آمبولی ریه به معنای لخته شدن خون در ریه است. تشکیل لخته در ریه عملکرد ریه را مختل می‌کند و می‌تواند مشکلاتی بسیار جدی ایجاد کند. اما آمبولی ریه به چه علت ایجاد می‌شود و تا چه حد خطرناک است؟ در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا به بررسی علل لخته شدن خون در ریه، علائم آمبولی ریه، عوارض آن و همچنین راه‌های درمان آمبولی ریه می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
آمبولی ریه چیست؟
گاهی اوقات به دلایل مختلف مقداری از خون موجود در رگ‌های بدن لخته می‌شود که به آن ترومبوز می‌گوییم. آمبولی ریوی نیز زمانی اتفاق می‌افتد که این لختة خونی (ترومبوز) در طول مسیر عروق حرکت کرده و سپس در عروق اصلی یا مویرگ‌های ریه انسداد ایجاد کند.
محل تشکیل لختة خونی معمولاً در سیاهرگ‌های اندام‌های تحتانی بدن است؛ ولی ممکن است منشاء لخته عروق لگن، تنه یا حتی حفره‌های قلب نیز باشد.
لخته‌های بزرگ ممکن است پس از رسیدن به عروق ریه در سرخرگ یا سیاهرگ ریه انسداد ایجاد کنند. البته توده‌های کوچک چربی در عروق نیز می‌توانند باعث آمبولی ریه شوند؛ ولی آمبولی ریه اغلب با لختة خونی ایجاد می‌شود.
علائم آمبولی ریه
علائم آمبولی ریه تا حد زیادی به عواملی مانند اندازة لختة خونی، میزان درگیر شدن ریه و بیماری‌های زمینه‌ای قلبی و ریوی بستگی دارد؛ ولی به‌طور کلی علائم آن عبارت‌اند از:
- تنگی نفس: از مهم‌ترین علائم آمبولی ریه است و معمولاً به‌صورت ناگهانی ایجاد شده و با فعالیت فیزیکی تشدید می‌شود.
- درد قفسة سینه: این علامت تا حدی به درد ناشی از سکته قلبی شباهت دارد. درد قفسة سینة ناشی از آمبولی ریه دردی تیز است که هنگام تنفس عمیق یا خم شدن شدیدتر می‌شود و ممکن است مانع از نفس کشیدن عمیق شود.
- سرفه: سرفه همراه با خروج خون یا خلط خونی نیز می‌تواند از علائم آمبولی ریه باشد.
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- گیجی و سرگیجه
- تعریق شدید
- تب
- پا درد و تورم پا
- تغییر رنگ و آبی شدن پوست (بر اثر کاهش سطح اکسیژن پوست)
علت آمبولی ریه چیست؟
گفتیم که علت امبولی ریه این است که یک لخته در مسیر جریان خون حرکت می‌کند و به عروق ریه می‌رسد؛ سپس در یکی از عروق انسداد ایجاد کرده و جریان خون ریه را مختل می‌کند. تشکیل لختة خون در بدن دلایل بسیار متنوعی دارد. در اکثر مواقع علت آمبولی ریه ترومبوز (تشکیل لختة خون) سیاهرگ‌های پا است؛ ولی می‌تواند دلایل متعدد دیگری نیز داشته باشد:
- صدمه یا آسیب فیزیکی: جراحاتی مانند شکستگی‌ها و آسیب عمیق ماهیچه می‌توانند باعث آسیب دیدن عروق خونی و تشکیل لخته شوند.
- بی‌حرکتی: بی‌حرکت ماندن به مدت طولانی باعث می‌شود خون به علت نیروی جاذبه در اندام‌های تحتانی، خصوصاً پاها به خوبی گردش نکند. جریان ضعیف خون می تواند منجر به تشکیل لخته و سپس آمبولی ریه شود. افرادی که در دورة نقاهت و استراحت مطلق هستند و کسانی که ساعات طولانی به‌علت کار یا مسافرت بی‌حرکت می‌مانند در معرض این خطر قرار دارند.
