گواتر اصطلاحی است که به بزرگ شدن غده‌ی تیروئید اطلاق می‌شود. بیماری گواتر انواع مختلفی دارد که برخی از آن‌ها موقتی است؛ اما گاهی نیز گواتر دائمی و آسیب‌زا است و باید درمان شود. گواتر به علل مختلفی ممکن است ایجاد شود و درمان گواتر کاملاً بستگی به علت ایجادکننده‌ی آن دارد. در این مقاله به بررسی علت، انواع و علائم گواتر می‌پردازیم و روشهای پیشگیری و درمان آن را بررسی می‌کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
گواتر چیست؟
تیروئید غده‌ای پروانه‌ای شکل است که در گردن و جلوی نای قرار گرفته است. غده‌ی تیروئید هورمون‌های تیروئیدی یعنی T3 (تری‌یدوتیرونین) و T4 (تیروکسین) را تولید می‌کند. این هورمون‌ها در بسیاری از عملکردهای بدن از جمله تنظیم دمای بدن، خلق‌وخو، ضربان قلب، هضم غذا و غیره نقش دارند؛ بنابراین اختلال در عملکرد غده‌ی تیروئید می‌تواند عوارضی را به همراه داشته باشد.
گواتر نوعی اختلال است که طی آن غده‌ی تیروئید بزرگ می‌شود. بزرگ شدن تیروئید گاهی موقتی است و بدون درمان خاصی خودبه‌خود بهبود می‌یابد؛ اما گاهی می‌تواند نشانه‌ی وجود مشکلات جدی تیروئید بوده و نیاز به مداخله‌ی پزشکی داشته باشد. عوامل مختلفی مانند کمبود ید، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید و برخی مواد سمی می‌توانند سبب بروز گواتر شوند.
بزرگ شدن غده‌ی تیروئید را گواتر می‌نامند. گواتر گاهی موقتی است و گاهی نشانه‌ی وجود مشکلات جدی غده‌ی تیروئید است.
علل ایجاد گواتر
بیماری گواتر می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد:
کمبود ید
کمبود ید در بدن شایع‌ترین علت بروز گواتر است. وجود ید در بدن برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است. کمبود ید در بدن باعث می‌شود غده‌ی تیروئید برای تولید هورمون‌ها تلاش بیشتری کند و درنتیجه بزرگ شود.
بیماری گریوز (پرکاری تیروئید)
بیماری گریوز نوعی اختلال خودایمنی است که سبب بروز پرکاری تیروئید می‌شود. پرکاری تیروئید حالتی است که غده‌ی تیروئید بیشتر از حالت طبیعی هورمون تولید می‌کند. تولید بیش‌ازحد هورمون باعث بزرگ شدن غده‌تیروئید و گواتر می‌شود.
هاشیموتو
تیروئیدیت هاشیموتو باعث می‌شود غده‌ی تیروئید نتواند به مقدار کافی هورمون تولید کند که درنتیجه‌ی آن کم‌کاری تیروئید بروز پیدا می‌کند. پائین بودن سطح هورمون‌های تیروئیدی باعث می‌شود هورمون TSH در بدن بیشتر شود. این هورمون محرک تیروئید است و بالا رفتن سطح آن در خون یکی از علت‌های گواتر است.
تیروئیدیت
تیروئیدیت یا التهاب غده‌ی تیروئید نیز از علت های بیماری گواتر است. برخی از بیماری‌ها از جمله بعضی از عفونت‌های ویروسی می‌توانند سبب بروز التهاب و گواتر شوند.
ندول یا گره‌ی تیروئید
در بعضی موارد ممکن است کیست‌های سفت یا حاوی مایع روی تیروئید ظاهر شوند که به آن‌ها گره یا ندول تیروئید گفته می‌شود. گره‌های تیروئید اغلب غیرسرطانی بوده و از علل بروز گواتر هستند.
سرطان تیروئید
گفتیم که غده‌ی تیروئید شبیه به یک پروانه است؛ سرطان تیروئید اغلب باعث متورم شدن یک سمت این غده می‌شود. سرطان تیروئید معمولاً با گره‌های تیروئید همراه نیست.
بارداری
در برخی موارد بارداری نیز می‌تواند از علت‌های بروز گواتر باشد.
کمبود ید مهمترین علت گواتر است؛ اما برخی بیماری‌ها نیز منجر به گواتر می‌شوند.
انواع بیماری گواتر
نوع بیماری گواتر تا حد زیادی به علت بروز آن بستگی دارد:
- گواتر ساده: گواتر ساده، کلوئیدی یا بومی بر اثر کمبود ید بروز پیدا می‌کند. ازآنجاییکه منبع اصلی تأمین ید از طریق تغذیه است؛ گواتر ناشی از کمبود ید معمولاً افراد ساکن یک منطقه را به‌طور یکسان درگیر می‌کند؛ به همین خاطر با نام گواتر بومی نیز شناخته می‌شود.
