رتینوپاتی دیابتی تکثیرشونده، مویرگ‌های چشم دچار انسداد می‌شوند و مویرگ‌های جدیدی به منظور خون‌رسانی به سلول‌های شبکیه شکل می‌گیرند. مویرگ‌های جدید غیرطبیعی و بسیار شکننده هستند، به‌طوری که ممکن است دچار آسیب شده و خون و مایعات را به درون زجاجیه نشت بدهند. (زجاجیه ترکیبی شفاف و ژلاتینی در کرة چشم است که باعث حفظ حالت کروی چشم می‌شود.)
در نهایت به علت آسیب مویرگ‌ها بافت شبکیه دچار اسکار یا آسیب شده و ممکن است شبکیه از بافت چشم جدا شود که به این عارضه جداشدگی یا پارگی شبکیه می‌گویند.
آسیب عروق چشم می‌تواند منجر به بالا رفتن فشار چشم نیز بشود؛ ازدیاد مایعات در چشم به عصب بینایی فشار وارد کرده و می‌تواند منجر به بروز گلوکوم یا آب سیاه چشم شود.
عوارض بیماری چشمی دیابت
گفتیم که در رتینوپاتی، عروق خونی مربوط به چشم بر اثر بالا بودن قند خون آسیب می‌بینند. این صدمه می‌تواند باعث بروز عوارض زیر شود:
خونریزی زجاجیه
چشم با ماده‌ای شفاف و ژله‌مانند به نام زجاجیه پر شده است. شفاف بودن زجاجیه باعث می‌شود نور به‌راحتی از آن عبور کند و حالت ژلاتینی آن به حفظ ساختار کروی چشم کمک می‌کند.
- اگر خونریزی زجاجیه کم باشد احتمالاً آن را به‌صورت لکه‌ها یا اشکالی شناور خواهید دید. در موارد شدیدتر، ممکن است خون فضای زجاجیه را پرکرده و دید را به‌طور کامل مختل کند.
- درصورتی‌که شبکیه (غشاء نازکی که حاوی سلول‌های بینایی است) دچار آسیب نشده باشد، خونریزی زجاجیه باعث نابینایی دائم نمی‌شود؛ بلکه خون موجود در زجاجیه پس از چند روز حل شده و برطرف می‌شود.
جداشدگی یا پارگی شبکیه
در رتینوپاتی عروق خونی چشم متورم می‌شوند؛ این تغییر اندازة عروق می‌تواند باعث جدا شدن لایة شبکیه شود. این عارضة ممکن است باعث پدیدار شدن لکه در دید، دیدن نور چشمک‌زن یا افت شدید بینایی شود.
گلوکوم
افزایش قند خون می‌تواند باعث افزایش تعداد مویرگ‌ها در قسمت جلویی چشم شود و درنهایت فشار درون چشم را افزایش دهد. بالا رفتن فشار در قسمت جلویی چشم به عصب بینایی فشار وارد کرده و ممکن است باعث آسیب دائمی آن شود.
نابینایی
مراحل پیشرفتة رتینوپاتی دیابتی، ادم ماکولار و گلوکوم به‌تنهایی یا در کنار یکدیگر می‌توانند باعث آسیب شدید و دائمی بینایی شوند و در نهایت به از دست رفتن کامل بینایی منجر شوند.
تشخیص رتینوپاتی دیابتی
پزشک برای تشخیص رتینوپاتی دیابتی از نوعی قطرة چشمی برای گشاد کردن مردمک‌های چشمان شما استفاده کرده و از این طریق بخش داخلی چشم را معاینه می‌کند. این قطرة چشمی باعث می‌شود تا چند ساعت بعد از استفاده، تاری دید داشته باشید؛ پس بهتر است هنگام معاینه به پزشک یک همراه داشته باشید.
بعد از اینکه قطرة چشمی اثر کرد و مردمک‌ها گشاد شدند، پزشک نوعی رنگ بی‌خطر را به سیاهرگ بازو تزریق می‌کند. رنگ با گردش خون به چشم می‌رسد. سپس پزشک با دستگاهی مخصوص از پروسة ورود و خروج رنگ به چشم عکس‌برداری می‌کند و درصورت وجود گرفتگی، انسداد یا تنگ‌شدگی آن را تشخیص می‌دهد. به این آزمایش فلورسین آنژیوگرافی گفته می‌شود.
روش دیگر برای معاینة چشم، اپتیکال کوهرنس توموگرافی یا OCT است. این نوع عکس‌برداری ضخامت لایة شبکیة را به پزشک نشان می‌دهد. OCT به دو منظور استفاده می‌شود؛ برای تشخیص حجم مایعی که به شبکیة وارد شده است و در مراحل بعدی برای ارزیابی روند درمان.
درمان چشم دیابتی
انتخاب بهترین درمان رتینوپاتی دیابتی به نوع بیماری و شدت آن بستگی دارد. در بعضی مواردِ رتینوپاتی غیرتکثیری یا NPDR که خفیف‌تر است نیاز به درمان فوری وجود ندارد و پزشک با تحت نظر داشتن چشم، بیماری را کنترل می‌کند.
رتینوپاتی پیشرفته و اِدِم ماکولار نیازمند درمان هستند:
تزریق دارو به چشم
داروهای مهارکننده‌ی فاکتور رشد اندوتلیال عروقی به چشم تزریق می‌شوند. این داروها پس از تزریق به زجاجیه‌ی چشم، از تشکیل عروق خونی جدید جلوگیری می‌کنند و همچنین تجمع مایعات را در چشم کاهش می‌دهند. در این زمینه سه دارو به نام‌های رانیبیزوماب (با نام تجاری لوسنتیس) و افلیبرسپت (با نام تجاری آیلیا) توسط سازمان غذا و داروی آمریکا تأیید شده‌اند. داروی بواسیزوماب (آواستین) نیز توسط برخی پزشکان تجویز می‌شود.