- برخی بیماری‌ها: بعضی از بیماری‌های مزمن و زمینه‌ای می‌توانند باعث افزایش احتمال لخته شدن خون شوند. بعضی از درمان‌ها مانند جراحی و شیمی‌درمانی نیز احتمال لخته شدن خون و به‌دنبال آن امبولی ریه را افزایش می‌دهند.
ریسک فاکتورهای آمبولی ریه (عوامل خطر)
بعضی عوامل احتمال بروز آمبولی ریه را افزایش می دهند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
سابقه خانوادگی
اگر یکی از اعضاء خانوادة شما سابقه آمبولي ريه یا تشکیل لخته در عروق وریدی را داشته باشد، احتمال بروز این اتفاق در شما نیز افزایش پیدا می‌کند. درصورت مشاهدة علائم حتماً با پزشک صحبت کنید.
بیماری قلبی
در پی نارسایی قلبی و دیگر عارضه‌های قلبی تشکیل لختة خون محتمل‌تر می‌شود.
سرطان
انواع سرطان‌ها خصوصاً سرطان مغز، تخمدان، پانکراس، روده، معده، ریه، کلیه و سرطان‌هایی که گسترش پیدا کرده باشند و همچنین شیمی‌درمانی خطر تشکیل لختة خونی وآامبولی ریه را بالا می‌برند. زنانی که سابقة خانوادگی سرطان سینه دارند و در حال مصرف داروهایی مانند تاموکسیفن و رالوکسیفن هستند نیز بیشتر از دیگران در معرض تشکیل لختة خونی و احتمالاً آمبولی ریه قرار دارند.
جراحی
جراحی احتمال تشکیل لختة خون را افزایش می‌دهد؛ به‌همین‌دلیل معمولاً قبل و بعد از جراحی داروهای ضدانعقاد خون برای بیماران تجویز می‌شود.
اختلالات انعقاد خون
بعضی از اختلالات ارثی یا اکتسابی مانند بیماری‌های کلیوی افراد را در معرض خطر تشکیل لختة خون قرار می‌دهند.
ویروس کووید ۱۹
افرادی که علائم شدید کرونا را تجربه می‌کنند ممکن است دچار لختة خون شوند.
چه فعالیت‌هایی احتمال بروز آمبولی ریه را افزایش می‌دهند؟
همان‌طور که اشاره شد بی‌حرکتی طولانی‌مدت خطر تشکیل لختة خونی را افزایش می‌دهد. علاوه بر این مورد برخی فعالیت‌ها خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهند:
استراحت مطلق
استراحت مطلق بعد از برخی بیماری‌ها مانند حملة قلبی، شکستگی پا، جراحی و دیگر آسیب‌ها می‌تواند بر احتمال تشکیل لخته تأثیر بگذارد. دراز کشیدن به مدت طولانی باعث می‌شود خون درون پاها و نقاط انتهایی بدن به‌خوبی گردش نکند که گاهی اوقات منجر به تشکیل لخته می‌شود. این لخته ممکن است به ریه برسد و باعث آمبولی ریه شود.
مسافرت طولانی
حفظ حالت نشسته در هواپیما یا خودرو به مدت طولانی مانع از گردش خون مناسب در پاها می‌شود. جریان خون ضعیف از علت‌های احتمالی تشکیل لختة خونی است.
اضافه وزن
افرادی که اضافه وزن دارند بیشتر از دیگران در معرض آمبولی ریه و تشکیل لخته خون قرار دارند؛ مخصوصاً اگر یک یا چند مورد از ریسک فاکتورها را داشته باشند.
مصرف مکمل‌های استروژن
استروژن موجود در قرص‌های پیشگیری از بارداری و هورمون‌تراپی می‌توانند احتمال بروز لخته خون و آمبولی ریه را افزایش دهند.