- گواتر غیرسمی: گواتر غیرسمی، تک‌گیر و پراکنده در بسیاری از موارد علت مشخصی ندارد؛ ولی ممکن است به علت مصرف بعضی از داروها مانند لیتیوم بروز پیدا کند. در این نوع از گواتر، سطح هورمون‌های تیروئیدی تغییری نمی‌کند و تیروئید فعالیت طبیعی خود را دارد. گواتر غیرسمی اغلب خوش‌خیم است.
- گواتر سمی: گواتر سمی یا ندولار بر اثر بزرگ شدن یک یا چند گره‌ی تیروئید ایجاد می‌شود. گره‌های تیروئید، هورمون تولید می‌کنند؛ به‌همین‌علت بزرگ شدن این گره‌ها باعث افزایش سطح هورمون‌ها و پرکاری تیروئید می‌شود.
علائم گواتر
شایع‌ترین علائم گواتر عبارت‌اند از:
- متورم شدن سمت جلویی گردن و زیر سیب گلو
- احساس تنگی و کشیدگی در گلو
- گرفتگی صدا
- متورم شدن عروق گردن
- احساس سرگیجه هنگام بالا بردن دست‌ها
بعضی از علائم گواتر کمتر شایع هستند:
- دشواری در تنفس (تنگی نفس)
- سرفه
- صدای خس‌خس هنگام تنفس
- دشواری در بلع یا احساس فشار بر مری
در صورت مشاهده‌ی این علائم حتماً با یک پزشک متخصص غدد مشورت کنید.
برای مشاهده لیست بهترین فوق تخصص غدد کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص غدد ارتباط آنلاین با متخصص غددچه افرادی در معرض خطر گواتر هستند؟
هرچند گواتر به علت‌های بسیاری مختلفی بروز پیدا می‌کند؛ ولی احتمال بروز آن در برخی افراد بیشتر است:
- سابقه‌ی خانوادگی سرطان، گره یا دیگر مشکلات تیروئیدی داشته باشید.
- رژیم غذایی شما فاقد ید است و به مقدار کافی ید مصرف نمی‌کنید.
- به بیماری یا اختلالی دچار هستید که باعث می‌شود سطح ید در بدن شما پائین باشد.
- ازآنجاییکه شیوع گواتر در زنان شایع‌تر است جنسیت نیز یکی از عوامل خطر گواتر است.
- بروز گواتر در افراد بالای ۴۰ سال شایع‌تر از دیگر سنین است.
- زنان یائسه و زنان باردار بیشتر در معرض بیماری گواتر هستند.
- رادیوتراپی ناحیه‌ی گردن و سینه احتمال بروز گواتر را افزایش می‌دهد.
گواتر اگر درمان نشود ممکن است به نای و مری فشار آورد و منجربه مشکلات بلع یا تنفس شود.
عوارض گواتر
درصورتی‌که شدت گواتر کم باشد معمولاً خطرناک نیست؛ ولی در مواردی که گواتر شدید باشد و اندازه‌ی آن بزرگ شود ممکن است به نای و مری فشار وارد کند و تنفس و بلع را دچار مشکل کند.
عوارض جدی‌تر گواتر به علت بروز آن بستگی دارند؛ ازآنجاییکه گواتر علل بسیار مختلفی مانند کم‌کاری یا پرکاری تیروئید دارد، درمان نکردن آن می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد.
تشخیص گواتر
تشخیص گواتر معمولاً با معاینه‌ی بالینی گردن و غده‌ی تیروئید آغاز می‌شود؛ سپس پزشک ممکن است چند آزمایش تشخیصی برای شما تجویز کند:
- آزمایش خون: آزمایش خون برای اندازه‌گیری و بررسی سطح هورمون‌ها نیاز است. پزشک همچنین از طریق آزمایش خون احتمال وجود عفونت و التهاب را نیز بررسی می‌کند.
- اسکن غده‌ی تیروئید: اسکن غده‌ی تیروئید به پزشک کمک می‌کند اندازه‌ی غده تیروئید را بررسی کند و با مشاهده‌ی فعالیت قسمت‌های مختلف غده‌ی تیروئید وضعیت کلی گواتر را بسنجد.
- سونوگرافی: سونوگرافی نوعی تصویربرداری بی‌خطر است که پزشک از طریق آن ناحیه‌ی گردن و گواتر را بررسی می‌کند. پزشک با کمک سونوگرافی وضعیت گره‌های تیروئید را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.
- نمونه‌برداری: درصورتی‌که گواتر با گره‌های تیروئید همراه باشد ممکن است پزشک از طریق نمونه‌برداری مقدار بسیار کوچکی از باف گره را بردارد تا در آزمایشگاه به‌طور تخصصی بررسی شود.