تزریق دارو به چشم معمولاً به کمک بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. ممکن است بیمار تا ۲۴ ساعت پس از تزریق علائمی مانند سوزش چشم، اشک آمدن یا احساس ناراحتی در چشم خود داشته باشد.
فوتوکوآگولاسیون لیزری
این درمان می‌تواند نشت خون و مایعات را به درون چشم متوقف کند یا سرعت آن را کاهش دهد. در فوتوکوآگولاسیون، محل نشت عروق غیرطبیعی چشم با استفاده از لیزر سوزانده شده و درمان می‌شوند.
این درمان در یک نوبت انجام می‌شود. اگر قبل از انجام این عمل دید شما به دلیل ادم ماکولار دچار تاری شده باشد ممکن است پس از انجام فوتوکوآگولاسیون این وضعیت بهبود پیدا نکند؛ ولی از بدتر شدن وضعیت چشم جلوگیری می‌کند.
فوتوکوآگولاسیون پان رتینال
این درمان که با نام لیزردرمانی پراکنده نیز شناخته می‌شود می‌تواند عروق غیرطبیعی چشم را کوچک کند. در این روش قسمت‌هایی از شبکیه‌ی چشم که از ماکولا دور هستند با لیزر سوزانده می‌شوند. این سوختگی‌ها سبب کوچک شدن عروق غیرطبیعی می‌شوند.
این درمان در دو یا چند نوبت مراجعه به چشم پزشک انجام می‌شود و ممکن است تا یک روز پس از انجام آن دچار تاری دید باشید. همچنین ممکن است دید محیطی و دید در شب پس از این درمان کمی ضعیف شوند.
ویترکتومی
در این روش با ایجاد یک برش کوچک در چشم، خون نشت‌شده به زجاجیه و همچنین بافت زخمی که به شبکیه فشار وارد می‌کند از چشم خارج می‌شوند. این عمل تحت بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
آیا می‌توان از رتینوپاتی دیابتی پیشگیری کرد؟
پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی همیشه امکان‌پذیر نیست؛ بااین‌وجود داشتن مراجعات دوره‌ای و منظم به چشم‌پزشک و همچنین رعایت برخی موارد احتمال بروز آن را کاهش می‌دهند:
- کنترل کردن دیابت: مصرف غذاهای سالم و ورزش روزانه را به بخشی از زندگی روزانه‌ی خود تبدیل کنید. سعی کنید در طول هفته حداقل ۱۵۰دقیقه ورزش هوازی داشته باشید. مصرف داروهای خوراکی یا تزریق انسولین را نیز طبق دستور پزشک انجام دهید.
- سطح قند خون خود را ثبت و بررسی کنید: ممکن است نیاز باشد چند بار در طول روز سطح قند خون خود را اندازه‌گیری کنید. با پزشک خود در مورد اینکه چندبار در روز باید این کار را تکرار کنید مشورت کنید.
- درصورت نیاز، آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله را انجام دهید: این آزمایش هموگلوبین A1c خون را می‌سنجد و نشانگر میانگین قند خون در دو تا سه ماه گذشته است. در افراد دیابتی این مقدار باید زیر ۷ درصد باشد.
- کلسترول و فشار خون خود را کنترل کنید: داشتن رژیم غذایی سالم، کامل و متنوع و همچنین داشتن وزن متعادل می‌تواند به شما در کنترل این دو مورد کمک کند؛ یا اینکه ممکن است نیازمند مصرف دارو باشید.
- استعمال سیگار یا هرنوع دخانیات دیگری را کنار بگذارید: سیگار کشیدن احتمال بروز بسیاری از عوارض ناشی از دیابت، از جمله رتینوپاتی دیابتی را افزایش می‌دهد.
- به تغییرات در بینایی خود توجه کنید: اگر دید شما تغییری ناگهانی داشت یا دچار تاری دید شدید، حتماً در سریع‌ترین زمان ممکن با پزشک صحبت کنید.
کلام آخر دکتر ساینا
رتینوپاتی دیابتی از دیابت کنترل‌نشده ناشی می‌شود. برای کاهش عوارض ناشی از دیابت، تلاش کنید همواره قند خون خود را کنترل کنید. همچنین درصورت مشاهده‌ی علائم چشمی نشانگر رتینوپاتی دیابتی، در اسرع وقت با یک چشم‌پزشک مشورت کنید.
برای مشاوره آنلاین با چشم‌پزشک همین حالا کلیک کنید.
سؤالات متداول
علائم رتینوپاتی دیابتی می‌توانند خفیف یا شدید باشند؛ ولی درصورت تجربه‌ی تاری دید که بیشتر از دو روز طول بکشد، یا از دست رفتن ناگهانی دید در یک یا هردو چشم با یک چشم‌پزشک مشورت کنید.
برخی از آسیب‌های ناشی از رتینوپاتی دیابتی برگشت‌پذیر هستند؛ امّا در اغلب موارد کنترل قند خون و درمان این بیماری فقط از پیشرفت بیماری و آسیب‌های شدیدتر جلوگیری می‌کند.
برخی از داروها مانند داروهای ضد فاکتور رشد اندوتلیال عروقی می‌توانند رتینوپاتی دیابتی را تا حدی بهبود دهند.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بهترین پزشکان و روان‌شناسان مشاوره آنلاین پزشکی متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.