بارداری
وزن جنین و فشاری که بر عروق لگنی وارد می‌کند می‌تواند عامل تشکیل لختة خونی باشد. ازآنجایی‌که آمبولی ریه در بارداری عارضه‌ای پرخطر است، حتماً درصورت مشاهدة علائم آمبولی ریه با پزشک متخصص ریه یا متخصص داخلی صحبت کنید.
عوارض جانبی و خطرات امبولی ریه
آمبولی ریه به‌طور مستقیم بر تنفس و میزان اکسیژن دریافتی اثر می‌گذارد؛ کاهش سطح اکسیژن بدن می‌تواند منجر به مرگ شود. تقریباً یک سوم از افراد دچار آمبولی ریه شدید که مشکل آنها تشخیص و درمان نمی‌شود جان خود را از دست می‌دهند.[i]
لخته شدن خون در ریه می‌تواند منجر به افزایش فشار ریوی شود. در این حالت فشارخون ریه و بطن راست قلب افزایش شدیدی پیدا می‌کنند. در حالت عادی خون از بطن راست قلب خارج شده و وارد ریه می‌شود؛ پس از تبادل گازهای تنفسی در ریه، خون مجدداً به قلب برگشته و از طریق بطن چپ به کل بدن جریان پیدا می‌کند. وجود مانع در عروق ریه باعث می‌شود بطن راست قلب خون را با فشار بیشتری پمپاژ کند که باعث بالا رفتن فشار خون در ریه و بطن راست می‌شود. این فشار به مرور باعث ضعیف شدن و تحلیل رفتن ماهیچه‌های قلب می‌شود.
در بعضی موارد نادر آمبولی‌های کوچک ریه به‌طور مکرر رخ می‌دهند و با گذشت زمان شدیدتر می‌شوند. این اتفاق باعث افزایش فشار خون مزمن ریوی یا به عبارتی فشار خون مزمن ریوی ترومبوآمبولیک می‌شود.
آمبولی ریه چطور تشخیص داده می‌شود؟
در بعضی افراد که به بیماری‌های زمینه‌ای قلبی یا ریوی دچار هستند علائم آمبولی ریه برای تشخیص این عارضه کافی نیستند. پزشک احتمالاً پس از بررسی شرایط سلامت عمومی، علائم امبولی ریه و سوابق پزشکی بیماری یکی از آزمایش‌های زیر را تجویز می‌کند:
- تصویربرداری اشعه ایکس از قفسه سینه: این پروسه یک روش غیرتهاجمی و استاندارد برای مشاهده و بررسی جزئیات قلب و ریه شما است.
- الکتروکاردیوگرافی (ECG): این آزمایش فعالیت الکتریکی قلب را می‌سنجد.
- ام‌آرآی: این تصویربرداری از طریق امواج رادیویی انجام می‌شود که ضعیف‌تر از اشعه ایکس هستند؛ ولی جزئیات مهمی را از قفسه سینه برای پزشک فراهم می‌کنند.
- سی‌تی اسکن: سی‌تی اسکن امکان بررسی جزئیات ریه را به پزشک می‌دهد. ممکن است پزشک اسکن VQ را که تصویربرداری دقیق‌تر از ریه‌ها است تجویز کند.
- آنژیوگرافی ریه: در این نوع از تصویربرداری، پزشک یک برش خیلی کوچک ایجاد می‌کند و از طریق آن یک وسیلة بسیار ظریف را وارد عروق ریه می‌کند. پزشک برای بررسی بهتر عروق و انسداد و گرفتگی‌ها نوعی رنگ مخصوص و بی‌خطر را نیز به رگ‌های ریوی تزریق می‌کند.
- ونوگرافی: این تصویربرداری مخصوص سیاهرگ‌های پا است و پر آن از اشعه ایکس استفاده می‌شود.
کادر خلاصه: درمان آمبولی ریه بستگی به اندازه و محل لخته خون دارد. ممکن است آمبولی با مصرف دارو بر طرف شود؛ اما در مواردی نیاز به عمل جراحی وجود دارد.