درمان گواتر
درمان مناسب بیماری گواتر به اندازه‌ی گواتر، علت آن و شرایط عمومی بدن فرد بستگی دارد. پزشک با درنظر گرفتن تمامی این موارد ممکن است یک یا چند مورد از روشهای درمانی زیر را به شما پیشنهاد دهد:
مشاهده‌ی بالینی
اگر اندازه‌ی گواتر کوچک باشد و مشکلی ایجاد نکند و همچنین فعالیت غده‌ی تیروئید دچار اختلال نباشد ممکن است پزشک به شما پیشنهاد دهد هیچ درمانی را شروع نکنید و منتظر بروز علائم بعدی بمانید. از این طریق پزشک بهتر می‌تواند علت بروز گواتر و درمان مناسب آن را تشخیص دهد.
داروها
پرکاری و کم‌کاری تیروئید تا حد زیادی از طریق مصرف دارو قابل کنترل و درمان هستند. برخی از داروهای هورمونی به شما کمک می‌کنند عدم تعادل سطح هورمون‌های تیروئید را کنترل کنید که به دنبال آن گواتر نیز برطرف می‌شود.
همچنین اگر علت بروز گواتر التهاب و عفونت باشد مصرف داروهای مناسب این عارضه را برطرف می‌کند.
جراحی
در مواردی که گواتر بسیار بزرگ شده باشد و تنفس فرد را دچار مشکل کرده باشد، یا در مواردی که گره‌های تیروئید سبب بروز پرکاری تیروئید شده باشند ممکن است پزشک پیشنهاد دهد قسمتی از غده‌ی تیروئید یا کل آن از طریق جراحی برداشته شود. جراحی همچنین درمان مناسبی برای سرطان تیروئید است.
پس از انجام جراحی تیروئید نیاز است داروهای مخصوصی مصرف کنید که سطح هورمون‌های تیروئیدی شما را در حد طبیعی نگه می‌دارند.
ید رادیواکتیو
در برخی موارد برای کنترل و بهبود پرکاری غده‌ی تیروئید ید رادیواکتیو تجویز می‌شود. ید رادیواکتیو به‌صورت خوراکی مصرف می‌شود و پس از وارد شدن به جریان خون به تیروئید می‌رسد؛ سپس بعضی از سلول‌های غده‌ی تیروئید را از بین می‌برد.
این درمان اندازه‌ی گواتر را کوچک می‌کند و پرکاری تیروئید را نیز درمان می‌کند؛ اما در بعضی موارد در نهایت سبب کم‌کاری تیروئید می‌شود.
درمان گواتر بسته به علت ایجادکننده‌ی آن می‌تواند شامل دارودرمانی، جراحی یا استفاده از ید رادیواکتیو باشد.
پیشگیری از بیماری گواتر
گفتیم که شایع‌ترین دلیل بروز گواتر کمبود عنصر ید در بدن است. خوشبختانه امروزه اکثر نمک‌های مصرفی نمک یددار هستند؛ به‌همین‌دلیل در سال‌های اخیر کمتر با کاهش سطح ید در بدن و بروز گواتر مواجه هستیم.
هر انسان بالغ به‌طور متوسط به روزانه ۱۵۰ میکروگرم ید نیاز دارد؛ درصورتی‌که از نمک‌های فاقد ید استفاده می‌کنید بهتر است ید را به‌صورت مکمل غذایی مصرف کنید، یا اینکه حداقل دو بار در هفته از نمک دریا یا غذاهای دریایی استفاده کنید. آب دریا حاوی ید است و از بروز گواتر پیشگیری می‌کند.
البته لازم به ذکر است که سوءمصرف نمک‌های یددار و افزایش سطح ید در بدن نیز می‌تواند منجربه بروز گواتر شود. اگر با مشکل افزایش سطح ید در بدن مواجه هستید بهتر است از نمک‌های فاقد ید استفاده کنید.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
کلام آخر دکتر ساینا
همانطور که اشاره کردیم مهمترین علت بروز گواتر کمبود ید در رژیم غذایی است. برای پیشگیری از گواتر از نمک‌های یددار استفاده کنید و غذاهای دریایی را نیز در برنامه‌ی غذایی خود بگنجانید. در صورت احساس هر نوع تورم در ناحیه‌ی گلو حتماً با پزشک متخصص غدد مشورت کنید. شما می‌توانید همین حالا در سامانه‌ی دکتر ساینا از بهترین پزشکان فوق تخصص غدد مشاوره‌ی آنلاین پزشکی دریافت کنید.
سؤالات متداول
بیماری هاشیموتو نوعی اختلال خودایمنی است که به غده‌ی تیروئید آسیب زده و سبب کم‌کاری تیروئید می‌شود. به دنبال کاهش سطح هورمون‌های تیروئید، این غده برای جبران کمبود هورمون‌ها تلاش بیشتری می‌کند که می‌تواند سبب بروز گواتر شود.
نمک یددار بهترین منبع دریافت ید است. غذاهای دریایی خصوصاً میگو نیز حاوی ید هستند. همچنین ید به صورت قرص‌های مکمل در بازار موجود است.
همراهان مجله سلامت دکتر ساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سوالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.
آیا گواتر خطرناک می باشد.
سلام. اگر تحت نظر باشید و داروهایی رو که پزشک تجویز می‌کنه منظم مصرف بکنید این بیماری قابل کنترله.