درمان آمبولی ریه
روش درمانی آمبولی ریه بستگی به اندازة لختة خون موجود در ریه و محل آن دارد. برای لخته‌های کوچک پزشک احتمالاً با تجویز دارو اقدام به درمان امبولی ریه می‌کند:
- داروهای ضدانقعاد: داروهای ضدانعقاد یا رقیق‌کننده‌های خون مانند هپارین و وارفارین از تشکیل لخته‌های جدید جلوگیری می‌کنند.
- داروهای حل‌کنندة لختة خون (ترومبولیتیک‌ها): این داروها حل شدن لختة خون را تسریع می‌کنند؛ ولی اغلب در شرایط اورژانسی تجویز می‌شوند زیرا ممکن است عوارض جانبی جدی مثل خونریزی شدید به همراه داشته باشند.
اگر لخته بزرگ باشد یا در محل حساسی قرار گرفته باشد، پزشک از طریق انواع جراحی لخته را از بدن خارج می‌کند:
- فیلتر ونا کاوا: ازآنجایی‌که منشاء عمدة لخته‌های خونی عروق پا هستند، در این پروسه پزشک یک فیلتر ظریف را از طریق یک برش کوچک در سیاهرگ ونا کاوا جایگذاری می‌کند. وظیفة این فیلتر این است که لخته‌های خونی را جمع‌آوری کند.
سیاهرگ ونا کاوا اصلی‌ترین سیاهرگ پا است که خون را از پاها به سمت قلب می‌برد.
- جمع‌آوری لخته‌ها: این روش به‌خاطر دشواری و خطرات احتمالیِ آن، تنها در شرایط خاصی انجام می‌شود. در این روش با استفاده از وسیله‌ای به نام کاتتر، لخته‌های خونی بزرگ از سرخرگ مکیده شده و خارج می‌شوند.
- جراحی باز: جراحی باز فقط در موارد اورژانسی و ضروری یا شرایطی که دارو جواب‌گو نباشد انجام می‌شود.
کلام آخر دکتر ساینا
آمبولی ریه یک وضعیت خطرناک است که سلامت و حیات فرد مبتلا را تهدید می‌کند. در صورت مواجهه با مشکلات تنفسی یا درد قفسه سینه و یا در صورت تشدید علائم، هرچه سریعتر به مراکز درمانی مراجعه کنید.
در سامانه دکتر ساینا می‌توانید بدون نیاز به مراجعه حضوری و به‌صورت چت یا تلفنی از بهترین متخصص ریه مشاوره آنلاین دریافت کنید.
سؤالات متداول
امبولی ریه می‌تواند مانع از تبادل اکسیژن شود و مرگ را به دنبال داشته باشد. مهم است که علائم آن را جدی گرفته و درصورت مشاهده آنها با پزشک مشورت کنید.
درمان آمبولی ریه بسته به اندازة لختة عامل آمبولی و محل قرارگیری آن، با داروها یا عمل جراحی برای برداشتن و از بین بردن لخته انجام می‌شود.
حل شدن و از بین رفتن لختة خونی در ریه می‌تواند هفته‌ها تا ماه‌ها طول بکشد. با کوچک‌تر شدن اندازة لخته، علائم آمبولی ریه نیز بهبود پیدا می‌کنند.
آمبولی ریه می‌تواند فشار خون را افزایش بدهد؛ بنابراین پرهیز از مصرف غذاهایی که فشار خون را افزایش می‌دهند ضروری است.
بهتر است مصرف غذاهای پرچرب و پرنمک را تا جای ممکن کاهش دهید؛ از غذاهای شیرین و فرآوری‌شده بپرهیزید؛ میوه‌ها و سبزیجات را وارد رژیم غذایی روزانه خود کنید و از پروتئین‌های بدون چربی استفاده کنید.
همراهان مجله سلامت دکتر ساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سوالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.